Mỹ phẩm 'dởm': Thực trạng và giải pháp cấp thiết bảo vệ người tiêu dùng

Hàng giả, hàng nhái, quảng cáo sai lệch công dụng và nguồn gốc ngày càng tinh vi

Thị trường mỹ phẩm Việt Nam những năm gần đây tăng trưởng nhanh chóng, trở thành một trong những ngành hàng tiêu dùng sôi động nhất. Sức hấp dẫn của ngành khiến không chỉ thương hiệu lớn mà cả những cơ sở nhỏ lẻ, kinh doanh online cũng tham gia. Tuy nhiên, song song với sự phát triển là tình trạng hàng giả, hàng nhái, quảng cáo sai lệch công dụng và nguồn gốc. Đặc biệt, trên các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội, người tiêu dùng dễ dàng mua phải sản phẩm giả, không công bố chất lượng, ghi nhãn sai hoặc không có thông tin pháp lý rõ ràng.

Các chuyên gia nhận định mỹ phẩm giả thường gắn mác “xách tay”, “hàng nội địa” để đánh lừa khách hàng. Không ít sản phẩm có bao bì bắt mắt, giá bán rẻ bất thường, quảng cáo “trắng da cấp tốc” hay “điều trị tận gốc” nhưng lại chứa hóa chất độc hại, không có hồ sơ công bố sản phẩm. Người dùng dễ bị hấp dẫn bởi giá rẻ và lời lẽ quảng cáo hấp dẫn, dẫn tới nguy cơ tổn thương da, dị ứng, thậm chí nhiễm độc.

Theo ghi nhận của cơ quan quản lý, qua các đợt kiểm tra đột xuất tại nhiều địa phương, tỷ lệ cơ sở vi phạm về công bố, ghi nhãn, quảng cáo sai lệch khá cao. Nhiều cơ sở sản xuất nhỏ lẻ chưa tuân thủ Thực hành tốt sản xuất mỹ phẩm (CGMP-ASEAN), không bảo đảm an toàn cho người dùng. Việc kinh doanh qua mạng cũng khiến cơ quan chức năng khó kiểm soát hơn, nhất là khi người bán không đăng ký địa chỉ cụ thể hoặc sử dụng nhiều tài khoản ảo.

Thực tế cho thấy, không ít sản phẩm đã bị cơ quan chức năng yêu cầu thu hồi nhưng vẫn xuất hiện công khai trên mạng. Điển hình như một số loại kem trị nám, dưỡng trắng từng bị Bộ Y tế yêu cầu thu hồi vì công thức sai, ghi nhãn sai hồ sơ công bố vẫn bán tràn lan với tên gọi khác. Điều này cho thấy khoảng trống trong quản lý và sự phối hợp giữa các cơ quan, nền tảng bán hàng và doanh nghiệp chính hãng.

Cụ thể, trên sàn thương mại điện tử Shopee vẫn xuất hiện nhiều gian hàng rao bán sản phẩm kem trị nám Zunya Collagen 3D Perfect Whitening Cream Make-up với giá từ 450.000 – 550.000 đồng/hộp, dù đây là sản phẩm đã bị Bộ Y tế yêu cầu tạm dừng lưu hành từ đầu tháng 5/2025. Theo quyết định của cơ quan quản lý, sản phẩm do Công ty Linh Anh phân phối có công thức không đúng, nhãn ghi công dụng không phù hợp so với hồ sơ công bố và phải thu hồi, tiêu hủy toàn bộ.

Tình trạng tương tự cũng xảy ra với serum dưỡng trắng da Zunya Nano Collagen – sản phẩm từng bị Bộ Y tế yêu cầu thu hồi vì nhãn ghi công dụng sai. Tuy nhiên, đến cuối tháng 8, sản phẩm này vẫn được rao bán công khai trên Shopee với mức giá từ 600.000 – 650.000 đồng/lọ.

Bác sĩ Nguyễn Vũ Hoàng, Phó giám đốc Bệnh viện Da liễu thành phố Hồ Chí Minh cho biết, tình trạng trên gây ra nhiều hệ lụy. Người tiêu dùng không chỉ mất tiền cho sản phẩm kém chất lượng mà còn phải đối mặt với rủi ro sức khỏe. Các bệnh viện da liễu ghi nhận không ít ca nhập viện vì dị ứng, viêm da do mỹ phẩm trôi nổi. Doanh nghiệp chân chính cũng chịu thiệt hại lớn vì cạnh tranh không công bằng: họ tốn chi phí công bố, kiểm nghiệm, quảng cáo minh bạch trong khi hàng giả lại trốn tránh, bán rẻ hơn, làm xói mòn uy tín của cả ngành.

Cũng theo bác sĩ Hoàng, bệnh nhân sử dụng mỹ phẩm thường thiếu kiến thức lựa chọn sản phẩm, muốn cải thiện nhanh, giá thành rẻ và cái kết họ gặp phải là tổn hại về sức khỏe, tâm lý, thời gian, tiền bạc… trong quá trình điều trị, bác sĩ gặp rất nhiều khó khăn do bệnh nhân đã dùng nhiều sản phẩm hỗn hợp, khó xác định thành phần, thiếu mẫu sản phẩm để xét nghiệm. Điều này kéo theo chi phí điều trị cao, thời gian điều trị kéo dài do biến chứng mạn tính như sẹo, rối loạn sắc tố…

Tăng cường hậu kiểm, minh bạch hóa thông tin và truy xuất nguồn gốc

Ông Nguyễn Tấn Phong, Giám đốc Trung tâm tư vấn pháp luật, Hiệp Hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) cho biết, thực tế cho thấy công tác hậu kiểm mỹ phẩm tại Việt Nam vẫn còn nhiều lỗ hổng. Để khắc phục trước hết là tăng cường hậu kiểm thay vì chỉ tập trung vào khâu cấp phép công bố sản phẩm, cần đẩy mạnh kiểm tra sau lưu thông, xử phạt nghiêm và thu hồi công khai các sản phẩm vi phạm, đồng thời công bố rộng rãi danh tính doanh nghiệp sai phạm để người tiêu dùng cảnh giác.

Bên cạnh đó, cần minh bạch hóa thông tin và truy xuất nguồn gốc. Ứng dụng công nghệ như mã QR, blockchain, hệ thống dữ liệu công khai giúp người tiêu dùng dễ kiểm tra xuất xứ, thành phần sản phẩm. Cơ quan quản lý cần xây dựng cổng tra cứu công bố sản phẩm để người dân tự kiểm chứng trước khi mua.

Quản lý chặt chẽ kênh thương mại điện tử và quảng cáo cũng là ưu tiên. Các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội phải chịu trách nhiệm kiểm duyệt thông tin sản phẩm, nguồn gốc và quảng cáo, xử lý nhanh khi có khiếu nại. Song song đó, cần sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật về công bố, ghi nhãn, quảng cáo mỹ phẩm để nâng mức xử phạt đủ sức răn đe, đồng thời có quy định cụ thể đối với sản phẩm handmade, “tự chế” đang được rao bán tràn lan.

Ngoài các biện pháp quản lý, nâng cao nhận thức người tiêu dùng cũng rất quan trọng. Người mua cần học cách đọc nhãn, kiểm tra công bố, tìm hiểu thương hiệu trước khi mua, tránh tâm lý “ham rẻ”. Cơ quan chức năng và hiệp hội ngành hàng có thể phối hợp tổ chức chiến dịch truyền thông, hướng dẫn cách nhận biết hàng giả, khuyến khích người tiêu dùng phản ánh sản phẩm nghi ngờ để kịp thời xử lý.

Các doanh nghiệp chân chính cũng cần chủ động bảo vệ thương hiệu, từ việc đăng ký quyền sở hữu trí tuệ, áp dụng tem chống giả, đến hợp tác với cơ quan quản lý và sàn TMĐT để gỡ bỏ sản phẩm giả mạo. Việc minh bạch hóa quy trình, công bố thông tin sản phẩm rõ ràng, công khai kết quả kiểm nghiệm cũng giúp tăng lòng tin của khách hàng.

Về lâu dài, việc phát triển ngành mỹ phẩm bền vững đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Quản lý nghiêm ngặt, minh bạch thông tin, xử phạt nặng hành vi vi phạm sẽ tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và uy tín thương hiệu. Khi người tiêu dùng được bảo vệ, doanh nghiệp chân chính sẽ có cơ hội cạnh tranh công bằng, từ đó thúc đẩy ngành mỹ phẩm Việt Nam phát triển không chỉ về quy mô mà cả về chất lượng, góp phần nâng tầm thương hiệu Việt trên thị trường quốc tế.

An Dương