Kiểm soát gian lận thương mại: Dự báo tác động đến giá cả và khuyến nghị, giải pháp

1. MỞ ĐẦU

1.1. Bối cảnh

Gian lận thương mại và hàng nhập lậu ngày càng trở nên phức tạp và tinh vi, đặc biệt đối với các nhóm hàng tiêu dùng nhanh, mỹ phẩm, thời trang và thực phẩm chức năng. Hiện tượng này không chỉ diễn ra trong thương mại truyền thống mà còn lan rộng sang lĩnh vực thương mại điện tử với sự xuất hiện của các nền tảng xuyên biên giới.

Đáng chú ý, các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới như TikTok Shop, Shopee, Lazada,... đang trở thành kênh phân phối quan trọng, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều thách thức trong kiểm soát nguồn gốc và chất lượng hàng hóa. Chính vì vậy, việc siết chặt quản lý ở cả kênh truyền thống và trực tuyến là một động thái tất yếu của Chính phủ.

Trong bối cảnh đó, Chính phủ và Ban chỉ đạo 389 đã tăng cường siết chặt kiểm tra, giám sát trong nửa đầu năm 2025. Bộ Công Thương đã đề xuất xây dựng Luật Thương mại điện tử trong năm 2025 nhằm thống nhất hệ thống pháp luật về thương mại điện tử trong mối tương quan với các luật khác.

Việc thắt chặt kiểm soát có thể góp phần minh bạch hóa thị trường, nhưng cũng đặt ra câu hỏi: Liệu giá cả thị trường sẽ ổn định hay tăng cao do thiếu hụt nguồn cung hàng hóa?

1.2. Mục tiêu bài viết

- Phân tích diễn biến giá cả các mặt hàng tiêu dùng trong 6 tháng đầu năm 2025.

- Đánh giá tác động của các biện pháp chống gian lận thương mại đến thị trường.

- Dự báo xu hướng giá cả 6 tháng cuối năm 2025 dựa trên số liệu thực tế và xu hướng quốc tế.

- Đề xuất giải pháp cân bằng giữa bảo vệ thị trường và ổn định giá cả.

2. THỰC TRẠNG GIÁ CẢ THỊ TRƯỜNG 6 THÁNG ĐẦU NĂM 2025

2.1. Diễn biến giá cả theo nhóm hàng

Mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, hàng thời trang: Giá tăng nhẹ do bị siết chặt nhập khẩu hàng xách tay và hàng không rõ nguồn gốc. Một số mặt hàng tăng giá từ 10–15% so với cùng kỳ năm 2024. Đặc biệt, việc kiểm soát chặt chẽ các sản phẩm bán trên các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới đã ảnh hưởng đáng kể đến nguồn cung. Vấn đề này đã tạo ra một khoảng trống nhất định trên thị trường, buộc người tiêu dùng phải tìm đến các kênh phân phối chính ngạch hoặc chấp nhận mức giá cao hơn cho các mặt hàng này. Thực tế cho thấy, nhiều người tiêu dùng, vốn quen với việc mua sắm qua các "đường xách tay" hoặc trên các sàn quốc tế, đang phải thay đổi thói quen và chịu chi phí cao hơn.

Hàng điện tử tiêu dùng: Giá tương đối ổn định do nguồn cung chính ngạch được đảm bảo và có hệ thống phân phối rõ ràng.

Hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, Thái Lan: Do bị kiểm soát gắt gao hơn nên nguồn cung tiểu ngạch giảm mạnh, dẫn đến giá bán tăng cục bộ 8-12%. Việc kiểm soát chặt chẽ tại các cửa khẩu biên giới, đặc biệt là tuyến đường bộ đã hạn chế đáng kể lượng hàng tiểu ngạch đổ vào thị trường Việt Nam. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến giá cả mà còn tác động đến sự đa dạng của các sản phẩm bình dân vốn rất được ưa chuộng.

2.2. Số liệu thống kê và xu hướng

Số liệu từ Ban chỉ đạo 389 Quốc gia:

Bảng 1: Số liệu thống kê từ Ban chỉ đạo 389 Quốc gia

Năm	Số vụ xử lý	So với cùng kỳ	Khởi tố hình sự
2024	64.185 vụ	Giảm 2,82%	651 vụ/1.120 bị can
2025	49.714 vụ	Giảm 22,55%	1.899 vụ/3.271 bị can

Số liệu từ Ban chỉ đạo 389 Quốc gia cho thấy bức tranh rõ nét về sự thay đổi trong công tác kiểm soát. Mặc dù tổng số vụ xử lý giảm nhẹ so với cùng kỳ năm 2024, nhưng số vụ khởi tố hình sự lại tăng mạnh gần gấp ba lần (Từ 651 vụ lên 1.899 vụ). Số liệu này phản ánh sự quyết liệt và tập trung vào các vụ việc nghiêm trọng, có tính chất tổ chức, thay vì dàn trải ở các vi phạm nhỏ lẻ.

Bảng 2: Số liệu thống kê chi tiết năm 2025 từ Ban chỉ đạo 389 Quốc gia

Loại vi phạm	Số vụ	Tăng/giảm	Tỷ trọng
Hàng cấm, hàng lậu	10.836	Tăng 79,34%	21,8%
Gian lận thương mại, thuế	35.608	Giảm 35,41%	71,6%
Hàng giả, sở hữu trí tuệ	3.270	Tăng 8,64%	6,6%

Qua bảng số liệu chi tiết trên cho thấy gian lận thương mại và thuế vẫn là vấn đề nhức nhối nhất về quy mô và tỷ trọng, dù đã có sự giảm đáng kể về số vụ. Ngược lại, tình hình buôn bán hàng cấm, hàng lậu đang diễn biến phức tạp với mức tăng trưởng gần 80%, đặt ra yêu cầu cấp bách trong công tác phòng chống.

Vi phạm về hàng giả, sở hữu trí tuệ tuy ít phổ biến hơn nhưng vẫn có xu hướng gia tăng. Các cơ quan chức năng cần tiếp tục đẩy mạnh các biện pháp nghiệp vụ, đặc biệt tập trung vào kiểm soát buôn lậu hàng cấm và duy trì, phát huy hiệu quả trong việc đấu tranh chống gian lận thương mại, thuế.

Số liệu từ Tổng cục Hải quan:

Bảng 3: Số liệu thống kê từ Tổng cục Hải quan

Thời điểm	Số vụ	Giá trị thu giữ	So với cùng kỳ
2024 (6 tháng)	—	16.173 tỷ đồng	Tăng gần 2%
2025 (tháng 1)	1.430	1.462 tỷ đồng	Tăng 19,4%
15/12/24–14/2/25	2.440	2.790,3 tỷ đồng	—

Số liệu của Tổng cục Hải quan cũng bổ sung thêm góc nhìn về giá trị hàng hóa bị thu giữ. Mặc dù tổng giá trị thu giữ trong 6 tháng đầu năm 2024 đạt 16.173 tỷ đồng (Tăng gần 2% so với cùng kỳ), chỉ riêng trong tháng 1 năm 2025, giá trị thu giữ đã tăng vọt 19,4% so với cùng kỳ. Số liệu này cho thấy hiệu quả bước đầu của các biện pháp siết chặt kiểm soát biên giới và các tuyến đường vận chuyển hàng lậu.

2.3. Tình hình thương mại điện tử

Theo Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), trong 6 tháng đầu năm 2025, cơ quan này đã yêu cầu các sàn thương mại điện tử gỡ bỏ hơn 33.000 sản phẩm vi phạm và xử lý trên 11.000 gian hàng có dấu hiệu sai phạm. Đây là con số tăng đáng kể so với cùng kỳ năm trước, phản ánh mức độ siết chặt trong quản lý thương mại điện tử. Đây là minh chứng rõ ràng nhất cho thấy sự dịch chuyển trọng tâm kiểm soát sang lĩnh vực số. Các cơ quan chức năng không chỉ dừng lại ở việc kiểm tra hàng hóa vật lý mà còn chủ động rà soát, xử lý vi phạm trên không gian mạng, nơi mà hoạt động gian lận đang ngày càng trở nên tinh vi và khó kiểm soát.

3. PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CỦA BIỆN PHÁP CHỐNG GIAN LẬN – BUÔN LẬU ĐẾN GIÁ CẢ

3.1. Ảnh hưởng đến nguồn cung

Việc kiểm soát gắt gao hàng nhập không chính ngạch khiến nguồn cung một số mặt hàng giảm đột ngột. Các nhóm hàng không có nhà phân phối chính thức tại Việt Nam chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Ví dụ như: Các sản phẩm mỹ phẩm Hàn Quốc, thực phẩm chức năng nhập khẩu qua đường xách tay, hoặc thời trang "order" từ các nước. Khi nguồn cung truyền thống bị siết chặt, thị trường ngay lập tức cảm nhận được sự khan hiếm. Trong khi đó, doanh nghiệp trong nước chưa kịp đáp ứng nhu cầu thay thế, làm chi phí nhập khẩu hợp pháp và giá bán tăng.

Đặc biệt, việc tăng cường kiểm soát thương mại điện tử xuyên biên giới đã làm giảm đáng kể nguồn cung hàng hóa từ các nền tảng này, buộc người tiêu dùng chuyển sang mua hàng chính ngạch với giá cao hơn. Điều này tạo ra thách thức lớn cho người tiêu dùng, đặc biệt là những người có thu nhập trung bình, vốn đã quen với mức giá dễ chịu hơn từ các kênh phi chính thức. Họ phải đối mặt với lựa chọn giữa việc chấp nhận chi phí cao hơn hoặc tìm kiếm các giải pháp thay thế trong nước.

3.2. Tác động đến chi phí và giá bán lẻ

Thời gian thông quan: Kiểm tra CO (Certificate of Origin), CQ (Chứng nhận chất lượng), kiểm tra sau thông quan khiến thời gian thông quan lâu hơn 15-20% so với trước. Việc kéo dài thời gian thông quan không chỉ làm tăng chi phí lưu kho, bảo quản mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến chuỗi cung ứng, đặc biệt là với các mặt hàng có thời hạn sử dụng hoặc cần cập nhật xu hướng nhanh như thời trang, mỹ phẩm.

Chi phí Logistics: Hàng nhập chính ngạch chịu thuế nhập khẩu, VAT và các chi phí Logistics của hàng chính ngạch cao hơn rõ rệt, trung bình từ 25 đến 30%. Đây là gánh nặng thực sự cho doanh nghiệp nhập khẩu hợp pháp. Nó lý giải phần nào việc giá bán lẻ cuối cùng của hàng chính ngạch thường cao hơn.

Biến động giá: Một số mặt hàng tăng giá từ 8–20% do áp lực cung ứng và chi phí tăng cao. Mức tăng 8-20% không phải là nhỏ, đặc biệt đối với các mặt hàng thiết yếu hoặc có tần suất mua sắm cao. Nó trực tiếp ảnh hưởng đến túi tiền của người tiêu dùng và tiềm ẩn nguy cơ gây áp lực lên lạm phát.

3.3. Tác động tích cực

Nâng cao chất lượng: Thúc đẩy doanh nghiệp nội địa nâng cao năng lực cạnh tranh và chất lượng sản phẩm.

Minh bạch thị trường: Khuyến khích nhập khẩu chính ngạch và minh bạch hóa chuỗi cung ứng.

Bảo vệ người tiêu dùng: Giảm thiểu hàng giả, hàng kém chất lượng có thể gây hại sức khỏe.

Tăng thu ngân sách: Thuế từ hoạt động nhập khẩu chính ngạch tăng 12-15% so với cùng kỳ.

4. DỰ BÁO GIÁ CẢ 6 THÁNG CUỐI NĂM 2025

4.1. Kịch bản 1: Ổn định tương đối (Khả năng xảy ra là 65-70%)

Điều kiện thuận lợi:

- Các doanh nghiệp nhập khẩu hợp pháp đã kịp thời điều chỉnh nguồn cung và tăng cường hợp tác với nhà sản xuất nước ngoài. Sự chủ động của doanh nghiệp trong việc thiết lập lại chuỗi cung ứng chính ngạch, cùng với các chính sách hỗ trợ kịp thời từ Chính phủ (Như giảm thuế, đơn giản hóa thủ tục hành chính), sẽ là yếu tố then chốt.

- Chính phủ triển khai các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhập khẩu chính ngạch.

- Luật Thương mại điện tử dự kiến được xây dựng sẽ tạo hành lang pháp lý rõ ràng. Hơn nữa, việc Luật Thương mại điện tử được sớm thông qua và đi vào thực thi sẽ tạo ra một sân chơi công bằng hơn, khuyến khích các nhà cung cấp hợp pháp phát triển.

Dự báo giá cả:

- Giá cả có thể vẫn cao hơn 5-8% so với thời điểm trước siết chặt, nhưng không tăng đột biến. Dù giá có thể vẫn duy trì ở mức cao hơn so với trước đây, nhưng biên độ tăng sẽ được kiểm soát. Quan trọng hơn, thị trường sẽ dần thích nghi với nguồn cung chính ngạch và người tiêu dùng cũng sẽ có nhiều lựa chọn hơn khi các doanh nghiệp nội địa và nhập khẩu chính thức đẩy mạnh sản xuất và phân phối.

- Xu hướng ổn định dần từ quý III/2025.

4.2. Kịch bản 2: Tăng giá mạnh (Khả năng xảy ra là 30-35%)

Điều kiện bất lợi:

- Thiếu hàng thay thế nhanh chóng từ các kênh chính ngạch. Nếu các kênh chính ngạch không thể bù đắp nhanh chóng nguồn cung thiếu hụt, cùng với áp lực từ lạm phát toàn cầu (Do biến động giá năng lượng, nguyên liệu thô) và sự chậm trễ của doanh nghiệp trong nước trong việc nâng cao năng lực sản xuất, thị trường sẽ đối mặt với một cú sốc giá.

- Áp lực lạm phát toàn cầu ảnh hưởng đến chi phí nhập khẩu.

- Doanh nghiệp trong nước chưa đáp ứng được nhu cầu thay thế.

Dự báo tác động:

- Giá cả có thể tăng mạnh 15-25%, ảnh hưởng sức mua của người tiêu dùng. Mức tăng giá từ 15-25% sẽ là gánh nặng thực sự lên sức mua của người dân và có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chỉ số CPI, gây lo ngại về ổn định kinh tế vĩ mô.

- Nguy cơ hàng xách tay, chợ đen quay trở lại nếu có lỗ hổng chính sách. Nguy cơ hàng xách tay, chợ đen tái xuất hiện là hoàn toàn có thể nếu khoảng cách giá giữa hàng lậu và hàng chính ngạch trở nên quá lớn, tạo kẽ hở cho hoạt động bất hợp pháp.

- Tác động tiêu cực đến chỉ số giá tiêu dùng (CPI) trong 6 tháng cuối năm.

4.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến dự báo

Yếu tố trong nước:

- Hiệu quả triển khai Luật Thương mại điện tử. Hiệu quả của việc triển khai Luật Thương mại điện tử sẽ là phép thử quan trọng cho khả năng thích ứng của thị trường.

- Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp của Chính phủ. Cùng với đó, các gói hỗ trợ doanh nghiệp của Chính phủ cần phải được triển khai nhanh chóng, đúng trọng tâm để giúp họ vượt qua giai đoạn chuyển đổi này.

- Năng lực thích ứng của doanh nghiệp trong nước.

Yếu tố quốc tế:

- Biến động tỷ giá USD/VNĐ và giá cả hàng hóa thế giới (Nhất là giá dầu, nguyên liệu sản xuất) sẽ tiếp tục là những ẩn số lớn.

- Giá cả hàng hóa thế giới.

- Các chính sách thương mại của các nước xuất khẩu chính (đặc biệt là Trung Quốc) cũng sẽ có ảnh hưởng đáng kể đến nguồn cung và giá cả hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam.

5. KHUYẾN NGHỊ VÀ GIẢI PHÁP

5.1. Đối với cơ quan quản lý nhà nước

Ngắn hạn (6 tháng):

- Hoàn thiện và sớm ban hành Luật Thương mại điện tử để tạo hành lang pháp lý rõ ràng. Việc hoàn thiện và sớm ban hành Luật Thương mại điện tử không chỉ là yêu cầu cấp thiết, còn là kim chỉ nam để các doanh nghiệp và người tiêu dùng có định hướng rõ ràng.

- Cải cách thủ tục hải quan, rút ngắn thời gian thông quan xuống 15-20%. Song song đó, việc cải cách thủ tục hải quan, rút ngắn thời gian thông quan một cách thực chất sẽ giảm gánh nặng cho doanh nghiệp, giúp hàng hóa lưu thông nhanh hơn và giảm chi phí đầu vào.

- Hỗ trợ doanh nghiệp phân phối hợp pháp tiếp cận thị trường nhanh hơn thông qua các chương trình ưu đãi. Chính phủ cũng cần có các chính sách ưu đãi, hỗ trợ tài chính để các doanh nghiệp phân phối hợp pháp nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường.

Trung - Dài hạn (1-2 năm):

- Trong dài hạn, việc xây dựng một hệ thống giám sát thông minh, ứng dụng công nghệ AI và Big Data để phát hiện gian lận trên thương mại điện tử là không thể thiếu.

- Tăng cường hợp tác quốc tế trong chia sẻ thông tin, kinh nghiệm chống buôn lậu xuyên biên giới cũng sẽ nâng cao hiệu quả kiểm soát.

- Việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng Logistics hiện đại sẽ là nền tảng vững chắc để giảm chi phí vận chuyển, lưu kho, góp phần ổn định giá cả.

5.2. Đối với doanh nghiệp

Chiến lược kinh doanh:

- Đầu tư xây dựng hệ thống phân phối chính ngạch bền vững. Các doanh nghiệp cần xem đây là cơ hội để chuyển mình, đầu tư bài bản vào việc xây dựng hệ thống phân phối chính ngạch, minh bạch.

- Việc chủ động tìm kiếm và hợp tác chặt chẽ với các nhà sản xuất uy tín quốc tế, ký kết hợp đồng dài hạn sẽ đảm bảo nguồn cung ổn định.

- Đặc biệt, việc phát triển thương hiệu và sản phẩm riêng chất lượng cao sẽ giúp doanh nghiệp giảm sự phụ thuộc vào hàng nhập khẩu và tăng sức cạnh tranh trên thị trường nội địa.

Quản lý rủi ro:

- Đa dạng hóa nguồn cung để tránh phụ thuộc vào một kênh duy nhất. Đa dạng hóa nguồn cung, không chỉ từ một quốc gia hay một kênh, là chiến lược sống còn để giảm thiểu rủi ro biến động.

- Xây dựng kho dự trữ hợp lý, đủ để ứng phó với những biến động bất ngờ từ chính sách hoặc thị trường quốc tế, sẽ giúp doanh nghiệp duy trì hoạt động ổn định và tránh bị động.

5.3. Đối với người tiêu dùng

Nâng cao nhận thức:

- Tuyên truyền về tầm quan trọng của việc mua hàng chính hãng, có nguồn gốc rõ ràng. Việc truyền thông rộng rãi, liên tục về hậu quả của việc sử dụng hàng giả, hàng kém chất lượng đối với sức khỏe và quyền lợi là rất cần thiết.

- Hướng dẫn nhận biết hàng giả, hàng kém chất lượng. Các chiến dịch hướng dẫn nhận biết sản phẩm chính hãng, cung cấp thông tin về các nền tảng thương mại điện tử uy tín, có chính sách bảo vệ người mua rõ ràng sẽ giúp người tiêu dùng tự tin hơn trong lựa chọn của mình.

- Khuyến khích sử dụng các nền tảng thương mại điện tử có uy tín.

Thay đổi hành vi tiêu dùng:

- Ưu tiên chất lượng hơn giá rẻ khi lựa chọn sản phẩm. Thúc đẩy một tư duy 'Mua hàng có trách nhiệm' nơi người tiêu dùng, ưu tiên chất lượng, nguồn gốc rõ ràng hơn là chỉ chạy theo giá rẻ.

- Đồng thời, khuyến khích ủng hộ sản phẩm nội địa chất lượng cao không chỉ giúp phát triển kinh tế trong nước, còn đảm bảo nguồn cung ổn định.

ThS. Phạm Minh Ngọc Hà - Khoa Hệ thống thông tin kinh tế, Học viện Tài chính