Từ vụ siro ho nhiễm độc ở Ấn Độ đến bài học cho Việt Nam về quản lý chất lượng dược phẩm

Đầu tháng 9/2025, tại bang Madhya Pradesh (Ấn Độ), hàng loạt trẻ em từ 1 đến 6 tuổi tử vong chỉ trong vài tuần với cùng triệu chứng suy thận cấp. Ban đầu, các cơ quan chức năng nghi ngờ nguồn nước hoặc dịch bệnh lạ, song kết quả xét nghiệm đã hé lộ nguyên nhân gây sốc: tất cả các nạn nhân đều uống cùng một loại siro ho bán phổ biến tại địa phương.

Phân tích từ phòng thí nghiệm ở Chennai cho thấy sản phẩm này chứa tới 48,6% diethylene glycol (DEG) – một dung môi công nghiệp cực độc, tuyệt đối không được phép có trong dược phẩm. Bộ Y tế Ấn Độ đã xác nhận mẫu siro hiệu Coldrif bị nhiễm DEG vượt ngưỡng an toàn, dẫn đến 19 ca tử vong. Tại bang Rajasthan lân cận, hai trẻ nhỏ khác cũng tử vong sau khi dùng một loại siro dextromethorphan. Sự việc đã thổi bùng làn sóng phẫn nộ trong dư luận, khiến chính quyền phải thu hồi hàng loạt sản phẩm và mở cuộc điều tra quy mô lớn đối với các cơ sở sản xuất.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đây không phải lần đầu tiên xảy ra thảm kịch như vậy. Kể từ năm 1937, các vụ ngộ độc hàng loạt do DEG và ethylene glycol (EG) – những chất thường dùng trong công nghiệp làm chất chống đông hoặc dung môi đã khiến hàng trăm trẻ em trên toàn thế giới tử vong. Chỉ riêng năm 2023, siro ho sản xuất tại Ấn Độ bị cáo buộc liên quan đến cái chết của hơn 70 trẻ em ở Gambia và 18 trẻ tại Uzbekistan. WHO sau đó đã phát cảnh báo toàn cầu, yêu cầu các quốc gia tăng cường giám sát thuốc ho nhập khẩu từ Ấn Độ và Pakistan.

 Siro ho nhiễm độc tại Ấn Độ khiến hàng chục trẻ em tử vong. Ảnh: TTXVN

Tại Việt Nam, ngay sau khi nhận được cảnh báo của WHO, Bộ Y tế đã ra văn bản khuyến cáo không sử dụng 14 loại siro ho có nguy cơ chứa DEG và EG, trong đó có các sản phẩm như Alergo, Emidone, Mucorid, Ulcofin, Zincell. Các sản phẩm này chưa được cấp phép lưu hành tại Việt Nam và không có hồ sơ nhập khẩu, song Bộ vẫn yêu cầu các địa phương rà soát, phát hiện và thu hồi nếu có sản phẩm tương tự lưu hành. Cục Quản lý Dược cũng đề nghị tăng cường kiểm tra siro “xách tay” bán trên các sàn thương mại điện tử và các hiệu thuốc nhỏ lẻ.

Bộ Y tế nhấn mạnh: “Người dân tuyệt đối không tự ý mua, sử dụng các sản phẩm siro không rõ nguồn gốc, đặc biệt là hàng trôi nổi trên mạng xã hội.” Các Sở Y tế địa phương được yêu cầu chủ động kiểm tra, ngăn chặn các sản phẩm chưa được cấp phép, đồng thời phối hợp với công an trong công tác truy xuất nguồn gốc.

Về bản chất, diethylene glycol (DEG) và ethylene glycol (EG) là những hóa chất được sử dụng phổ biến trong công nghiệp, có tác dụng làm dung môi hoặc chất chống đông. Tuy nhiên, khi xâm nhập vào cơ thể, chúng chuyển hóa thành các hợp chất độc hại gây tổn thương gan, thận và hệ thần kinh.

Theo phân tích của Bệnh viện Nhi Trung ương, trẻ bị ngộ độc DEG thường khởi phát với các triệu chứng như nôn mửa, đau bụng, co giật, giảm lượng nước tiểu và nhanh chóng dẫn tới suy thận cấp. Nếu không được điều trị kịp thời, tỷ lệ tử vong có thể lên tới 70%. Thực tế, siro ho là loại thuốc phổ biến và dễ mua, thường được các bậc phụ huynh lựa chọn khi trẻ có triệu chứng ho, cảm. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng hầu hết các cơn ho do virus gây ra có thể tự khỏi sau một tuần, việc dùng siro chỉ mang lại cảm giác dễ chịu tạm thời.

Tiến sĩ Rajaram D. Khare, bác sĩ nhi khoa tại Mumbai, Ấn Độ, từng cảnh báo: “Không có loại siro nào rút ngắn quá trình hồi phục. Tốt nhất, chúng chỉ giúp trẻ dễ chịu trong chốc lát; tệ nhất, có thể dẫn đến ngộ độc hoặc tổn thương nội tạng.”

Liên quan tới vụ việc này, chuyên gia dược học PGS.TS Nguyễn Hữu Đức (Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh) nhận định: “Vụ siro độc tại Ấn Độ là bài học đắt giá cho mọi quốc gia, đặc biệt là những nước đang phát triển. Bất kỳ sự chủ quan nào trong khâu kiểm nghiệm hay cấp phép đều có thể phải trả giá bằng sinh mạng con người”.

Cũng theo các chuyên gia dược phẩm, vụ việc tại Ấn Độ một lần nữa cho thấy những lỗ hổng trong hệ thống kiểm nghiệm và giám sát chất lượng thuốc. Ở nhiều nước đang phát triển, hàng nghìn cơ sở sản xuất nhỏ lẻ vẫn hoạt động với điều kiện kiểm định lỏng lẻo. Nguyên liệu như glycerin hoặc propylene glycol vốn cần được kiểm tra kỹ để loại bỏ DEG/EG đôi khi được mua từ nguồn công nghiệp nhằm giảm chi phí.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế hiện đang rà soát Dược điển Việt Nam và các tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) về thuốc, nhằm cập nhật giới hạn tạp chất DEG và EG trong nguyên liệu, theo khuyến nghị của WHO và tiêu chuẩn châu Âu. Một lãnh đạo Cục Quản lý Dược cho biết, Bộ đang phối hợp cùng Bộ Khoa học và Công nghệ để xây dựng quy chuẩn riêng về kiểm nghiệm DEG, dự kiến áp dụng từ năm 2026.

Ngoài ra, các chuyên gia y tế khuyến nghị cần áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử cho dược phẩm, tương tự như cách ngành thực phẩm đã triển khai.

"Nếu mỗi chai siro đều có mã định danh rõ ràng, có thể tra cứu nguồn gốc, nhà sản xuất, lô hàng và kết quả kiểm nghiệm, thì nguy cơ thuốc giả, thuốc kém chất lượng sẽ giảm đáng kể,” ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, chia sẻ.

Để ngăn chặn những “chai siro tử thần” tái diễn, Việt Nam cần đồng thời thắt chặt khâu kiểm nghiệm nguyên liệu, tăng cường kiểm tra đột xuất tại các cơ sở sản xuất, xử lý nghiêm hàng trôi nổi không phép, và đẩy mạnh tuyên truyền để người dân hiểu rằng thuốc ho không phải luôn là giải pháp an toàn. Một chế độ kiểm soát dựa trên tiêu chuẩn quốc gia chặt chẽ, hệ thống truy xuất minh bạch và hợp tác quốc tế sâu rộng sẽ là hàng rào bảo vệ hữu hiệu nhất để những bi kịch đau lòng như ở Ấn Độ không bao giờ lặp lại trên đất Việt.

An Dương (T/h)