Công nghệ – hạt nhân tạo ra năng suất và năng lực cạnh tranh dài hạn

Công nghệ - đòn bẩy tạo năng suất và sức bật cạnh tranh

Việt Nam hiện đứng thứ 46 trong Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu 2025, song chỉ có khoảng 8% doanh nghiệp có hoạt động R&D thường xuyên, và dưới 10% ứng dụng các hệ thống quản trị số như ERP, CRM. Nhiều doanh nghiệp vẫn coi đầu tư công nghệ là chi phí, thay vì là hạt nhân tạo ra năng suất và năng lực cạnh tranh dài hạn.

Đầu tư cho khoa học công nghệ là yếu tố cốt lõi để nâng cao năng lực cạnh tranh dài hạn.

Theo TS Nguyễn Tùng Lâm – Viện trưởng Viện Năng suất Việt Nam, Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, ứng dụng công nghệ hiện đại là giải pháp tối ưu nâng cao năng suất. Tuy nhiên, năng lực quản trị và khả năng làm chủ công nghệ của nhiều doanh nghiệp còn hạn chế. “Công nghệ vào rất nhanh, nhưng năng lực để làm chủ công nghệ của chúng ta vẫn còn thấp”- ông Lâm cho biết.

Gia tăng năng suất không chỉ giúp doanh nghiệp sản xuất nhanh hơn, chất lượng tốt hơn, giảm chi phí, mà còn tạo lợi thế cạnh tranh ở cả thị trường nội địa và quốc tế. Với quốc gia, năng suất cao đồng nghĩa với khả năng sản xuất nhiều hơn từ cùng một lượng đầu vào, qua đó cải thiện đời sống người dân và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội.

TS. Lê Hữu Thi – Viện trưởng Viện Công nghệ và Sức khỏe (HETEC) cho biết, muốn nâng cao năng suất và hiệu quả sản xuất, cần thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị, qua đó lan tỏa công nghệ và đổi mới trong toàn nền kinh tế. “Nhà nước cần triển khai chương trình phát triển nhà cung ứng nội địa, hỗ trợ doanh nghiệp đạt chuẩn quốc tế, mở rộng thương mại điện tử xuyên biên giới. Khi tham gia sâu vào mạng lưới sản xuất toàn cầu, năng suất và năng lực cạnh tranh mới có thể bứt phá bền vững”- ông Thi nhấn mạnh.

Ông Thi cũng đề xuất, Việt Nam cần xây dựng một khung “thể chế - năng lực” thống nhất gồm 5 trụ cột: thể chế, tài chính, công nghệ - đổi mới, nhân lực - quản trị và liên kết chuỗi giá trị. Nếu triển khai đồng bộ, năng suất lao động có thể tăng 8-9% mỗi năm, đóng góp của TFP đạt 45-50%, tạo nền tảng hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng hai con số giai đoạn 2026-2030.

Từ ứng dụng công nghệ đến làm chủ công nghệ

Thực tế cho thấy, những doanh nghiệp đặt khoa học – công nghệ ở trung tâm chiến lược đã tạo ra sức bật vượt trội. Tại Công ty cổ phần Lọc hóa dầu Bình Sơn (BSR), cụm công trình “Các giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ tối ưu hóa quá trình sản xuất Nhà máy Lọc dầu Dung Quất” đã giúp doanh nghiệp tiết kiệm hàng chục triệu USD mỗi năm, giảm chỉ số tiêu thụ năng lượng EII từ 118% xuống còn 103-106% và nâng lợi nhuận thêm hàng triệu USD/năm. Tháng 7/2025, BSR tiếp tục ra mắt sản phẩm lưu huỳnh hạt – bước tiến vừa mang ý nghĩa công nghệ vừa gia tăng an toàn, môi trường và giá trị chuỗi lọc hóa dầu.

Tại Công ty CP Bóng đèn Phích nước Rạng Đông, chuyển đổi số và khoa học công nghệ được xác định là trụ cột sống còn. Ngay từ năm 2015, Rạng Đông đã khởi động chiến lược chuyển đổi số, đến nay sở hữu 3 trung tâm R&D, đầu tư 22% lợi nhuận sau thuế cho hoạt động khoa học - công nghệ và quỹ đầu tư mạo hiểm.

Nhờ đó, dù trải qua đại dịch Covid-19 và sự cố hỏa hoạn, Rạng Đông vẫn duy trì tăng trưởng 15-20%/năm, không cắt giảm lao động. Các giải pháp tự động hóa, robot hóa và chiếu sáng thông minh giúp công ty không chỉ nâng cao năng suất mà còn góp phần thúc đẩy tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Năm 2022, Rạng Đông được công nhận là Doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ với 68 sản phẩm hình thành từ kết quả nghiên cứu khoa học.

Trong khi đó, Tập đoàn Thaco đã xây dựng Tổ hợp sản xuất ô tô Chu Lai theo định hướng công nghiệp 4.0, ứng dụng robot, hệ thống quản lý MES, ERP và phát triển mạnh đội ngũ hơn 9.300 kỹ sư- chiếm 20% tổng nhân sự. Mỗi năm, Thaco thực hiện hơn 200 đề tài sáng kiến, 2.000 cải tiến kỹ thuật, tiết kiệm hàng chục tỷ đồng và nâng hiệu quả sản xuất.

Nguồn nhân lực chất lượng cao là vô cùng quan trọng để doanh nghiệp làm chủ công nghệ và vận hành một cách trơn tru.

Tỷ lệ nội địa hóa xe bus của Thaco đã đạt 60%, chiếm 65% thị phần trong nước và xuất khẩu sang Philippines, Thái Lan, Singapore. Cùng với đó, trung tâm R&D mở rộng gần 5 ha tại Chu Lai đang giúp Thaco tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, khẳng định vị thế doanh nghiệp công nghiệp công nghệ cao.

Nâng năng suất phải song hành với nâng năng lực công nghệ

Theo các chuyên gia, đầu tư công nghệ chỉ phát huy tối đa khi doanh nghiệp đủ năng lực quản trị và nhân lực công nghệ. Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn sử dụng công nghệ lạc hậu hoặc đã tân trang, trong khi đội ngũ cán bộ kỹ thuật chưa được đào tạo để làm chủ công nghệ mới.

TS Nguyễn Tùng Lâm cho rằng, năng lực công nghệ là khả năng doanh nghiệp triển khai hiệu quả công nghệ hiện có và thích ứng với thay đổi công nghệ. Một doanh nghiệp có năng lực công nghệ cao khi có đội ngũ kỹ sư giỏi, nhanh chóng nắm bắt và cải tiến công nghệ, đồng thời tự chủ trong đổi mới sáng tạo.

Theo các chuyên gia, năng suất không chỉ đến từ lao động hay vốn, mà đến từ khả năng đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp. Việt Nam đang xây dựng khung tiêu chuẩn kỹ thuật, quy chuẩn quốc gia về đổi mới công nghệ, trong đó khuyến khích doanh nghiệp đầu tư cho R&D và áp dụng các tiêu chuẩn quản trị tiên tiến như ISO 56002 (hệ thống quản lý đổi mới sáng tạo), ISO 50001 (quản lý năng lượng) hay ISO 9001 (quản lý chất lượng). Những tiêu chuẩn này không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu vận hành mà còn là “giấy thông hành” để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

Duy Trinh - Thành Long