Tinh vi công nghệ sản xuất sách lậu, sách giả: Chế tài xử lý đã đủ mạnh?

Sản xuất và kinh doanh sách giả, sách lậu gia tăng và phức tạp

Theo ông Nguyễn Ngọc Bảo, Phó cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành, hiện nay, công nghệ sản xuất sách lậu, sách giả ngày càng tinh vi, địa bàn vi phạm mở rộng ra nhiều tỉnh, thành phố, không chỉ diễn ra trong nước mà còn cả ở nước ngoài. Quy mô của các vụ làm sách lậu, sách giả cũng ngày càng lớn, tính chất phức tạp gia tăng, liên quan đến nhiều đối tượng, nhiều địa bàn; một vụ việc bị phát hiện có nhiều hành vi vi phạm và nhiều đối tượng tham gia.

Đại diện Công ty Cổ phần Sách Alpha (Alpha Books) cho hay, nếu trước đây, sách bị in lậu thường diễn ra với những sách best seller (sách bán chạy) thì nay cả những sách bán không quá chạy nhưng là sách chất lượng cũng bị làm lậu. Thậm chí còn có hiện tượng nhiều cuốn sách thật được mua về, bóc bìa, rồi “chế” thêm bìa, rao bán như một phiên bản đặc biệt. 

Nhiều năm trước, sách lậu chỉ xuất hiện ở hình thức in và bán lậu, nay các đơn vị xuất bản còn phải đối phó với hình thức lan truyền sách giả trên môi trường mạng. Trước đây, mọi người thường hay nói đến khái niệm “sách in lậu” nhưng hiện nay, bên cạnh sách in thì audio book (sách nói) và ebook (sách điện tử) cũng dễ dàng bị sao chép.

TS Hoàng Mạnh Thắng, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật trăn trở chia sẻ, có cuốn sách bán chạy vừa ra mắt buổi sáng thì đến chiều sách giả đã được rao bán trên mạng. So với xuất bản một sách in thì việc tạo ra và phát tán một ebook lậu đơn giản hơn nhiều.

Đại diện Alpha Books, một trong những nạn nhân của vấn nạn sách lậu cho biết: Dòng ebook dưới dạng các ứng dụng (app) khiến việc phát tán ebook không bản quyền ngày càng dễ dàng hơn. Trong số hơn 1.000 đầu sách ebook của Alpha Books và Omega Plus, có đến vài trăm đầu sách bị xâm phạm bản quyền dưới hình thức sách điện tử đăng tải tràn lan trên các trang mạng cá nhân chia sẻ miễn phí hoặc kinh doanh kiếm lời.

Nhiều đơn vị còn phát triển thành dạng sách nói và phát tán trên rất nhiều kênh, diễn đàn, thậm chí cả các công ty có tư cách pháp nhân cũng ngang nhiên lấy...”. Nhiều người còn tập hợp thành nhóm, gõ lại toàn bộ nội dung sách để đăng tải và chia sẻ với nhau mà không ý thức được hành vi vi phạm pháp luật của mình.

Theo thống kê, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã phát hiện hơn 500.000 bản sách, hơn 100.000 đĩa CD và gần 8 tấn bán thành phẩm sách giáo dục bị in lậu. Thái Hà Books cũng phát hiện tới 150 đầu sách bị làm lậu. First News - Trí Việt có khoảng 1.000 đầu sách thì có tới 668 cuốn bị in lậu, đều là những cuốn sách bán chạy.

Số lượng sách lậu, sách giả phát hiện được chỉ chiếm 0,4 - 0,5% tổng số lượng sách được in. Theo các chuyên gia, điều đó có nghĩa con số thực tế còn lớn hơn rất nhiều. 

Những thiệt hại khi nạn sách giả, sách lậu gia tăng 

Sách lậu, sách giả khiến các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động xuất bản tuân thủ nghiêm túc pháp luật đều chịu thiệt hại lớn; tác giả, chủ sở hữu tác phẩm không thu được phí tác quyền; cơ quan chức năng gặp nhiều khó khăn để phát hiện vi phạm và xử lý; thị trường bất ổn do cạnh tranh thiếu lành mạnh. Sách giả, sách lậu làm triệt tiêu sự sáng tạo của các tác giả, NXB.

Nghiêm trọng hơn, việc dung túng cho sách giả sẽ dẫn tới sự ăn mòn văn hóa đọc, văn hóa thưởng thức của công chúng. Tâm lý ham rẻ, chỉ mua rẻ sẽ dần tạo thói quen coi thường chất xám và công sức của các tác giả, nhà xuất bản.

Người đọc sách giả, sách lậu về lâu dài sẽ dễ dàng chấp nhận sự kém chất lượng, kể cả những lỗi sai về nội dung, hình thức, từ đó vô tình tự hạ thấp thẩm mỹ, nhu cầu thưởng thức của bản thân. Một số cuốn sách giả, sách lậu không được biên tập, thẩm định nội dung, thậm chí có nội dung vi phạm các quy định của pháp luật, tác động tiêu cực đến việc tiếp nhận thông tin, tri thức, niềm tin của độc giả.

Để ngăn chặn sách lậu, sách giả, một số công ty sách, nhà xuất bản, đơn vị phát hành phải tự lập “hàng rào” để bảo vệ quyền và lợi ích của chính mình. Có nơi sử dụng giấy, mực in chất lượng cao, giấy xốp nhẹ hoặc các loại giấy tiên tiến chất lượng cao, chống lóa, giấy thân thiện với sức khỏe và môi trường. Có nhà xuất bản chọn giải pháp sách xuất bản có quà tặng đính kèm như postcard, bookmark, túi canvas. Một số đơn vị dùng công cụ chống làm lậu, dán tem chống sách giả...

Dù đã rất nỗ lực, thực tế cho thấy các giải pháp cũng chỉ mang tính tương đối, vẫn chưa thể xử lý rốt ráo vấn nạn này. Bởi vậy, đại diện NXB Trẻ đã đề xuất Cục Xuất bản, In và Phát hành phối hợp chặt chẽ, thường xuyên với các cơ quan liên quan như quản lý thị trường, cơ quan an ninh điều tra, tòa án... để phát hiện, xử lý nghiêm hành vi vi phạm pháp luật như in lậu, làm sách giả, gian lận thương mại, vi phạm bản quyền, quyền tài sản của tổ chức, cá nhân.

Đại diện Thái Hà Books bày tỏ mong muốn áp dụng các biện pháp mạnh mẽ hơn như ngăn chặn tất cả tài khoản IP của các trang bán sách giả; xử lý nghiêm những đơn vị in lậu không có giấy phép xuất bản; kiểm soát các hình thức bán hàng, chiến dịch bán sản phẩm với chiết khấu cao...

Đau đáu với vấn nạn này, nhiều chuyên gia cũng cho rằng cùng với sự hỗ trợ mạnh mẽ, hiệu quả, triệt để về pháp luật của cơ quan chức năng, nhân tố quyết định sự thành bại trong trận chiến cam go này chính là độc giả - những người bỏ tiền mua sách.

Chỉ khi khách hàng/người đọc có kiến thức nhận biết sách thật - sách lậu, ý thức được việc mua và đọc sách thật là hành vi văn hóa và tôn trọng pháp luật, bảo vệ lợi ích chính đáng của mình và cộng đồng, xã hội thì nạn sách giả, sách lậu mới không còn “chốn dung thân”.

Chế tài đã đủ mạnh?

Theo quy định của pháp luật thì hành vi copy, in, phát hành sách mà không được sự cho phép của tác giả là vi phạm Điều 28 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) quy định về những hành vi xâm phạm quyền tác giả.

Ngoài hành vi vi phạm quy định về xuất bản thì hành vi in lậu còn có thể xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 225 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi bổ sung 2017) về tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan. Cùng với đó, hiện nay Nghị định số 119/2020/NĐ-CP, ngày 7/10/2020 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực báo chí, xuất bản đã xác định rõ những hành vi in lậu và chế tài xử lý.

Cụ thể, Điều 28 quy định mức xử phạt vi phạm ở các mức từ phạt tiền thấp nhất là 3 triệu đồng và cao nhất là 200 triệu đồng tùy mức độ, tính chất sự việc. Ngoài ra, Nghị định quy định hình thức xử phạt bổ sung như: Tước quyền sử dụng giấy phép hoặc đình chỉ hoạt động in từ 1 đến 6 tháng.

Rõ ràng, Luật, Nghị định đã quy định cụ thể, có tính răn đe, cảnh tỉnh nhưng tình trạng sách giả, sách lậu vẫn tràn lan. Phân tích rõ hơn về điều này, Phó Giám đốc - Phó Tổng Biên tập NXB Chính trị Quốc gia Sự thật Phạm Thị Thinh cho rằng, vấn đề là thực trạng in lậu quá công khai, sự phát hiện của các cơ quan chức năng chưa hiệu quả.

Chính tâm lý thiếu cương quyết của bạn đọc, cho rằng đọc sách giả cũng không sao đã vô tình tiếp tay cho nạn sách lậu, sách giả tràn lan trên thị trường. Nếu độc giả nghiêm khắc hơn với sách giả, chắc chắn những gian thương trong ngành sách sẽ không có cơ hội hoạt động ngang nhiên như hiện nay. Sách là biểu tượng của tri thức thế nên mua sách thật và tẩy chay sách giả chính là hành động thiết thực thể hiện sự tôn trọng tri thức.

"Cuộc chiến chống sách lậu, sách giả cần có sự chung tay của nhiều bên, trong đó không thể thiếu sự ủng hộ của độc giả. Độc giả phải là những người tiêu dùng có trách nhiệm, nói không với việc sử dụng sách lậu. Mua sách giả là giết chết sách thật", bà Phạm Thị Thinh khẳng định.

An Dương (T/h)