Sẽ có làn sóng mới về truyền thông khoa học và công nghệ

Truyền thông KHCN là một lĩnh vực còn khá mới mẻ ở Việt Nam. Tuy nhiên, nhờ sự nỗ lực không ngừng của ngành KHCN, của các cơ quan thông tấn, báo chí, thời gian qua hoạt động này đã có những bước tiến đáng kể. Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Quân Bộ trưởng Bộ KH&CN về những kết quả đã đạt được cũng như định hướng phát triển hoạt động truyền thông KHCN trong thời gian tới.

Xin Bộ trưởng cho biết ý kiến của mình về vai trò và những kết quả đạt được của hoạt động truyền thông đối với sự phát triển của KHCN, trong thời gian qua?

Truyền thông KHCN là khái niệm rất mới, trước đây chúng ta chưa chú trọng nhiều đến hoạt động này. Vì thế, nhiều chủ trương, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước về KHCN chưa tới được với các tầng lớp nhân dân, ngay cả với cán bộ KHCN đôi khi cũng chưa có đầy đủ thông tin. Nhận thức được vấn đề đó, năm 2006 Bộ KH&CN đã thành lập Tổ công tác về truyền thông KHCN, đến năm 2009 đã thành lập Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển truyền thông KHCN trực thuộc Bộ với mục đích có một cơ quan chuyên trách chăm lo công tác truyền thông và nâng cao năng lực truyền thông KHCN.

Tuy nhiên, Bộ KH&CN cũng xác định chỉ một đơn vị đó là chưa đủ, cần tạo một làn sóng mới về truyền thông KHCN với sự phối hợp của các cơ quan truyền thông đại chúng tầm quốc gia và địa phương cũng như chính giới khoa học. Những người làm khoa học phải biết tự giới thiệu kết quả nghiên cứu, quan điểm, chính kiến của mình với cơ chế chính sách của Đảng, Nhà nước, với vai trò của KHCN trong phát triển kinh tế - xã hội. Vì thế, Bộ KH&CN đã tổ chức ký kết Chương trình phối hợp hoạt động truyền thông với các cơ quan thông tấn, báo chí lớn như: Báo Nhân dân, báo Đại biểu Nhân dân, báo Lao động, báo Đất Việt, báo Hà Nội mới, Thông tấn xã Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam… Đồng thời tổ chức nhiều hội nghị tập huấn cho các phóng viên báo đài, đầu mối tuyên truyền của Bộ, của các tỉnh, thành phố, Sở KH&CN; tổ chức nhiều trang chuyên đề, chuyên mục KHCN trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Có thể nói trong 4 -5 năm qua, vai trò của hoạt động truyền thông đã được khẳng định. Cộng đồng khoa học cũng như giới khoa học đều đánh giá hoạt động này đã có những bước phát triển rất tốt, cung cấp thông tin tương đối đầy đủ, đa chiều, từ doanh nghiệp, các tổ chức, cá nhân trong xã hội đối với hoạt động KHCN. Đồng thời, góp phần lớn tạo nên sự đồng thuận của xã hội với hoạt động KHCN. Bằng chứng là Nghị quyết số 20-NQ/TƯ của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XI về Phát triển KHCN phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế cũng như Luật KH&CN (sửa đổi) được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ Năm vừa qua đã nhận được sự đồng thuận rất cao của Trung ương, Quốc hội và những đánh giá tốt của dư luận, nhà khoa học về những nội dung đổi mới trong quản lý hoạt động KHCN. Hy vọng, với những đổi mới đó cùng sự đồng thuận, ủng hộ của các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan quản lý KHCN cũng như các doanh nghiệp, ngành KHCN sẽ đạt được nhiều kết quả tốt hơn trong thời gian tới.

Truyền thông khoa học góp phần đưa nhanh các nghiên cứu, ứng dụng KH&CN vào cuộc sống.

Năm 2013, lần đầu tiên Bộ KH&CN tổ chức Tuần lễ truyền thông KHCN. Điều đó thể hiện sự quan tâm của lãnh đạo ngành KHCN với công tác truyền thông. Xin Bộ trưởng cho biết rõ hơn về mục đích, ý nghĩa của sự kiện này?

Năm 2013, Tuần lễ Truyền thông KHCN được Bộ KH - CN tổ chức lần đầu tiên với sự phối hợp của Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, có sự tham gia hưởng ứng của Hội Nhà báo Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, các cơ quan thông tấn, báo chí của Trung ương và địa phương, Nhà xuất bản Khoa học, kỹ thuật.

Đây là một trong những hoạt động nằm trong chủ trương tăng cường công tác tuyên truyền, đưa thông tin để các đối tượng, tổ chức, cá nhân trong xã hội hiểu rõ hơn tầm quan trọng đặc biệt của KHCN nói chung và truyền thông KHCN nói riêng với sự phát triển kinh tế - xã hội. Tổ chức sự kiện này nhằm hướng đến giới thiệu các nhân tố mới, điển hình tiên tiến trong hoạt động KHCN; quảng bá kịp thời và rộng rãi các thành tựu KHCN; và cũng là cơ hội để các nhà khoa học có thể giới thiệu những thành tựu nghiên cứu của mình với công chúng và tìm kiếm các cơ hội hợp tác trong tương lai. Bên cạnh đó, đây cũng là dịp để xã hội và các tầng lớp nhân dân quan tâm đến KHCN và sẽ có những hành động thiết thực, ủng hộ, hỗ trợ cho hoạt động KHCN.

Năm nay là năm đầu tiên tổ chức và quy mô chưa lớn. Tuy nhiên, trên cơ sở đánh giá kết quả hoạt động này, những năm sau sự kiện có thể sẽ được tổ chức với quy mô lớn và rộng rãi, chất lượng hơn.

Hoạt động truyền thông góp phần đưa nhanh các nghiên cứu, ứng dụng KHCN vào cuộc sống.

Bên cạnh những thành tựu, công tác truyền thông KHCN hiện còn gặp nhiều khó khăn. Nhằm khắc phục những khó khăn hiện tại và để hoạt động này ngày càng hiệu quả hơn, theo Bộ trưởng cần có những giải pháp gì? 

Khó khăn thứ nhất của công tác truyền thông là KHCN là lĩnh vực chuyên sâu, chuyên môn hóa cao. Trong khi đó, những người làm công tác truyền thông lại chưa am hiểu sâu về KHCN; Còn những người làm khoa học hiểu rất rõ về chuyên môn nhưng không có nghiệp vụ truyền thông. Chưa kể họ cũng có tâm lý ngại va chạm, né tránh dư luận xã hội. Khó khăn thứ hai, nguồn lực cho hoạt động truyền thông KHCN đang rất yếu và thiếu; tài chính còn khó khăn; cơ sở vật chất cũng hạn chế. Khó khăn thứ ba, đất nước ta ở trình độ phát triển còn thấp, mới vượt qua ngưỡng của một nước có thu nhập trung bình. Người dân còn nghèo, phải lo cuộc sống thường nhật và những vấn đề cấp bách như giáo dục, y tế, sản xuất... Vì thế, sự quan tâm của các cấp, kể cả cấp quản lý đến người dân về KHCN cũng như truyền thông KHCN còn hạn chế…

Do đó, mặc dù chúng ta đã rất nỗ lực triển khai nhưng công tác truyền thông KHCN vẫn chưa đạt được kết quả như mong đợi. Để hoạt động này hiệu quả hơn, vấn đề quan trọng nhất là con người. Thời gian tới cần có đào tạo đội ngũ cán bộ truyền thông giỏi cả chuyên môn và giỏi nghiệp vụ báo chí. Những người làm chuyên môn phải chủ động cung cấp thông tin và những người làm truyền thông cũng chủ động đến với nhà khoa học.

Nhà nước cần quan tâm đầu tư, tạo ra nguồn lực nhất định cho truyền thông. Ví dụ, bố trí kinh phí tuyên truyền vào đề tài, dự án của các nhà khoa học. Khi lập dự toán phải có mục tuyên truyền phổí biến kết quả nghiên cứu, tổ chức hội nghị hội thảo. Cần có kinh phí đào tạo nghiệp vụ cho phóng viên về KHCN, đào tạo về nghiệp vụ truyền thông cho cán bộ khoa học, thậm chí có cả những khóa đào tạo trong nước và nước ngoài; chú trọng đầu tư cơ sở vật chất cho các cơ sở truyền thông chuyên nghiệp.

Bộ KH&CN cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thông tấn, báo chí xây dựng những chương trình, hoạt động thu hút được sự quan tâm của toàn xã hội. Khi nhận thức của toàn xã hội về KHCN thay đổi, thấy KHCN thực sự là một trong những yếu tố quyết định của quá trình CNH - HĐH, là yếu tố quyết định cho sự phát triển của quốc gia, thì khi đó, truyền thông KHCN mới có chỗ đứng xứng đáng trong xã hội.

Tại nhiều quốc gia có nền KHCN phát triển, hoạt động truyền thông KHCN và các chương trình khoa học cộng đồng được triển khai mạnh mẽ, rộng rãi. Tại Việt Nam, các hoạt động này mới thực sự bắt đầu. Xin Bộ trưởng cho biết kế hoạch của Bộ trong việc đẩy mạnh triển khai các hoạt động nói trên trong thời gian tới?

Trong những năm tiếp theo, Bộ KH&CN đã có kế hoạch đẩy mạnh hoạt động truyền thông KHCN. Mới đây trong Luật KH&CN, Quốc hội đã quyết định lấy ngày 18.5 hàng năm là Ngày KHCN Việt Nam. Hàng năm, Bộ sẽ vẫn duy trì Tuần lễ truyền thông KHCN và có thể sẽ kết hợp với các hoạt động của sự kiện Ngày KHCN Việt Nam. Hoạt động truyền thông sẽ gắn với hoạt động của viện, trường, các nhà khoa học cả nước. Trong thời gian đó, các nhà khoa học, viện nghiên cứu, trường đại học có thể sẽ mở cửa phòng thí nghiệm để mọi người dân quan tâm đến tham quan, nghe nhà khoa học giới thiệu các kết quả nghiên cứu, trình diễn công nghệ, trao đổi và giải đáp các thắc mắc của người dân, học sinh...

Chúng ta cũng cần sớm xây dựng hệ thống bảo tàng khoa học, tổí chức triển lãm, trưng bày những thành tựu khoa học ở tất cả các cấp từ trung ương đến địa phương nhằm khơi dậy, nuôi dưỡng và vun đắp niềm yêu thích, say mê khoa học, thích khám phá, tìm hiểu các sự kiện, hiện tượng trong đời sống của giới trẻ, từ các cháu mẫu giáo đến sinh viên đại học. Các cơ quan khoa học, cơ quan nghiên cứu cũng cần có những triển lãm, trình diễn các hoạt động mang tính đặc thù của mình.

Về lâu dài có thể nói đây là những công việc mang tính chất thường niên, không chỉ có trong Tuần lễ truyền thông KHCN mà sẽ diễn ra liên tục trong năm. Tuần lễ truyền thông KHCN chỉ là đỉnh cao của hoạt động truyền thông, là dịp để chúng ta tổng kết lại, xâu chuỗi và hệ thống lại tất cả những hoạt động trong năm.

Thời gian tới, Bộ KH&CN cũng sẽ đầu tư về cơ sở vật chất để có những sản phẩm truyền thông chất lượng cao hơn, được nhiều người quan tâm hơn. Bộ đang hướng tới sẽ hình thành một kênh truyền hình riêng về KHCN, trướác mắt tập trung vào phục vụ việc sản xuất các chương trình KHCN trên các phương tiện thông tin đại chúng; các báo và tạp chí của Bộ sẽ nâng cao về chất lượng, tăng số lượng, tần suất phát hành; Trung tâm Truyền thông KHCN của Bộ phấn đấu trở thành một đơn vị báo chí mạnh, kỳ vọng trở thành một tập đoàn truyền thông. Để làm được điều đó, việc đầu tư cho nguồn nhân lực vẫn là yếu tố quan trọng hàng đầu.

Một hoạt động quan trọng nữa đó là việc duy trì Giải thưởng báo chí về KHCN nhằm ghi nhận, tôn vinh những người làm công tác truyền thông KHCN. Trước mắt, giải thưởng có thể chưa lớn, mang tính chất động viên nhiều hơn. Nhưng khi hoạt động truyền thông KHCN đã đi vào nền nếp, có sự quan tâm nhiều hơn của xã hội và doanh nghiệp, chắc chắn giải thưởng sẽ có giá trị lớn hơn cả về tinh thần và vật chất.

Xin cảm ơn Bộ trưởng!

Theo Đại biểu Nhân dân