Hàng giả khó xử lý nếu thiếu căn cứ pháp lý và truy xuất nguồn gốc

Giám định để xác minh hàng giả

Hàng giả hàng nhái tràn lan khiến người tiêu dùng phẫn nộ, nhưng theo các chuyên gia, chỉ khi có chứng cứ pháp lý rõ ràng từ xác nhận chủ sở hữu đến truy xuất nguồn gốc thì mới có thể xử lý nghiêm.

Trong nhiều năm qua, câu hỏi “vì sao hàng giả, hàng nhái vẫn tràn lan mà không xử lý được?” luôn khiến dư luận bức xúc. Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, lý giải trên báo Dân Trí rằng, việc “nhìn thấy hàng giả bằng mắt thường” chưa đủ cơ sở để lập biên bản hay xử phạt.

“Cơ quan chức năng không thể chỉ dựa vào cảm quan mà phải có căn cứ pháp lý. Ví dụ, quần áo, giày dép nhái thương hiệu Hermes, Louis Vuitton… nhìn có thể thấy rõ là hàng giả, nhưng để xử lý, chúng tôi cần có xác nhận từ chính chủ sở hữu thương hiệu”, ông Trần Hữu Linh nói.

Theo quy định hiện hành, lực lượng quản lý thị trường phải mời đại diện doanh nghiệp sở hữu nhãn hiệu tới xác nhận, nhưng trên thực tế, không ít doanh nghiệp nước ngoài hoặc đại diện của họ tại Việt Nam không hợp tác. Nếu quá thời hạn 24 - 48 tiếng mà không có kết quả giám định, hồ sơ không thể chuyển sang bước xử lý. Đó mới chỉ là với hàng hóa dễ nhận biết bằng mắt thường. Còn những sản phẩm như dược phẩm, sữa, mỹ phẩm… việc phân biệt thật – giả phức tạp hơn rất nhiều, bắt buộc phải qua kiểm nghiệm mới kết luận được.

Ngăn chặn hàng giả cần phải đảm bảo tính toàn vẹn và khả năng truy xuất nguồn gốc của dữ liệu. Ảnh minh họa

Không chỉ hàng tiêu dùng, hàng nông sản cũng thường xuyên bị giả mạo nguồn gốc. Nhiều loại sầu riêng nhập lậu được gắn mác hàng Việt, khoai tây Trung Quốc đội lốt “khoai Đà Lạt” khiến người tiêu dùng bị đánh lừa, trong khi cơ quan chức năng khó xử lý do thiếu căn cứ xác định xuất xứ thật.

Tình trạng hàng giả còn nở rộ trên không gian mạng. Ông Nguyễn Văn Thành, đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), cho biết hàng hóa trên các sàn thương mại điện tử hiện vẫn tồn tại nhiều vấn đề về chất lượng và nguồn gốc. Không chỉ do người bán gian dối, mà đôi khi chính người tiêu dùng cũng góp phần tiếp tay khi lựa chọn sản phẩm giá rẻ, không rõ xuất xứ. Cơ quan chức năng đã phối hợp với công an và quản lý thị trường để xử lý nhiều vụ việc vi phạm, kể cả những doanh nghiệp quy mô lớn, có ảnh hưởng lớn trên thị trường.

Công nghệ truy xuất nguồn gốc - chìa khóa trong cuộc chiến chống hàng giả

Ông Trần Hữu Linh cho rằng, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào tem mác truyền thống, các doanh nghiệp cần ứng dụng công nghệ trong định danh và truy xuất nguồn gốc hàng hóa được coi là giải pháp tất yếu. Áp dụng mô hình định danh ba cấp độ: cấp 1 công bố thông tin cơ bản (tên, ngày sản xuất, hạn sử dụng); cấp 2 cho phép người tiêu dùng theo dõi hành trình của sản phẩm; và cấp 3 là truy xuất nguồn gốc chi tiết, hiện nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực dệt may đã áp dụng.

Thủ tướng Chính phủ mới đây đã phê duyệt việc ứng dụng công nghệ blockchain trong truy xuất nguồn gốc, giúp người tiêu dùng có thể kiểm tra thông tin sản phẩm chỉ bằng thao tác quét mã QR. Theo Hiệp hội Dệt may Việt Nam, từ năm 2026, các sản phẩm xuất khẩu sang Liên minh châu Âu (EU) sẽ phải có “hộ chiếu sản phẩm” thể hiện rõ nguồn gốc, chất liệu và hành trình sản xuất.

Với cơ quan quản lý, công nghệ truy xuất nguồn gốc sẽ giúp việc kiểm tra, xử lý vi phạm nhanh hơn. “Khi sản phẩm có gắn mã truy xuất, chúng tôi có thể xác định ngay nguồn gốc, không cần đợi đại diện thương hiệu tới xác nhận. Nó giống như việc công an xử phạt qua camera AI thay vì phải đứng ngoài đường”, ông Linh ví dụ.

Theo lãnh đạo Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, việc này không chỉ phục vụ cho hàng xuất khẩu, mà còn giúp bảo vệ thị trường nội địa, ngăn hàng giả, hàng nhái và hàng vi phạm lưu thông. Ông nhấn mạnh: “Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, định danh và truy xuất nguồn gốc là hướng đi tất yếu. Việt Nam cần một hệ thống thống nhất, dễ sử dụng, có khả năng kết nối với cơ quan quản lý các bộ ngành và phù hợp với thông lệ quốc tế.”

Cùng quan điểm này, Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hùng, Trưởng khoa Quản lý Chuỗi cung ứng và Logistics tại Đại học RMIT Việt Nam, cho rằng, các doanh nghiệp phải trả phí để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và đối mặt với chi phí pháp lý khi hành động chống lại hàng nhái, trong khi những kẻ làm hàng giả lại hoạt động tự do, tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh. Hàng giả kém chất lượng cũng gây ra rủi ro sức khỏe cho người tiêu dùng và làm xói mòn niềm tin vào toàn bộ ngành công nghiệp. Điều này đặc biệt gây tổn hại đến các sản phẩm thiết yếu như thực phẩm, đồ uống, dược phẩm và hàng tiêu dùng hàng ngày.

Theo chuyên gia RMIT, nỗ lực chống hàng giả trong các mặt hàng thiết yếu đang gặp phải những rào cản lớn. Chi phí cao và hàng giả ngày càng tinh vi khiến việc xác minh nguồn gốc trở nên khó khăn. Hàng giả cũng có xu hướng lưu thông qua các kênh phân phối không chính thức, nơi khuôn khổ pháp lý còn quá yếu để thực thi các hình phạt hiệu quả.

“Điều này khiến việc cải thiện quản lý chuỗi cung ứng trở thành vấn đề sống còn đối với các nhà sản xuất hàng hóa thiết yếu”, Tiến sĩ Hùng nói và cho rằng: “Nó cũng có thể là cách để họ đạt được lợi thế cạnh tranh trong môi trường hiện tại.”

Công nghệ blockchain sẽ là “vũ khí mạnh” trong việc minh bạch hóa chuỗi cung ứng. “Blockchain tạo ra dữ liệu không thể sửa đổi, giúp người tiêu dùng và cơ quan chức năng dễ dàng truy vết từng khâu, qua đó giảm đáng kể hàng giả, hàng kém chất lượng.

Tiến sĩ Nguyễn Cảnh Lâm, Giảng viên ngành Quản lý Logistics và Chuỗi cung ứng tại Đại học RMIT Việt Nam, cho biết việc tăng cường khả năng truy xuất nguồn gốc sản phẩm trong chuỗi cung ứng nên là ưu tiên hàng đầu. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc xây dựng các ứng dụng chia sẻ thông tin dựa trên blockchain cho chuỗi cung ứng có thể giúp chống lại nạn hàng giả.

Tiến sĩ Lâm cho biết thêm: “Công nghệ blockchain cung cấp một cách an toàn để theo dõi và xác minh tính xác thực của sản phẩm đồng thời đảm bảo tính toàn vẹn và khả năng truy xuất nguồn gốc của dữ liệu, khiến hàng giả khó xâm nhập vào chuỗi cung ứng hơn”.

Bộ Công Thương hiện đang hoàn thiện hai văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn triển khai Đề án truy xuất nguồn gốc hàng hóa, dự kiến có hiệu lực từ đầu năm tới, cùng thời điểm với Nghị định của Bộ Công an về quản lý và xử lý hàng giả. Đây được xem là bước đi đồng bộ trong cuộc chiến chống hàng giả, giúp lực lượng chức năng có đủ cơ sở pháp lý và công cụ công nghệ để bảo vệ doanh nghiệp, người tiêu dùng, cũng như uy tín hàng Việt trên thị trường trong và ngoài nước.

An Dương (T/h)