'Con người là trung tâm của quá trình đổi mới sáng tạo'

Tự động hóa “đe dọa” việc làm của lao động phổ thông

Cuộc sống vận động không ngừng, làn sóng tự động hóa và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) đang lan rộng mạnh mẽ trong cộng đồng doanh nghiệp. Hướng tới mục tiêu tối ưu hóa quy trình sản xuất, nâng cao năng suất và giảm chi phí, ngày càng nhiều doanh nghiệp lựa chọn đầu tư vào hệ thống máy móc hiện đại, robot công nghiệp và các nền tảng công nghệ số tiên tiến. Sự dịch chuyển này mang lại hiệu quả rõ rệt về kinh tế và vận hành nhưng đồng thời cũng mở ra nhiều thách thức về xã hội, đặc biệt liên quan đến việc làm của nhóm lao động phổ thông.

Thực tế cho thấy, nhiều công việc mang tính lặp lại, không đòi hỏi kỹ năng cao đang dần được thay thế bởi máy móc. Điều này khiến không ít lao động đối mặt nguy cơ thất nghiệp, thu nhập giảm sút hoặc buộc phải rời khỏi ngành nghề truyền thống. Bài toán đặt ra không chỉ dành cho doanh nghiệp, mà còn với cơ quan quản lý nhà nước: làm thế nào để cân bằng giữa phát triển công nghệ và bảo đảm an sinh xã hội, giúp người lao động thích ứng trong một thị trường lao động thay đổi nhanh chóng?

Công nhân làm việc tại nhà máy VNPT Technology.

Nhìn nhận về vấn đề này, đại diện Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) khẳng định, tự động hóa và AI là xu thế tất yếu trong tiến trình chuyển đổi số và nâng cao năng suất quốc gia. Ứng dụng công nghệ mới không chỉ giúp doanh nghiệp tăng hiệu quả, giảm chi phí, mà còn góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo, hình thành những ngành nghề và mô hình sản xuất hiện đại là nền tảng cho tăng trưởng kinh tế bền vững.

Đồng thời, Bộ Khoa học và Công nghệ cũng thừa nhận rằng công nghệ có tác động hai chiều tới thị trường lao động. Một mặt, các lĩnh vực mới như dữ liệu, kỹ thuật số, tự động hóa, an ninh mạng đang tạo ra nhu cầu lớn về nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động theo hướng kỹ năng cao và năng suất cao. Đây là cơ hội để người lao động Việt Nam tiếp cận việc làm chất lượng tốt hơn, thu nhập cao hơn.

Mặt khác, một bộ phận lao động phổ thông, đặc biệt trong các ngành dệt may, da giày, lắp ráp điện tử, kho vận có nguy cơ bị thay thế bởi máy móc và robot. Đây là thách thức lớn, gây sức ép không nhỏ lên hệ thống đào tạo, chính sách việc làm và an sinh xã hội nếu chúng ta không có giải pháp kịp thời và hiệu quả.

Một công nhân đang làm việc tại nhà máy sản xuất đồ chơi chia sẻ với phóng viên Tạp chí Chất lượng Việt Nam câu chuyện rất điển hình cho thực tế này. Anh cho biết, những công đoạn trước đây cần đến 10 công nhân thì nay chỉ cần 1 - 2 người do robot đã đảm nhận phần lớn công việc.

“Ở công đoạn đúc khuôn đồ chơi bằng máy ép phun nhựa, trước kia phải luôn có người đứng cạnh máy để gắp sản phẩm. Nhưng vài năm trở lại đây, robot đã làm toàn bộ, thậm chí còn chính xác và hiệu quả hơn nhiều. Theo tôi, cách duy nhất để không bị đào thải là phải tự nâng cao năng lực của mình”, anh chia sẻ.

Tâm sự của anh phản ánh tâm trạng chung của nhiều lao động đó là sự lo lắng nhưng cũng nhận thức được rằng chỉ có học tập, nâng cao kỹ năng mới giúp họ tồn tại và phát triển trong môi trường làm việc mới.

Đâu là lời giải?

Chủ động nâng cấp bản thân giúp người lao động thích nghi trong thời kỳ số. Ảnh minh họa.

Trước thực tế nêu trên, Bộ Khoa học và Công nghệ xác định “con người là trung tâm của quá trình đổi mới sáng tạo” và đang tích cực triển khai các giải pháp đồng bộ. Trước nhất là phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý nhà nước về lao động và giáo dục để thúc đẩy các chương trình đào tạo lại, nâng cao kỹ năng số và kỹ năng làm việc với AI cho người lao động, đặc biệt là lao động phổ thông đang bị ảnh hưởng.

Thứ hai, khuyến khích doanh nghiệp áp dụng mô hình "Công nghệ vì con người" - trong đó AI được sử dụng để hỗ trợ, tăng cường năng lực của người lao động thay vì đơn thuần thay thế họ. “Chúng tôi đang thúc đẩy các doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo nội bộ để nhân viên chuyển đổi sang các công việc mới”, đại diện Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia nhấn mạnh.

Giải pháp thứ ba cũng rất quan trọng, đó là phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo địa phương, tạo cơ hội việc làm mới trong các lĩnh vực công nghệ, khởi nghiệp đổi mới, đồng thời xây dựng chính sách an sinh thích ứng để hỗ trợ người lao động trong giai đoạn chuyển tiếp.

Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, để đảm bảo người lao động không bị ảnh hưởng bởi tự động hóa cũng như các công nghệ mới của cách mạng công nghiệp lần thứ tư, chúng ta cần chiến lược phát triển nguồn nhân lực đồng bộ và dài hạn với sự tham gia của các bộ, ngành, địa phương. Bộ cũng khẳng định quan điểm nhất quán “công nghệ phải phục vụ con người, không phải thay thế con người”, quyết tâm không để ai bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên số.

Thanh Tùng