Việt Nam đang đứng trước 'cơ hội vàng' phát triển ngành xe điện

Xe điện là xu hướng toàn cầu

Chia sẻ về cơ hội phát triển ngành sản xuất xe điện tại Việt Nam và việc triển khai xây dựng hệ thống trạm sạc cho xe điện tại Việt Nam, bà Phan Thị Thùy Dương, Giám đốc phát triển trạm sạc pin VinFast cho hay, 5 năm qua, số xe điện tăng 5 lần từ 2015 đến 2020, từ 580 nghìn xe (2015) lên 2,3 triệu xe (2020). Xe điện tăng trưởng đến từ sự đầu tư mạnh mẽ của các nước trên thế giới. Như ở Trung Quốc, năm 2015 đã ban hành chỉ thị về tăng tốc phát triển hạ tầng cho xe điện. Theo đó, 100% khu dân cư mới sẽ có trạm sạc cho xe điện. 10% chỗ đỗ xe tại các tòa nhà công cộng sẽ được ưu tiên cho xe và trạm sạc xe điện. Tỷ lệ này ở Bắc Kinh là 25%, ở Quảng Châu là 18%.

Đồng thời, Ủy ban cải cách quốc gia trong năm 2015 cũng đã hướng dẫn phát triển hạ tầng xe điện giai đoạn 2015 – 2020; Ủy ban Tiêu chuẩn quốc gia cũng ban hành ngay năm đó tiêu chuẩn về trạm sạc. Năm 2016 Trung Quốc đã ban hành kế hoạch 5 năm về chính sách khuyến khích phát triển hạ tầng phương tiện năng lượng mới, tài trợ 90 triệu NDT cho việc xây dựng các trạm sạc. Với chính sách mạnh mẽ như vậy đã đưa Trung Quốc trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về xe điện, trong đó chiếm tới 45% thị phần ô tô điện.

Tại Mỹ, chính quyền Tổng thống Joe Biden cũng đã công bố chính sách 15 tỷ USD cho việc phát triển 500 nghìn trạm sạc xe điện đến năm 2030 trên toàn nước Mỹ. Thậm chí các nhà làm luật Mỹ còn đang thúc đẩy việc ban hành đạo luật “tự do cho xe điện”, với khoản ngân sách lớn hơn nhiều so với khoản ngân sách mà chính quyền đã cam kết nhằm thúc đẩy phát triển hàng trăm ngàn trạm sạc điện trên toàn nước Mỹ.

Bà Phan Thị Thùy Dương cho hay, VinFast đang tiên phong trong việc kiến tạo hệ sinh thái di chuyển xanh, thông minh và sẵn sàng vươn ra toàn cầu. VinFast cũng chuẩn bị ra mắt dòng xe VF e34, e35 và e36 như đã truyền thông. Và tiếp sau sẽ là các dòng xe VF e33, e32. VinFast cũng đồng thời có các xe bus điện, bắt đầu chạy trên thị trường Việt Nam từ tháng 4/2021. Song song với việc phát triển phương tiện, VinFast cũng phát triển hệ thống trạm sạc, xưởng dịch vụ và trong đó có dịch vụ mới là cho thuê pin xe điện.

Trong năm 2021, VinFast quy hoạch 2.121 vị trí trạm sạc trên 63 tỉnh thành với trên 2 nghìn trạm sạc với gần 40.000 cổng sạc. Các trạm sạc VinFast sẽ có mặt ở các chung cư, cây xăng, trạm dừng nghỉ, bãi đỗ xe, trường học… cho khách hàng yên tâm di chuyển trên các cung đường. Tiến độ triển khai đến tháng 6/2021 đạt 455 vị trí tại 60/63 tỉnh, thành.

Thiết bị sạc VinFast đặt tại các vị trí đỗ xe công cộng có thể đỗ hoặc gửi xe trong thời gian dài; công suất 11kWh (sạc thường AC 11KW); Sạc nhanh DC30KW và Sạc nhanh DC 60KW); Đặc biệt, xây dựng các trạm sạc siêu nhanh công suất sạc lên tới 250kW. Các trạm sạc này cho phép đi được 180km sau 15 phút sạc, rất thuận tiện. Công nghệ sạc và pin trong tương lai còn có nhiều bước cải tiến mới.

"Đến tháng 6/2021 chúng tôi đã có gần 700 đối tác trên 60/63 tỉnh thành. Đã lắp đặt được 455 trạm với gần 11 nghìn cổng sạc. Ngoài các trạm sạc công cộng, VinFast sẽ cung cấp bộ thiết bị chuyển đổi điện để phục vụ sạc tại nhà.

Các trạm sạc xe điện VinFast sử dụng công nghệ Autocharge (năm 2021) và Plug&Charge (từ quý III/2022) theo tiêu chuẩn quốc tế ISO-15118. Công nghệ này có thể mang đến trải nghiệm sạc dễ dàng, đơn giản và phương thức thanh toán thuận tiện, bảo mật nhất cho khách hàng. Khách hàng đi trên ô tô có thể sử dụng bản đồ hướng dẫn đến vị trí trạm sạc gần nhất. Khi xe gần hết pin sẽ tự động tìm kiếm và đề xuất trạm sạc gần nhất. Khi cắm sạc vào xe sẽ tự động xác thực và cấp điện cho xe mà khách hàng không cần sử dụng bất cứ thao tác nào khác…

“Chúng tôi cũng cung cấp cho khách hàng công cụ thanh toán phí sạc online một cách dễ dàng, minh bạch và bảo mật, căn cứ vào lượng điện năng đã tiêu thụ sau mỗi lần sạc. Khách hàng có thể biết mình sạc hết bao nhiêu thời gian, điện năng và hết bao nhiêu chi phí. Tra cứu lịch sử giao dịch sạc và lịch sử thanh toán thông qua ứng dụng di động. Nhiều người sẽ phân vân về chi phí sạc. Trong giai đoạn đầu trừ sạc siêu nhanh sẽ có thêm phụ phí, còn lại VinFast sẽ thu phí đúng bằng số tiền điện phải trả cho nhà nước", bà Dương cho hay.

Về một số khó khăn của VinFast trong quá trình triển khai trạm sạc, bà Dương cho biết hiện quy định pháp luật còn trống vì còn mới. Ở nhiều địa phương có thể còn phân vân nên chưa cho triển khai; Chưa có quy hoạch hệ thống trạm sạc đồng bộ với hạ tầng điện khiến các đơn vị khi phát triển hạ tầng trạm sạc gặp nhiều khó khăn trong việc đấu nối với điện lực, hoàn thành thủ tục và chi phí để kéo đường điện rất tốn kém, phức tạp và mất thời gian; Trạm sạc rất thuận lợi ở các bãi đỗ xe nhưng việc thiếu chỗ đỗ xe trong các khu đô thị là vấn đề tồn tại, khá “nóng” dù các trạm chiếm diện tích rất nhỏ.

Việt Nam đang đứng trước “cơ hội vàng” để phát triển ngành xe điện

Việt Nam có ưu thế tự nhiên là có tiềm năng phát triển nguồn điện sạch rất lớn (điện gió, điện mặt trời có số giờ nắng rất lớn). Đây là cơ sở quan trọng để thực hiện điện hóa. Việt Nam gần như đang ở cùng xuất phát điểm với các nước trong khu vực. Thậm chí Việt Nam là nước đầu tiên trong khu vực có doanh nghiệp nội sản xuất thành công ô tô điện, các nước lân cận gần như chưa có. Việt Nam có cơ hội để vươn lên dẫn trước trong ngành công nghiệp sản xuất ô tô điện trong khu vực.

Căng thẳng trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung tạo ra làn sóng dịch chuyển đầu tư từ Trung Quốc sang Việt Nam và các nước lân cận. Các nước trong khu vực như Thái Lan, Indonesia đang chạy đua hết sức mạnh mẽ để thu hút đầu tư. Ngay cả Singapore, vốn đã ngừng sản xuất ô tô gần 30 năm nay, hiện cũng đã có dự án phát triển ô tô điện.

Với các cơ hội đó có thể thấy chúng ta đang ở cùng hoặc nhỉnh hơn các nước trong khu vực. Chúng ta cần kịp thời nắm bắt, nếu chậm trễ, để một hai năm nữa, khi các nước trong khu vực đã hoàn thiện nền tảng pháp lý và hạ tầng trước ta, Việt Nam sẽ mất đi cơ hội hiếm hoi có một không hai này.

Với vai trò là doanh nghiệp đi đầu và trải nghiệm nhiều khó khăn trong việc phát triển hạ tầng trạm sạc, VinFast cũng bày tỏ một số kiến nghị Chính phủ đặc biệt là việc nhanh chóng hoàn thiện các quy định pháp luật, đưa trạm sạc pin trở thành một hạng mục bắt buộc phải có trong hệ thống hạ tầng giao thông đường bộ; hạ tầng đô thị.

Cụ thể, đề xuất bổ sung quy định bắt buộc “có bố trí khu vực ưu tiên cho phương tiện chạy bằng điện và trạm sạc (nạp) pin” tại các bãi đỗ xe, công trình công cộng, dịch vụ, các khu chung cư, trung tâm thương mại, các tòa nhà cơ quan nhà nước, khuôn viên nhà máy xí nghiệp. Với Trung Quốc, đấy là những quy định bắt buộc nhưng với Việt Nam chúng tôi kỳ vọng nếu chưa bắt buộc thì cần đưa vào thành một công năng cần có tại các bãi đỗ xe.

Bổ sung trạm sạc pin, đổi pin cho các phương tiện chạy điện vào các hạng mục bắt buộc phải có tại trạm dừng nghỉ, công trình đường bộ, điểm đấu nối giao thông; Bổ sung quy định về “Dịch vụ sạc pin; đổi pin cho phương tiện chạy bằng điện là dịch vụ hỗ trợ vận tải đường bộ. Trong đó tổ chức, cá nhân thực hiện dịch vụ đổi, sạc pin cho phương tiện chạy bằng điện thì được thừa nhận là hợp pháp và được thu tiền”. Vì sao dịch vụ sạc pin cần phải trở thành dịch vụ hỗ trợ vận tải đường bộ mà trạm sạc nhiên liệu không phải? Lý do dịch vụ sạc pin thuận lợi nhất khi nằm trong các bãi đỗ xe, bãi trông xe, xưởng dịch vụ bảo dưỡng mà các vị trí này đã nằm trong danh mục các dịch vụ hỗ trợ vận tải đường bộ.

Ngoài ra cần đưa quy hoạch trạm sạc vào quy hoạch hạ tầng giao thông, đô thị và quy hoạch mạng lưới hạ tầng điện đi kèm theo một cách đồng bộ. Xe điện là xu thế tất yếu. Để bắt kịp xu thế thì quy hoạch đó cần phải đồng bộ thì mới có sự phát triển bền vững, lâu dài. Có thể chúng ta làm quy hoạch trước, sau đó các nhà đầu tư thuộc các loại hình khác nhau hay ngay cả Nhà nước cũng có thể đầu tư. Tuy nhiên cần thiết phải có quy hoạch dài hạn, đồng bộ thì mới tối ưu được hạ tầng trạm sạc.

Bộ Tài chính, Bộ GTVT sớm kiến nghị Chính phủ có quy định về phương tiện đầu tư công mới (xe con, xe buýt) phải nên ưu tiên là xe điện. Hiện ở nhiều quốc gia đã có quy định bắt buộc. Trong đó có chính sách khuyến khích đầu tư xe vận tải công cộng (taxi, xe khách, xe du lịch) là xe điện, ví dụ miễn thuế, phí, ưu đãi lãi suất, không hạn chế xe điện đi vào phố cấm… Có chính sách ưu đãi miễn giảm các loại thuế, ưu đãi lãi suất cho các doanh nghiệp đầu tư hạ tầng trạm sạc.

Sự phát triển của xe điện ảnh hưởng ra sao tới lưới điện quốc gia?

Cùng nói về xu thế phát triển xe điện trên thế giới, ông Võ Quang Lâm, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, theo thống kê, 5% số lượng ô tô bán ra năm 2020 là xe điện, đạt 3,2 triệu xe, tăng 43% so với năm trước. Các chuyên gia dự đoán, con số này sẽ tăng lên 20% chỉ trong 4 năm tới, đến năm 2030 tăng lên 40% và tăng 85% vào năm 2035 .

Các hãng sản xuất xe điện lớn trên thế giới như Tesla hay Geely đều có kế hoạch mở rộng sản xuất cho phát triển xe điện. Nhiều hãng khác như Ford, General Motors (GM ) hay Volkswagen , Jaguar, Volvo,… cũng lên kế hoạch chỉ bán ô tô điện trong tương lai.

Tại Việt Nam, ngày 24/3/2021, VinFast đã chính thức công bố việc đặt cọc mua xe điện và sau 12 giờ công bố đã nhận được 3.692 đơn đặt hàng. Cho đến nay số lượng đặt cọc khoảng hơn 25.000 xe và vẫn tiếp tục tăng. Ngày 19/5/2021, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái đã họp với Tập đoàn Vingroup và ban hành TBKL số 135/TB-VPCP ngày 29/5/2021 trong đó giao các Bộ nghiên cứu chính sách khuyến khích sản xuất, sử dụng ô tô điện. Bộ Tài Chính cũng đã trình Chính phủ dự thảo phương án giảm lệ phí trước bạ cho ô tô điện bằng 50% xe ô tô chạy xăng để khuyến khích người dân sử dụng loại phương tiện này.

Về hạ tầng xe điện, đến nay, VinFast đã triển khai xong hơn 500/2.000 trạm sạc trong kế hoạch của giai đoạn 1 tại 63 tỉnh, thành phố. Dự kiến hoàn thành 2.000 trạm sạc tương ứng với hơn 40.000 trụ sạc các loại trong năm 2021. Các trụ sạc bao gồm: trụ sạc thường ô tô AC 11kW, trụ sạc nhanh ô tô DC 30kW và 60kW, trụ sạc siêu nhanh ô tô DC 250kW và trụ sạc xe máy AC 1,2kW. Ngoài ra, các hãng ô tô hoạt động tại Việt Nam đều có các sản phẩm xe điện và có kế hoạch phát triển trạm sạc xe điện. Tổng công ty Điện lực miền Trung (EVNCPC) cũng đã sản xuất thành công trạm sạc xe điện.

Về ảnh hưởng của trạm sạc xe điện đến hệ thống điện quốc gia, ông Võ Quang Lâm cho hay, khi xe điện đi vào hoạt động với việc xây dựng hạ tầng trạm sạc cũng ảnh hưởng nhất định đối với hệ thống điện tại Việt Nam. Cụ thể là làm tăng trưởng phụ tải. Xét trường hợp phát triển trạm sạc của VinFast, nếu tính công suất tối thiểu trụ sạc 11kW thì 40.000 trụ sạc đồng nghĩa với khoảng 440MW công suất trạm sạc sẽ đấu nối thêm vào hệ thống. Thậm chí có thể hơn 1GW nếu tính các đầu sạc có công suất lớn hơn (đây là số tạm tính, số chính thức chưa được VinFast công bố).

Điều này cũng đồng nghĩa với việc nếu tính riêng phụ tải cho xe điện có thể tăng vài trăm MW tới vài GW cho những năm tiếp theo. Tức là tương đương với khoảng 2 tổ máy thuỷ điện Hoà Bình hoặc tương đương với công suất của Nhà máy thủy điện Lai Châu. Thậm chí còn nhiều hơn nữa nếu hạ tầng trạm sạc tiếp tục phát triển như hiện nay (1 tổ máy thủy điện Hòa Bình có công suất 240MW).

Ngoài ra, còn ảnh hưởng đến vận hành hệ thống điện và chất lượng điện năng. Khi khối lượng lớn trụ sạc đấu nối vào lưới điện phân phối sẽ xuất hiện nguy cơ ảnh hưởng tới vận hành lưới điện, tình trạng làm việc an toàn, ổn định của hệ thống điện, chất lượng điện năng, gây quá tải lưới điện khu vực nếu không có các giải pháp đối phó kịp thời.

Các ảnh hưởng phổ biến liên quan tới chất lượng điện năng bao gồm: Mất điện; Sụt áp ngắn hạn, Quá áp ngắn hạn; Sụt áp dài hạn; Quá áp dài hạn; Sóng hài; Xung điện áp; Biến động tần số; Nhiễu giao thoa điện từ; Nhiễu giao thoa sóng radio.

Tác động của xe điện và trạm sạc lên lưới điện được ghi nhận tại các nước châu Âu, Mỹ, Trung Quốc cho thấy, nếu điều khiển và phối hợp không hợp lý thời điểm sạc với đồ thị phụ tải (ví dụ sạc lượng lớn xe điện vào lúc cuối giờ chiều khi người dân trở về nhà, trùng vào cao điểm tối) sẽ làm tăng tổn thất công suất, tăng độ lệch điện áp và các vấn đề về chất lượng điện năng.

Một nghiên cứu cho các nước khu vực biển Bắc của SEEV 4 -City (Quỹ phát triển vùng của Châu Âu) chỉ ra rằng, máy biến áp phân phối sẽ bị quá tải tại cao điểm tối nếu 20% hộ gia đình sạc xe vào thời điểm này. Hơn nữa, nếu không có sự phối hợp sạc điện, với 30% hộ gia đình sạc xe với đầu sạc 3kW tại thời điểm 18h tối, thì điện áp sẽ bị kéo thấp xuống dưới ngưỡng cho phép. Hiện tượng trên cũng sẽ xảy ra nếu chỉ 10% hộ gia đình nhưng dùng đầu sạc 7kW.

Giải pháp nào cho lưới điện quốc gia?

Hiện nay, có hai hướng giải pháp công nghệ chính khắc phục ảnh hưởng của xe điện đang được các quốc gia nghiên cứu và hướng tới, gồm: Sạc thông minh (Smart Charging) cho phép dịch chuyển thời điểm sạc sang lúc thấp tải, với giá điện sạc rẻ hơn. Tuy nhiên, bản thân bộ sạc phải tích hợp các đường truyền và thuật toán để thực hiện việc sạc thông minh.

Ngoài ra, giải pháp thứ hai là xe điện nối lưới (Vehicle to Grid – V2G), cụ thể, ở một mức độ công suất lớn nào đó, các pin của xe điện có thể cấp ngược công suất và hỗ trợ lưới điện khi cần. Khi đó, bên cạnh bộ chỉnh lưu sẵn có, bộ sạc phải có thêm bộ nghịch lưu. Các yêu cầu, tính năng và điều khiển cần phải được nghiên cứu bài bản, chi tiết.

EVN cũng có nhu cầu sử dụng ô tô lớn như: các xe chuyên dụng sửa chữa điện, chuyên chở CBCNV, thiết bị, sản xuất lắp đặt trạm sạc ô tô điện,… Thời gian qua, EVN cũng thực hiện một số hoạt động gồm: Thiết kế xe đặc chủng sửa chữa điện (EVNHCMC); Cung cấp trạm sạc công suất lớn (EVNCPC).

Để chuẩn bị tích hợp trạm sạc và hoạt động của ô tô điện trong hệ thống điện, cần phải thực hiện những giải pháp như: Xây dựng mô hình của phụ tải có xét đến phụ tải xe điện; Nghiên cứu ảnh hưởng của quy mô tích hợp cụm trạm sạc xe điện đến vận hành hệ thống điện; Đề xuất quy định yêu cầu liên quan tới đấu nối trạm sạc, cụm trạm sạc, điểm đấu nối tối ưu của các trạm sạc nhanh; Yêu cầu đối với phần cứng và phần mềm của trạm sạc xe điện; Quy định đối với hệ thống quản lý trạm sạc thông minh; Các lưu ý khi vận hành trạm sạc và hệ thống trạm sạc trong hệ thống điện; Kiến nghị xây dựng hệ thống văn bản pháp luật liên quan tới chuẩn bị hạ tầng tích hợp trạm sạc, đấu nối và vận hành trạm sạc xe ô tô điện.

Hán Hiển