Nguồn nhân lực chất lượng cao - đòn bẩy cho tăng trưởng trong kỷ nguyên số

Nhân lực số thiếu và yếu trong thời kỳ tăng tốc

Công nghệ mới đang định hình lại cấu trúc nền kinh tế. Sự phát triển nhanh chóng của AI, dữ liệu lớn, chuyển đổi số và các lĩnh vực mới nổi như ESG (môi trường - xã hội - quản trị), quản trị rủi ro, tuân thủ pháp lý… đang kéo theo nhu cầu khổng lồ về nguồn nhân lực chất lượng cao. Tuy nhiên, hệ thống giáo dục - đào tạo chưa theo kịp tốc độ chuyển đổi, khiến thị trường lao động rơi vào tình trạng “khát” nhân lực kỹ năng sâu.

Đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng cao cho kỷ nguyên mới, phát triển bền vững. (Ảnh minh họa)

Báo cáo Kinh tế Việt Nam thường niên 2024 của Đại học Kinh tế Quốc dân nhận định: năng suất lao động (NSLĐ) của nền kinh tế Việt Nam năm 2024 theo giá hiện hành đạt 221,9 triệu đồng/lao động (tương đương 9.182 USD), tăng 726 USD so với năm 2023. Tuy nhiên, so sánh trong khu vực, NSLĐ của Việt Nam vẫn ở mức thấp: chỉ cao hơn Lào, Myanmar và Campuchia, trong khi vẫn kém xa Thái Lan (2/3), Malaysia (1/3) và Singapore (1/7).

Một trong những nguyên nhân chính là tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng cấp, chứng chỉ còn thấp, mới đạt khoảng 28,8%. Nguồn nhân lực thiếu hụt không chỉ số lượng mà còn về chất lượng, đặc biệt trong các ngành kỹ thuật, công nghệ, kinh tế số. Việc chuyển dịch cơ cấu lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ diễn ra nhanh, nhưng chất lượng chưa đủ để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng mới dựa trên công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Tình trạng cạnh tranh lao động gay gắt cũng đang tạo áp lực lớn cho doanh nghiệp trong nước. Các tập đoàn lớn thường có chính sách đãi ngộ hấp dẫn hơn, khiến doanh nghiệp vừa và nhỏ khó giữ chân nhân tài. Để khắc phục, doanh nghiệp buộc phải đổi mới chiến lược tuyển dụng, tạo dựng hình ảnh một nơi làm việc lý tưởng, chuyên nghiệp, sáng tạo và thân thiện.

Việc áp dụng các chính sách linh hoạt như làm việc từ xa, giờ làm linh hoạt, cùng với phúc lợi như bảo hiểm, học tập, chăm sóc sức khỏe… đang trở thành yêu cầu tất yếu. Ngoài ra, ứng dụng AI và dữ liệu lớn vào quy trình tuyển dụng cũng giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, thời gian và tăng độ chính xác khi sàng lọc ứng viên.

Cần chiến lược quốc gia về phát triển nhân lực chất lượng cao

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhiều chuyên gia cho rằng Việt Nam cần có cách tiếp cận mang tính hệ thống, chủ động và đột phá hơn trong phát triển nguồn nhân lực. TS. Hồ Công Đức - Giảng viên Trường Đại học Thương mại cho rằng: Cần tiếp tục quán triệt các quan điểm của Đảng về phát triển nhân lực chất lượng cao, cả về số lượng và chất lượng, đặc biệt ưu tiên các lĩnh vực then chốt phục vụ chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Đại hội XIII của Đảng đã nhấn mạnh yêu cầu phát triển đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành, nhân lực kỹ thuật, nhân lực số, nhân lực quản trị công nghệ và đổi mới sáng tạo. Cùng với đó là đổi mới cơ chế tuyển dụng, sử dụng, đãi ngộ người tài. Đây là nền tảng quan trọng để công nghiệp và dịch vụ phát triển thành trụ cột kinh tế.

Một yếu tố đáng chú ý là sự gắn kết giữa nhà trường và doanh nghiệp vẫn còn lỏng lẻo. Các chương trình đào tạo chưa theo kịp nhu cầu thị trường lao động. Để khắc phục, doanh nghiệp cần chủ động hợp tác với cơ sở giáo dục để xây dựng chương trình thực tập, đào tạo theo đơn đặt hàng hoặc tài trợ học bổng. Đồng thời, Nhà nước cần tăng đầu tư cho giáo dục đại học, hiện đại hóa chương trình và phương pháp giảng dạy theo chuẩn quốc tế.

Mặt khác, đội ngũ nhân lực chất lượng cao không chỉ cần chuyên môn tốt mà còn cần đạo đức nghề nghiệp, ý thức kỷ luật và trách nhiệm xã hội. Nghị quyết Đại hội XIII khẳng định, cần chú trọng giáo dục đạo đức, nhân cách, tinh thần yêu nước, tự tôn dân tộc… cho thế hệ trẻ - những chủ thể chính của nền kinh tế số.

Ngoài ra, Việt Nam cần chủ động thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao từ bên ngoài, không chỉ trong lĩnh vực doanh nghiệp mà cả giáo dục, nghiên cứu và quản lý. Đây sẽ là “đòn bẩy” để cải thiện nhanh chất lượng nguồn nhân lực trong nước, đồng thời giúp doanh nghiệp trong nước và FDI yên tâm đầu tư, phát triển lâu dài.

Duy Trinh