Bỏ giấy phép xây dựng phải đi đôi với quy chuẩn rõ ràng và hậu kiểm chặt chẽ

Cải cách thủ tục là cần thiết, nhưng không đồng nghĩa với buông lỏng quản lý

Tại Công điện số 78/CĐ-TTg ngày 29/5/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu Bộ Xây dựng chủ trì, phối hợp rà soát, đơn giản hóa và cắt giảm mạnh thủ tục hành chính trong lĩnh vực xây dựng. Một trong những nội dung đáng chú ý là bỏ thủ tục xin cấp phép xây dựng đối với các dự án đã có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 hoặc nằm trong khu vực đã được phê duyệt thiết kế đô thị.

Đồng thời, Thủ tướng đặt mục tiêu cụ thể: Trong năm 2025, phải giảm ít nhất 30% thời gian xử lý, chi phí tuân thủ và điều kiện kinh doanh trong lĩnh vực xây dựng. Để làm được điều này, Chính phủ yêu cầu đẩy mạnh phân cấp cho địa phương, rút ngắn các quy trình không cần thiết, loại bỏ những khâu trung gian, nhất là với dự án đã có đủ điều kiện quy hoạch rõ ràng.

Bỏ giấy phép xây dựng nhưng phải đảm bảo quy chuẩn và hậu kiểm chặt chẽ. Ảnh minh họa

Tại buổi họp báo Chính phủ mới đây, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy cho biết đây là chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước trong cải cách thủ tục hành chính. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh, việc bỏ giấy phép xây dựng không có nghĩa là buông lỏng quản lý, mà là thay đổi phương thức quản lý từ tiền kiểm sang hậu kiểm, trên cơ sở quy chuẩn, tiêu chuẩn rõ ràng và trách nhiệm minh bạch.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Danh Huy, lợi ích dễ thấy là người dân không phải đi xin phép, cơ quan quản lý không phải mất nguồn lực xử lý thủ tục, tiết kiệm thời gian, chi phí. Nhưng vấn đề lớn là đảm bảo công bằng và trật tự xây dựng nhất là tại các khu phố đông đúc, nơi có tình trạng hợp thửa, xây chen. “Thách thức là làm sao đơn giản hóa mà vẫn kiểm soát được rủi ro. Bộ Xây dựng sẽ đánh giá tổng thể, phối hợp với địa phương xây dựng phương án tối ưu,” Thứ trưởng cho biết.

Hậu kiểm là xu thế tất yếu, nhưng cần hệ thống quy chuẩn và công nghệ hỗ trợ

Phân tích kỹ hơn về xu hướng này, TS Trần Xuân Lượng - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Đánh giá thị trường bất động sản Việt Nam (VARS IRE) cho rằng việc bỏ cấp phép xây dựng là bước đi tất yếu trong cải cách hành chính và phù hợp với thông lệ quốc tế.

“Thay vì kiểm soát trước mọi hoạt động, Nhà nước nên tập trung kiểm tra sau bằng các tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng. Khi người dân có quyền sử dụng đất và quy hoạch 1/500 đã được phê duyệt, họ chỉ cần đăng ký xây dựng không nhất thiết phải xin phép như hiện nay,” ông Lượng phân tích.

Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả, Nhà nước cần xây dựng sẵn các bộ quy chuẩn kiến trúc, môi trường, phòng cháy chữa cháy... áp dụng cho từng khu vực cụ thể. Người dân sẽ ký hợp đồng với đơn vị thiết kế, thi công có đủ điều kiện hành nghề; chính quyền tiếp nhận hồ sơ, lưu trữ và thực hiện hậu kiểm khi cần.

Trong trường hợp phát hiện vi phạm, chẳng hạn công trình xây sai kích thước, trách nhiệm sẽ thuộc về đơn vị chuyên môn chứ không phải người dân. “Gia đình không thể là đối tượng gánh rủi ro kỹ thuật. Cần xác lập cơ chế giám sát dựa trên trách nhiệm pháp lý của đơn vị thiết kế, thi công để đảm bảo tính răn đe và hiệu quả quản lý,” TS Trần Xuân Lượng nhấn mạnh.

Ở góc độ doanh nghiệp, bà Giang Huỳnh - Giám đốc Bộ phận Nghiên cứu & S22M của Savills TP.HCM cho rằng thủ tục xin giấy phép xây dựng hiện nay thường mất 3 - 6 tháng, thậm chí lâu hơn nếu có điều chỉnh quy hoạch. Việc kéo dài thủ tục không chỉ làm chậm tiến độ triển khai mà còn tăng áp lực tài chính cho doanh nghiệp.

“Với các dự án đã có quy hoạch 1/500, các chỉ tiêu kỹ thuật như mật độ, chiều cao, khoảng lùi... đều đã rõ ràng. Nếu có hệ thống đăng ký xây dựng thay cho xin phép, kết hợp số hóa dữ liệu và giám sát trực tuyến, chúng ta có thể giảm đáng kể chi phí mà vẫn kiểm soát được rủi ro,” bà Giang nêu rõ.

Để làm được điều này, cần một hệ thống hậu kiểm nghiêm ngặt, đi kèm số hóa và công nghệ hỗ trợ. Theo kiến trúc sư Kevin Đoàn - Giám đốc thiết kế Landmark Architects Vietnam, các công cụ như GIS, flycam, camera AI... hoàn toàn có thể được tích hợp vào hệ thống giám sát xây dựng. Bên cạnh đó, việc xây dựng cổng e-Submission liên thông giữa các sở ngành, tích hợp dữ liệu quy hoạch - kiến trúc sẽ giúp việc hậu kiểm trở nên minh bạch và hiệu quả.

 Duy Trinh