Cần xây dựng hành lang pháp lý về đạo đức trí tuệ nhân tạo

Trí tuệ nhân tạo phát triển mạnh mẽ

Theo GS.TS Đặng Nguyên Anh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, sự phát triển bùng nổ của Internet và cách mạng công nghiệp 4.0 đã đem lại những phát minh làm thay đổi hoàn toàn thách thức xã hội và con người vận hành dựa trên những nền tảng trí tuệ nhân tạo siêu tự động hóa và siêu kết nối.

Hiện nay, trên thế giới đã sản xuất ra các robot có thể suy nghĩ như con người với hệ thần kinh như là một phần của bộ não có thể nghe, nhìn, chuyển động và sử dụng ngôn ngữ của chúng ta. Trí tuệ nhân tạo còn giúp nhận dạng giọng nói, khuôn mặt với khả năng lập luận và thậm chí là khả năng tự sửa đổi. Trí tuệ nhân tạo đang xóa mờ danh giới giữa các yếu tố vật chất, yếu tố kỹ thuật số và sinh học.

Sự phát triển mạnh mẽ của nó diễn ra rất nhanh, từng giờ, từng ngày và mang lại những lợi ích vô cùng to lớn trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội như: Kinh tế, sức khỏe, khoa học, giáo dục… và cuộc sống sinh hoạt hằng ngày của chúng ta. Tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề về trí tuệ nhân tạo mà chúng ta chưa hiểu rõ, chưa thống nhất, khó có thể khẳng định hay lường trước được những tác động xã hội, cũng như những tác động lên phạm trù đạo đức trong ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

TS Hoàng Vũ Linh Chi, Viện Xã hội học cho biết, với sự phát triển nhanh chóng của siêu dữ liệu, điện toán đám mây, Internet vạn vật, các thiết bị di động thông minh trên các lĩnh vực khác nhau của xã hội loài người và thúc đẩy sự ra đời của kỷ nguyên thông minh, đưa con người đến một không gian mới - không gian được đánh dấu bởi không gian vật lý, không gian xã hội của con người và không gian mạng.

Trong không gian bậc ba, trật tự của xã hội loài người sẽ luôn được tái cấu trúc. Công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) đã và đang tạo ra những cơ hội lớn để đi tắt đón đầu, phát triển nhanh chóng, nâng cao năng suất, chất lượng công việc, giúp con người nâng cao và cải thiện chất lượng cuộc sống. Các đổi mới công nghệ đang tiến bộ nhanh chóng, đặc biệt là trong các lĩnh vực như học máy (cũng như việc sử dụng ngày càng rộng rãi các hệ thống dựa trên Al), đã mang lại nhận thức ngày càng tăng về nhu cầu đạo đức của trí tuệ nhân tạo và những ảnh hưởng của trí tuệ nhân tạo đến đời sống cá nhân và xã hội.

Trí tuệ nhân tạo là tập hợp các công nghệ khác nhau có thể được kết hợp lại với nhau để cho phép máy móc hoạt động với những gì có vẻ giống như mức độ thông minh của con người. Đạo đức trí tuệ nhân tạo là hướng dẫn tư vấn về thiết kế và kết quả của trí tuệ nhân tạo. Con người và xã hội có đủ loại thành kiến và những thành kiến đó phản ánh trong hành vi và sau đó là dữ liệu. Tiếp đó, dữ liệu là nền tảng cho tất cả các thuật toán học máy và trí tuệ có khả năng khuếch đại và mở rộng những thành kiến của con người với tốc độ chưa từng có. Trong giai đoạn hiện nay, khi trí tuệ nhân tạo chưa thể thông minh như con người và trong tương lai sẽ thông minh hơn con người nhưng nó cũng đã tạo ra những ảnh hưởng nhất định đến đời sống xã hội của con người.

Vấn đề đạo đức trí tuệ nhân tạo cần phải được coi trọng

Theo ông Mai Phan Dũng, Vụ trưởng Vụ Ngoại giao Văn hóa UNESCO Việt Nam, Tổng Thư ký Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, trí tuệ nhân tạo trong tương lai có thể trực tiếp trở thành lực lượng sản xuất, thay thế và giải phóng sức lao động của con người. Tuy nhiên, trí tuệ nhân tạo cũng đặt ra rất nhiều vấn đề, thách thức lớn, như các tiêu cực liên quan đến quyền và phẩm giá con người, mối quan hệ giữa con người, máy móc; xâm phạm quyền tự do cá nhân, các quyền cơ bản khác... UNESCO đã sớm nhận thấy điều này, nên cần phải xây dựng các tiêu chuẩn quốc tế về đạo đức trong thời đại trí tuệ nhân tạo, hỗ trợ các quốc gia xây dựng chính sách để tận dụng lợi thế của trí tuệ nhân tạo nhưng phải hạn chế các mặt tiêu cực.

Vì vậy, UNESCO đang xây dựng Dự thảo Khuyến nghị về Đạo đức trong trí tuệ nhân tạo, xác định và nhấn mạnh các giá trị tích cực, các mặt tiêu cực, các nguyên tắc cơ bản của trí tuệ nhân tạo, hướng dẫn cho việc phát triển, sử dụng có trách nhiệm các công nghệ trí tuệ nhân tạo, nguyên tắc về quản trị, cộng tác, thích ứng, nghĩa vụ của khu vực công và tư.

Tổng Thư ký Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam khuyến nghị, thời gian tới, Việt Nam tăng cường hợp tác với UNESCO trong lĩnh vực này, thúc đẩy nhận thức, giáo dục về trí tuệ nhân tạo, xây dựng chính sách phù hợp, xử lý những thách thức do trí tuệ nhân tạo mang lại, đặc biệt từ góc nhìn đạo đức, nhân văn.

Liên quan tới việc xây dựng khung pháp luật cho phát triển trí tuệ nhân tạo ở Việt Nam, Tiến sĩ Ngô Vĩnh Bạch Dương, Viện Nhà nước và Pháp luật (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) cho rằng, lợi ích do các ứng dụng trí tuệ nhân tạo mang lại là điều không cần bàn cãi. Tuy vậy, đâu là thể chế thích hợp để có thể phát triển nó mà không xung đột với các lợi ích và chuẩn mực ứng xử truyền thống? Hình thành nên khung thể chế, trong đó quan trọng nhất là khung pháp luật, đã và đang là nhiệm vụ của tất cả các quốc gia trên thế giới.

Tuy đã có hệ thống pháp luật khá đầy đủ, bao hàm hầu hết tất cả các khía cạnh có liên quan đến phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo, nhưng với cách tiếp cận theo các chiều cạnh đã nêu ở trên, Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật. Đó không chỉ là hệ thống luật công - nơi mà trách nhiệm quản lý, ưu đãi, khuyến khích đối với những ngành nghề mới được xác định, mà hệ thống luật tư cũng cần được nâng cấp. Trong ngắn và trung hạn, các hướng bảo đảm tự chủ, tự quyết của cá nhân; các quy định về trách nhiệm sản phẩm và đặc biệt là quy chế đạo đức trong phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo, cần thiết được rà soát, bổ sung, trước mắt là phù hợp các tiêu chuẩn quốc tế.

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Hồ Tú Bảo, Giám đốc Phòng thí nghiệm Khoa học dữ liệu cho biết thêm, đạo đức trí tuệ nhân tạo là các hành vi đạo đức trong việc phát triển và sử dụng các công nghệ trí tuệ nhân tạo, được dẫn dắt bởi một tập hợp các giá trị, nguyên tắc, kỹ thuật dựa trên các tiêu chuẩn được chấp nhận rộng rãi là đúng hay sai.

Trí tuệ nhân tạo không chỉ bắt chước trí tuệ con người, mà còn "bắt chước" đạo đức, có tốt, có xấu. Tập trung của đạo đức trí tuệ nhân tạo ở Việt Nam là dùng dữ liệu thông minh ở mọi lĩnh vực kinh tế- xã hội, do vậy tập trung cho đạo đức trí tuệ nhân tạo là "đạo đức dữ liệu", về khai thác sử dụng dữ liệu. Do đó cần xây dựng chiến lược dữ liệu, luật dữ liệu, hành lang pháp lý về đạo đức trí tuệ nhân tạo và dữ liệu, cùng tuyên truyền giáo dục. Bên cạnh đó, đạo đức trí tuệ nhân tạo cần gắn với chuyển đổi số và môi trường số.

Bảo Lâm