Mỹ phê duyệt thuốc tiêm ngừa HIV đầu tiên, mở ra hy vọng kiểm soát căn bệnh thế kỷ

Lenacapavir là thuốc ức chế vỏ capsid của virus HIV, đã cho thấy hiệu quả gần 100% trong các thử nghiệm quy mô lớn năm 2023. Loại thuốc tiêm này chỉ cần sử dụng 2 lần mỗi năm, mở ra hy vọng giúp kiểm soát và ngăn chặn sự lây lan của virus gây bệnh AIDS – vốn đang ảnh hưởng tới khoảng 1,3 triệu người mỗi năm trên toàn cầu. Đây được xem là công cụ dự phòng quan trọng nhất từ trước tới nay, theo đánh giá của Giám đốc điều hành Gilead, ông Daniel O’Day.

Khác với các thuốc PrEP hiện tại vốn chủ yếu là viên uống hàng ngày, Lenacapavir mang lại giải pháp tiện lợi hơn nhiều, đặc biệt cho các nhóm dân số khó duy trì dùng thuốc đều đặn. Thuốc sẽ được thương mại hóa tại Mỹ dưới tên Yeztugo với mức giá khoảng 28.218 USD/năm. Gilead cũng khẳng định sẽ hợp tác với các đối tác quốc tế để mở rộng khả năng tiếp cận, nhất là tại châu Phi – nơi HIV/AIDS vẫn đang hoành hành.

Bên cạnh kế hoạch triển khai thương mại tại Mỹ, Gilead cũng đang hợp tác với Quỹ Toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét cùng chương trình PEPFAR (Kế hoạch cứu trợ khẩn cấp của Tổng thống Mỹ) để đưa Lenacapavir tới 2 triệu người trong vòng 3 năm. Sáu nhà sản xuất thuốc gốc đã nhận quyền sản xuất thuốc này với phiên bản giá rẻ tại 120 quốc gia có thu nhập thấp.

Thuốc tiêm ngừa HIV là bước tiến quan trọng trong hành trình kiểm soát dịch HIV/AIDS. Ảnh: TTXVN

Dù vậy, việc chính quyền Donald Trump từng cắt giảm ngân sách PEPFAR đã khiến giới hoạt động lo ngại về sự bền vững của cam kết hỗ trợ toàn cầu. Tuy nhiên, Gilead khẳng định vẫn tiếp tục duy trì hợp tác với các tổ chức quốc tế để đảm bảo thuốc đến được với người cần.

Ngoài Lenacapavir, FDA trước đó cũng đã phê duyệt Stribild – viên uống kết hợp 4 hoạt chất điều trị HIV: elvitegravir, cobicistat, emtricitabine và tenofovir disoproxil fumarate. Thuốc dành cho bệnh nhân mới điều trị, giúp đơn giản hóa phác đồ điều trị HIV từ nhiều viên xuống chỉ còn một viên/ngày. Các thử nghiệm lâm sàng cho thấy hiệu quả kiểm soát virus HIV của Stribild đạt 88–90% sau 48 tuần.

Tuy nhiên, thuốc vẫn mang cảnh báo về các tác dụng phụ nghiêm trọng như nhiễm acid lactic, tổn thương gan, thận, giảm mật độ xương và rối loạn chuyển hóa. FDA yêu cầu Gilead tiếp tục nghiên cứu về độ an toàn của thuốc ở phụ nữ, trẻ em và khả năng tương tác thuốc.

Việc FDA liên tục phê duyệt các loại thuốc mới cả dạng tiêm và viên uống là bước tiến quan trọng trong hành trình kiểm soát dịch HIV/AIDS. Với Lenacapavir, thế giới đang tiến gần hơn tới mục tiêu chấm dứt căn bệnh thế kỷ bằng giải pháp dự phòng hiệu quả, tiện lợi và dễ tiếp cận hơn bao giờ hết.

Theo các nhà nghiên cứu, tình hình HIV toàn cầu đang có chuyển biến tích cực so với trước, với số ca nhiễm mới và tử vong giảm mạnh, tuy nhiên mục tiêu toàn cầu năm 2025 vẫn còn xa khi vẫn ghi nhận tới 1,3 triệu ca nhiễm năm 2023. Việt Nam đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong sử dụng PrEP (viết tắt của Pre-Exposure Prophylaxis- là thuốc dự phòng trước phơi nhiễm HIV – một biện pháp dùng thuốc để phòng ngừa lây nhiễm HIV ở những người chưa nhiễm HIV nhưng có nguy cơ cao bị phơi nhiễm) và điều trị ART, nhưng vẫn cần tiếp tục mở rộng xét nghiệm, điều trị và tiếp cận cộng đồng để hướng tới mục tiêu 95–95–95 và kiểm soát dịch hiệu quả.

An Dương (T/h)