Chuyển đổi số – 'chìa khóa' mở cánh cửa hệ thống năng lượng thông minh

Theo TS. Tạ Đình Thi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, phát triển và ứng dụng công nghệ năng lượng hiện đại không còn là lựa chọn mà là con đường tất yếu để bảo đảm an ninh năng lượng, phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên năng lượng mới với công nghệ đột phá như lưới điện thông minh, năng lượng tái tạo hiệu suất cao, hệ thống lưu trữ năng lượng, công nghệ hydro xanh và thu giữ carbon (CCS). Những tiến bộ này không chỉ tối ưu hóa nguồn cung điện mà còn làm thay đổi toàn bộ cấu trúc ngành năng lượng toàn cầu.

Ảnh minh họa.

Với Việt Nam, việc tiếp cận và làm chủ công nghệ năng lượng mới là yêu cầu cấp thiết. TS. Tạ Đình Thi cho rằng, Việt Nam cần sớm có chính sách thúc đẩy nghiên cứu, thử nghiệm các dự án hydro xanh, lưu trữ năng lượng, điện hạt nhân thế hệ mới; đồng thời đẩy mạnh ứng dụng CĐS và trí tuệ nhân tạo (AI) trong vận hành, dự báo phụ tải và điều độ điện, hướng tới hình thành hệ thống năng lượng thông minh, hiện đại.

“Đây là con đường giúp Việt Nam không chỉ bảo đảm an ninh năng lượng mà còn góp phần vào mục tiêu phát triển kinh tế xanh, tuần hoàn và phát thải thấp”, ông nhấn mạnh.

Bước ngoặt số hóa toàn diện trong ngành năng lượng

Ngành năng lượng toàn cầu đang chứng kiến bước chuyển số mạnh mẽ. Theo báo cáo của Công ty McKinsey, việc lập kế hoạch bằng AI giúp doanh nghiệp năng lượng cải thiện năng suất lao động tới 30%, đồng thời tối ưu hóa hiệu suất chuyển đổi nhiên liệu thành điện thêm 5%.

Tại Việt Nam, năng lượng được xác định là một trong những lĩnh vực ưu tiên trong chương trình CĐS quốc gia. Sức mạnh của AI, dữ liệu lớn (Big Data), hạ tầng điện toán đám mây (Cloud) được xem là ba trụ cột thúc đẩy quá trình số hóa toàn diện. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã vận hành Trung tâm điều độ điện tử quốc gia, sử dụng AI để dự báo phụ tải, phân tích nhu cầu tiêu thụ và tối ưu hóa nguồn điện. Các công ty điện lực địa phương cũng đang triển khai hóa đơn điện tử, thanh toán số và hệ thống công tơ thông minh, giúp khách hàng giám sát và phản hồi tức thời lượng điện sử dụng.

Không chỉ dừng ở khâu quản lý, CĐS còn được áp dụng trong sản xuất và truyền tải. Dự án “Nhà máy điện số hóa” tại Ninh Thuận và Bình Thuận sử dụng cảm biến IoT theo dõi hiệu suất tua-bin gió, tấm pin mặt trời và truyền dữ liệu trực tuyến về trung tâm điều hành, giúp tiết kiệm chi phí bảo trì, kéo dài tuổi thọ thiết bị. Các doanh nghiệp như Tập đoàn Công nghiệp – Năng lượng Quốc gia Việt Nam (PVN), Tổng Công ty Khí Việt Nam (PV Gas) hay Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) cũng đang số hóa toàn bộ chuỗi hoạt động, từ khai thác dầu khí đến phân phối nhiên liệu, tạo ra cơ sở dữ liệu lớn phục vụ dự báo thị trường và xu hướng tiêu dùng năng lượng.

Dữ liệu – “trái tim số” của doanh nghiệp năng lượng

Theo đại diện Intel Việt Nam, AI và AI tạo sinh (GenAI) đang mở ra cơ hội đột phá trong tối ưu chi phí, cải thiện hiệu suất và hỗ trợ phát triển bền vững. AI hiện diện ở mọi cấp độ ra quyết định, từ chiến lược đến vận hành, giúp dự báo sản lượng, giám sát tổ máy thời gian thực và hỗ trợ điều hành thông minh.

Tuy nhiên, nhiều nhà máy điện trong nước vẫn đang gặp “nút thắt dữ liệu”. Theo khảo sát tại một tổng công ty điện lực, có tới 70% dữ liệu nhập thủ công, không được ràng buộc và thiếu kiểm soát, dẫn tới lượng lớn dữ liệu phi cấu trúc khó khai thác. Các phần mềm rời rạc, thiếu liên thông khiến doanh nghiệp không thể hình thành bức tranh tổng thể về vận hành và tiêu thụ năng lượng.

Đại diện Tổng công ty Giải pháp doanh nghiệp Viettel cho rằng, “AI chỉ thực sự phát huy giá trị khi doanh nghiệp có nền tảng dữ liệu đủ mạnh”. Ông Nguyễn Chí Thanh – Phó Tổng Giám đốc Viettel Solutions nhấn mạnh: “Làm dữ liệu là làm ngược, doanh nghiệp cần xác định rõ đích đến trước khi bắt đầu, tránh chạy đua công nghệ hình thức”. Theo ông, để vận hành thông minh và ra quyết định chính xác, doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược dữ liệu rõ ràng, xác định tập dữ liệu trọng yếu, chuẩn hóa và hợp nhất chúng để dữ liệu trở thành “trái tim số” – nền tảng của mọi ứng dụng AI.

Đổi mới sáng tạo – “chìa khóa vàng” của năng lượng Việt Nam

Cùng với CĐS, đổi mới sáng tạo (ĐMST) đang trở thành động lực vàng cho ngành năng lượng. Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) phối hợp với Đại học Bách khoa Hà Nội đang nghiên cứu pin nhiên liệu hydro hướng tới sản xuất công nghiệp, trong khi một số doanh nghiệp trong nước đầu tư vào năng lượng sinh học, tận dụng chất thải để phát điện tại chỗ cho khu công nghiệp.

PGS. TS Nguyễn Hồng Quang (Đại học Bách khoa Hà Nội) khẳng định: “CĐS năng lượng là chìa khóa để Việt Nam đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Dữ liệu và AI giúp hệ thống điện dự báo, cân bằng cung - cầu theo thời gian thực, tiết kiệm hàng tỷ kWh mỗi năm. Đây là hướng đi bắt buộc, không thể chậm trễ".

Theo lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ, tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị đã xác định ba trụ cột chiến lược – khoa học công nghệ, ĐMST và CĐS là nền tảng để Việt Nam đạt mục tiêu trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045. Trong đó, khoa học công nghệ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm; đổi mới sáng tạo tạo ra sản phẩm có giá trị gia tăng cao; còn CĐS giúp giảm chi phí vận hành, cải thiện năng suất và tăng tốc hội nhập quốc tế.

TS Tạ Đình Thi kết luận: “Khi các yếu tố thể chế, công nghệ và con người được đồng bộ hóa, chúng ta sẽ tạo nên một hệ sinh thái năng lượng thông minh – tự chủ, bền vững và cạnh tranh. Đó chính là chìa khóa mở ra tương lai năng lượng xanh cho Việt Nam".

Duy Trinh