Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit), cho biết, theo thống kê của Tổng cục Hải quan Việt Nam, 8 tháng đầu năm xuất khẩu rau quả sơ bộ đạt gần 2,5 tỷ USD, tăng 10,7% so với cùng kỳ 2020. Trong đó, xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc đạt hơn 1,3 tỷ USD, chiếm 58,02% thị phần (số liệu tháng 7/2021). Trung Quốc được xem là thị trường xuất khẩu lớn thứ 2 của Việt Nam, sau Hoa Kỳ. Việt Nam là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc trong các nước ASEAN.

“Theo dõi kim ngạch xuất khẩu hàng tháng trong 7 tháng đầu năm 2021, xu hướng giảm sút xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, từ tháng 5/2021, kim ngạch đã liên tục giảm, trung bình mỗi tháng giảm 15%”, Tổng Thư ký Vinafruit phân tích.

Theo ông Đặng Phúc Nguyên, nguyên nhân là do tác động nghiêm trọng của dịch bệnh Covid-9, buộc chúng ta phải áp dụng các biện pháp phòng chống mạnh mẽ nhất, làm cho việc sản xuất, lưu thông hàng hóa bị khó khăn, đứt gãy chuỗi cung ứng hàng hóa xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.

Chi phí vận chuyển nông sản tăng gấp đôi

Trước diễn biến phức tạp của dịch COVID-19, Trung Quốc đã có những biện pháp siết chặt quy định nhập khẩu đối với nông sản Việt Nam; khiến cho việc sản xuất, lưu thông hàng hoá gặp nhiều khó khăn.

Cụ thể, từ tháng 5/2021 do 8 mặt hàng rau quả Việt Nam xuất khẩu chính ngạch, trước đây chưa được ký Nghị định thư chính thức về kiểm dịch thực vật với Trung Quốc nên Trung Quốc đã áp dụng thực hiện việc kiểm dịch thực vật rau quả nghiêm ngặt hơn trước (gần như 100% lô hàng) bên cửa khẩu của Trung Quốc. Việc này đã làm cho việc giao hàng bị kéo dài, chậm trễ; xe tải ứ đọng tại các cửa khẩu biên giới khá lâu.

Điển hình, trước đây 1 xe lạnh thanh long từ biên giới Việt Nam vào địa phận tỉnh Quảng Tây chỉ mất khoảng 2-3 ngày; thì nay kéo dài hơn 1 tuần khiến chi phí vận chuyển tăng cao gấp đôi (từ 50 triệu đồng/1 xe tăng lên hơn 100 triệu/1 xe) gây thiếu xe để quay đầu chở hàng, làm tăng thêm giá thành hàng hóa khó cạnh tranh với hàng nội địa Trung Quốc và của các nước khác.

Khác với vận chuyển bằng đường bộ, theo ông Đặng Phúc Nguyên, rau quả (thanh long) xuất khẩu bằng đường biển đi Trung Quốc không gặp những vấn đề khó khăn như vậy tại các cảng đến của Trung Quốc. Hàng container chỉ gặp khó do thiếu container lạnh, giá cước cao và kiểm dịch thực vật ở cảng Việt Nam lại khó hơn.

Cạnh tranh với rau quả từ Thái Lan, Campuchia và Lào

Không chỉ gặp khó khăn trong vấn đề vận chuyển, rau quả Việt Nam còn đang phải chịu sức ép cạnh tranh từ phía Thái Lan, Campuchia, Lào và rau quả nội địa Trung Quốc. Theo ông Đặng Phúc Nguyên, cũng như thanh long, các mặt hàng khác như chuối, xoài, nhãn… cũng đang gặp khó khi xuất khẩu Trung Quốc.

Thời điểm này, sản lượng rau củ nội địa Trung Quốc ngày càng tăng do nông dân Trung Quốc gia tăng diện tích trồng rất nhanh (nhất là thanh long ruột đỏ, nhãn). Chính vì vậy, giá rau củ Việt bán ra giảm mạnh.

Bên cạnh đó, nhiều công ty tại Trung Quốc đầu tư trồng sản phẩm cùng loại nhiều tại Thái Lan, Campuchia, Lào… với chất lượng và mẫu mã đẹp, nên họ ưu tiên đem sản lượng đã đầu tư về Trung Quốc tiêu thụ, tạo sự cạnh tranh với hàng Việt Nam.

Chính vì vậy, các thương gia Trung Quốc không có hoặc lãi ít khi nhập và bán hàng từ Việt Nam (nhất là giá cước xe vận chuyển tăng cao như hiện nay, thời gian thông quan hàng lâu, phẩm chất bị giảm sút…).

Nhóm giải pháp thúc đẩy xuất khẩu mặt hàng rau quả

Thứ nhất, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các phương tiện giao thông vận tải để giải tỏa ùn ứ sản phẩm hàng hóa từ các vùng sản xuất đến nơi tiên thụ, đến các kho xưởng, nhà máy chế biến, sản xuất, giao hàng đến các bến bãi, cảng biển để xuất khẩu; cấp giấy phép đi đường nhanh chóng thuận lợi cho các đối tượng là cán bộ nhân viên, lao động tại các nhà máy đóng gói rau quả xuất khẩu tập trung, cán bộ, nhân viên làm các thủ tục xuất nhập khẩu hàng hóa... tại cảng và các cửa khẩu; tạo điều kiện nhanh, thuận lợi giao hàng cho các mặt hàng dễ hư hỏng như nhãn, xoài, thanh long tại các cửa khẩu đường bộ, đường biển…

Thứ hai, tăng độ phủ vắc xin phòng COVID-19 tối đa cho các lao động trong các khâu sản xuất, thu hái, đóng gói hàng rau quả xuất khẩu để đảm bảo đủ nhân công hoạt động.

Thứ ba, miễn giảm phí BOT cho các xe tải chở hàng rau quả xuất khẩu cho Trung Quốc trong thời gian dịch bệnh của năm 2021 và 2022.

Thứ tư, tổ chức đàm phán ký kết nghị định thư về kiểm dịch thực vật với phía Trung Quốc cho 8 mặt hàng trái cây xuất khẩu chính ngạch nhằm giúp giảm bớt thời gian xe đợi thông quan, giảm giá thành vận chuyển đường bộ, tăng thời gian quay vòng xe đáp ứng sản lượng sẽ tăng sau khi kiểm soát được đại dịch COVID-19.

Thứ năm, tổ chức sản xuất nguyên liệu theo quy hoạch, điều tiết quy mô, tốc độ tăng trưởng phù hợp. Lưu ý, không tăng sản lượng các mặt hàng rau quả có nguồn cung cao tại thị trường Trung Quốc như thanh long, (nhất là thanh long ruột đỏ), chuối, nhãn…

Thứ sáu, tổ chức, chỉ đạo sản xuất theo nhu cầu thị trường, đảm bảo sản phẩm sản xuất ra phải phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng Trung Quốc (tiêu chuẩn VietGap...), tăng cường sản xuất trái vụ với hàng nội địa Trung Quốc. Chất lượng sản phẩm phải từng bước cải tiến vượt trội về giống, vệ sinh an toàn thực phẩm để cạnh tranh được với hàng các nước xung quanh và nội địa Trung Quốc.

Thứ bảy, Chính phủ tranh thủ các cuộc gặp gỡ với các viên chức cấp cao Trung Quốc nhằm tháo gỡ khó khăn ách tắc tại cửa khẩu biên giới và đàm phán thúc đẩy mở rộng thêm thị trường cho các mặt hàng rau quả khác mà Việt Nam có thế mạnh như sầu riêng, chanh dây, bơ, dừa…; xây dựng các chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện tốt nhất đối với nhà đầu tư để phục hồi và phát triển sản xuất; tạo dựng chuỗi cung ứng, tiêu thụ bền vững.

Thuỳ Dương (t/h)