Truy xuất nguồn gốc trở thành giải pháp 'gốc rễ' để ngăn chặn hàng hóa trôi nổi từ đầu vào

Những tháng cuối năm 2025, khi nhu cầu tiêu dùng tăng mạnh, thị trường hàng hóa tại các đô thị lớn trở nên sôi động nhưng cũng phức tạp hơn bao giờ hết. Lực lượng chức năng ở thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM), Hà Nội hay Hải Phòng liên tục phát hiện những vụ kinh doanh thực phẩm, hàng tiêu dùng, quần áo không rõ nguồn gốc, cho thấy tình trạng gian lận thương mại vẫn tồn tại dai dẳng. Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc siết chặt kiểm soát và đẩy mạnh truy xuất nguồn gốc thực phẩm, hàng hóa tiêu dùng, nhằm bảo vệ sức khỏe người dân và tạo môi trường kinh doanh minh bạch. 

Tại TP.HCM, Đội Quản lý thị trường (QLTT) số 13 phối hợp với Công an xã Hóc Môn kiểm tra một điểm kinh doanh đường cát rao bán trên mạng xã hội. Tại hiện trường, lực lượng chức năng phát hiện 146 bao đường loại 12 kg, tổng gần 2 tấn, hoàn toàn không có hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc. 

Không chỉ thực phẩm, các loại bánh kẹo tiêu thụ mạnh dịp tết cũng trở thành mục tiêu của các đối tượng kinh doanh gian lận. Tại xã Đông Thạnh, Đội QLTT 13 phát hiện 1.080 kg kẹo dẻo đóng gói tương đương khoảng 108.000 viên, tất cả không nhãn mác, không hạn sử dụng và không chứng minh được nơi sản xuất. Hay Đội QLTT số 11 trong một đợt kiểm tra tại phường Bình Trị Đông đã thu giữ 150 kg kẹo dẻo không nhãn mác, không ngày sản xuất, không chứng từ chứng minh nguồn gốc xuất xứ. Tại phường An Lạc, đơn vị tiếp tục phát hiện hơn 5.137 sản phẩm thực phẩm gồm bì phở, mì căn, bánh mochi có nhãn gốc tiếng nước ngoài nhưng thiếu nhãn phụ tiếng Việt và không thể hiện xuất xứ hay hạn sử dụng. Những sản phẩm này tiềm ẩn nguy cơ lớn đối với sức khỏe người tiêu dùng, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu mua sắm thực phẩm tăng mạnh.

Tình trạng hàng hóa không rõ nguồn gốc không chỉ dừng lại ở nhóm thực phẩm. Tại Hà Nội, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) kiểm tra một cửa hàng thời trang trên phố Hoàng Công Chất và phát hiện 6.414 bộ quần áo có dấu hiệu giả mạo nhãn hiệu nổi tiếng như Nike, Adidas, Puma. Cơ sở không có giấy phép hoạt động, không xuất trình được hóa đơn. Hình thức tinh vi từ in thêu đến bao bì cho thấy hành vi làm giả ngày càng phức tạp.

Tại Hải Phòng, lực lượng Công an và QLTT kiểm tra hai kho hàng do một hộ kinh doanh quản lý và phát hiện 137.899 kg quần áo, trong đó có 94.039 kg hàng đã qua sử dụng, đều không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc. Đây là một trong những vụ vi phạm có quy mô lớn nhất được phát hiện trong năm.

Các vụ việc cho thấy, nhiều mặt hàng tiêu thụ mạnh dịp tết như đường, bánh kẹo, thực phẩm đóng gói hay quần áo thời trang đều có tỷ lệ vi phạm cao. Hàng hóa không nhãn mác, không chứng từ khiến việc truy xuất nguồn gốc gần như bất khả thi, còn người tiêu dùng thì đối mặt nguy cơ sử dụng sản phẩm kém chất lượng hoặc chứa chất độc hại.

Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp bách về việc minh bạch hóa nguồn gốc, biến truy xuất nguồn gốc trở thành công cụ quản lý trọng tâm. Đây không chỉ là biện pháp xử lý hậu quả mà còn là giải pháp “gốc rễ” để ngăn chặn hàng hóa trôi nổi từ đầu vào.

Hiện nay, các hệ thống bán lẻ hiện đại như WinMart, GO!/BigC, Co.opmart, MM Mega Market… đều áp dụng yêu cầu bắt buộc đối với nông sản và thực phẩm: sản phẩm phải có mã QR truy xuất nguồn gốc, thể hiện rõ thông tin vùng trồng, quy trình chăm sóc, sử dụng phân bón – thuốc bảo vệ thực vật, ngày thu hoạch, sơ chế, kiểm nghiệm chất lượng và chứng nhận an toàn thực phẩm. Không đáp ứng các tiêu chí này, sản phẩm hầu như không thể vào được kênh phân phối chính thống.

Ông Hoàng Văn Thám, Chủ tịch HĐQT Hợp tác xã Rau quả sạch Chúc Sơn (Chương Mỹ, Hà Nội), cho biết việc xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc là điều kiện bắt buộc để HTX đưa hàng vào siêu thị và trường học – hai kênh tiêu thụ ổn định nhưng yêu cầu chất lượng rất cao. Tuy nhiên, theo ông Thám, thủ tục hiện nay vẫn khá “phức tạp và tốn kém”. Chi phí thiết lập mã truy xuất, tem nhãn, kiểm nghiệm định kỳ đều lớn, trong khi giá bán vào siêu thị thường bị khống chế khiến nhiều HTX gặp khó trong cạnh tranh với hàng trôi nổi không chịu chi phí kiểm soát.

Một vướng mắc khác là việc đồng bộ dữ liệu truy xuất giữa các bộ ngành và hệ thống truy xuất quốc gia. Sự thiếu liên thông khiến doanh nghiệp, HTX phải tốn nhiều thời gian hoàn thiện hồ sơ, gây chậm trễ trong quá trình đưa sản phẩm ra thị trường.

Theo ông Tô Xuân Việt, Giám đốc Trung tâm Đào tạo Phát triển nông nghiệp hữu cơ Biobee Việt Nam, để thúc đẩy nông sản an toàn, doanh nghiệp bán lẻ cần phối hợp chặt chẽ hơn với nhà sản xuất. Cần có chế tài rõ ràng giữa hàng sạch và hàng không bảo đảm để bảo vệ nông dân và tạo thị trường minh bạch.

Về phía cơ quan quản lý, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết Bộ đang triển khai chương trình mới với định hướng mạnh mẽ hơn, chuyển trọng tâm từ hàng xuất khẩu sang cả hàng tiêu dùng nội địa. Các biện pháp bắt buộc như truy xuất vùng trồng, kiểm soát cơ sở đóng gói, giám sát tiêu chuẩn thuốc bảo vệ thực vật sẽ được áp dụng đồng bộ. Những sản phẩm chứa chất cấm như cadimi hay vàng O sẽ bị xử lý nghiêm.

Mục tiêu đến cuối năm 2026, phần lớn sản phẩm nông nghiệp cả nội địa lẫn nhập khẩu lưu thông trên thị trường phải có truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Đây được xem là “lá chắn” giúp ngăn chặn hàng trôi nổi và nâng cao chất lượng hàng hóa tiêu dùng.

An Dương (T/h)