Kẽ hở lớn nhất là cơ chế tự công bố sản phẩm

Trong vài tuần qua, Cục Quản lý Dược và Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) liên tiếp phát hiện các sản phẩm mỹ phẩm, thực phẩm chức năng do người nổi tiếng quảng cáo vi phạm về chất lượng và quảng cáo.

Điển hình là ba sản phẩm của nhà Đoàn Di Băng - Công ty TNHH thương mại dịch vụ VB Group (doanh nghiệp do chồng cô, ông Nguyễn Quốc Vũ, làm đại diện pháp luật) hậu kiểm phát hiện vi phạm. Trong đó kem chống nắng Hanayuki Sunscreen Body kiểm nghiệm cho thấy chỉ số chống nắng thực tế đạt 2,4 nhưng trên nhãn ghi 50. Cục Quản lý Dược yêu cầu yêu cầu tạm đình chỉ hoạt động của cả hai công ty và chuyển hồ sơ cho cơ quan công an.

Hai "hotgirl" Ngân Collagen và Ngân 98 sau lùm xùm trên mạng xã hội về sản phẩm giảm cân cũng đã bị Cục An toàn thực phẩm vào cuộc xác minh. Sau quá trình rà soát, cả hai đều bị phát hiện có quảng cáo/bán một số thuốc giảm cân chưa được cấp số đăng ký công bố và vi phạm quảng cáo. Trong khi đó, các video quảng cáo của cả hai đều khẳng định "đã được Bộ Y tế cấp phép".

Quảng cáo sai của người nổi tiếng lộ rõ lỗ hổng trong quản lý sản phẩm mỹ phẩm và thực phẩm chức năng thời gian quan. Ảnh: Tuổi Trẻ

Trao đổi về vấn đề này ông Chu Quốc Thịnh, Phó Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), thẳng thắn chỉ ra một trong những kẽ hở lớn nhất hiện nay là cơ chế tự công bố sản phẩm.

"Hiện nay, các doanh nghiệp chỉ cần nộp hồ sơ đơn giản là có thể đưa sản phẩm ra thị trường. Nhiều đơn vị lợi dụng kẽ hở này để đăng ký dưới danh nghĩa "thương nhân", không có liên kết thực sự với nhà sản xuất.

Thậm chí một số hồ sơ chỉ kiểm nghiệm chỉ tiêu an toàn, chưa đủ cơ sở đánh giá chất lượng thực tế hay công dụng của sản phẩm. Các sản phẩm không kiểm nghiệm chỉ tiêu chất lượng, không xác thực công dụng, lại được tự quảng cáo mà không cần xác nhận, đây là điều kiện lý tưởng cho gian lận", ông Thịnh cho hay.

Bộ Y tế đang gấp rút hoàn thiện dự thảo sửa đổi nghị định 15/2018 về quản lý an toàn thực phẩm. Dự thảo sửa đổi nghị định 15 sẽ thay đổi triệt để cách thức hậu kiểm, đặc biệt với các sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe.

Không chỉ thực phẩm chức năng, mỹ phẩm cũng là lĩnh vực "tự công bố" với nhiều lỗ hổng. Theo ông Tạ Mạnh Hùng, Phó cục trưởng Cục Quản lý Dược, việc công bố mỹ phẩm hiện nay khá đơn giản, chủ yếu theo cơ chế hậu kiểm, trong khi hoạt động kinh doanh mỹ phẩm không phải ngành kinh doanh có điều kiện.

Ông Hùng cho hay Bộ Y tế đang xây dựng nghị định riêng về quản lý mỹ phẩm nhằm kiểm soát từ sản xuất, phân phối đến quảng cáo - tương tự như mô hình quản lý thuốc hiện nay.

Khi người nổi tiếng có thể "chứng thực" một sản phẩm chỉ sau vài dòng quảng cáo và người tiêu dùng dễ dàng bị thuyết phục bởi vẻ ngoài hào nhoáng thì hậu quả có thể đến rất nhanh nhưng khắc phục lại rất chậm. Cơ quan chức năng đang "siết" những sản phẩm quảng cáo lố.

Siết chặt trách nhiệm người nổi tiếng quảng cáo sản phẩm hàng hóa

Mới đây, tại Kỳ họp thứ 9 về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quảng cáo các đại biểu Quốc hội bày tỏ đồng thuận cao trong việc cần thiết phải siết chặt trách nhiệm của các KOL, người nổi tiếng khi tham gia quảng cáo. Đồng thời, việc sửa đổi, bổ sung Luật Quảng cáo lần này được kỳ vọng sẽ lấp đầy các khoảng trống pháp lý, tạo hành lang pháp lý rõ ràng, chặt chẽ nhưng vẫn phù hợp với sự phát triển năng động của ngành quảng cáo hiện đại.

Đơn cử đại biểu Huỳnh Thị Phúc (Đoàn Bà Rịa – Vũng Tàu) đánh giá về tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của các KOL, YouTuber, TikToker, Facebooker, KOC... trong hoạt động quảng cáo. Theo bà, đây là những cá nhân, tổ chức không chỉ sở hữu lượng người theo dõi đông đảo mà còn có khả năng định hướng, dẫn dắt dư luận. Tuy nhiên, tình trạng quảng cáo sai sự thật, đặc biệt trong lĩnh vực thực phẩm chức năng, hàng tiêu dùng thiết yếu... đang gây bức xúc xã hội. Vấn đề về quảng cáo sai lệch từng được chất vấn trong ít nhất hai kỳ họp Quốc hội khóa XV. Đáng lo ngại hơn, có những sản phẩm thực phẩm dùng hàng ngày cũng bị “thổi phồng” công dụng một cách thiếu kiểm chứng.

Từ thực trạng đó, đại biểu Huỳnh Thị Phúc đề nghị, trong luật lần này, cùng với quy định về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh dịch vụ quảng cáo, người chuyển tải sản phẩm quảng cáo là những người có ảnh hưởng thì cần phải tăng cường xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quảng cáo bởi những tác động trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng của người dân.

Đồng quan điểm, đại biểu Trịnh Xuân An (Đoàn Đồng Nai) cho rằng, cần đặc biệt quan tâm đến khái niệm “người truyền tải quảng cáo”, trong đó có “người có ảnh hưởng” – một đối tượng đang chi phối mạnh mẽ hành vi tiêu dùng nhưng hiện lại chưa được định nghĩa rõ ràng trong luật.

Ông An đề nghị quy định rõ điều kiện, tiêu chí để một người được coi là “người truyền tải quảng cáo”, theo hướng phải có chuyên môn hoặc năng lực liên quan đến sản phẩm, dịch vụ. Ngoài ra, đại biểu cũng đề xuất làm rõ quyền và nghĩa vụ của người có ảnh hưởng trong luật, thay vì chỉ quy định chung chung như hiện nay.

Đại biểu Trần Thị Thu Hằng (Đoàn Đắk Nông) bổ sung thêm bằng những ví dụ cụ thể gần đây như quảng cáo sữa giả, quảng cáo “lòng se điếu”, hay vụ việc liên quan đến các KOL nổi tiếng như Quang Linh Vlogs, Hằng Du mục... cho thấy, môi trường mạng xã hội đang trở thành “miền đất hứa” nhưng cũng là “vùng xám” của hoạt động quảng cáo sai lệch. Việc kiểm soát các nội dung quảng cáo trên nền tảng số hiện nay gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, các quy định của pháp luật hiện hành và liên quan cần được hoàn thiện, trong đó có sửa đổi Luật Quảng cáo là rất cần thiết.

Bàn về giải pháp, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng Bộ Khoa học và Công nghệ đã phối hợp ban hành các bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội dành cho người hoạt động nghệ thuật, nhằm siết chặt và nâng cao đạo đức nghề nghiệp trong quảng cáo trực tuyến. Cơ quan quản lý đề xuất tăng chế tài xử phạt, có thể cấm người nổi tiếng tham gia quảng cáo nếu vi phạm, đặc biệt trong các trường hợp quảng cáo sai sự thật. Họ cũng có thể bị hạn chế hoạt động nghệ thuật và xuất hiện trên các nền tảng truyền thông, mạng xã hội.

An Dương (T/h)