ASEAN nên thống nhất tiêu chuẩn chung về thương mại số

Thách thức của ASEAN trong phát triển thương mại số

Thương mại toàn thế giới đang trải qua quá trình chuyển đổi đáng kể và tạo ra các cơ hội “thương mại số” mới. Thực tế, thương mại số vẫn là khái niệm mới liên quan đến hàng hóa và dịch vụ kỹ thuật số; hàng hóa và dịch vụ hữu hình được phân phối dựa trên các công cụ hỗ trợ kỹ thuật số và sản phẩm mới cũng như các công nghệ mới nổi như in 3D và công nghệ sổ cái kỹ thuật số (DLT).

Theo ông Lê Quang Lân, Giám đốc Ban hội nhập thị trường thuộc Ban thư ký ASEAN, số lượng người dùng internet tại ASEAN tăng hơn 100 triệu người trong vòng 3 năm qua, đưa ASEAN trở thành thị trường internet phát triển nhanh nhất thế giới. Sự gia tăng người dùng internet dự kiến sẽ đóng góp 330 tỷ USD vào tổng giá trị hàng hóa (GMV) vào năm 2025 và thương mại điện tử là lĩnh vực dẫn đầu kinh tế số với tỉ lệ đóng góp 64% GMV.

Theo đánh giá của bà Faiza Saleem, chuyên gia Access Partnership Úc và bà Abbey Dorian thuộc Cơ quan Tiêu chuẩn Úc, nền kinh tế số của ASEAN được dự đoán sẽ tăng trưởng theo cấp số nhân, bổ sung thêm 1,1 nghìn tỷ USD vào GDP tổng thể trong mười năm tới.

Tuy nhiên, những thách thức mà ASEAN đang gặp phải khi phát triển thương mại số gồm các hạn chế về quy định kỹ thuật số đang gia tăng và các quốc gia trong khu vực cũng đang ở các giai đoạn cải cách quy định khác nhau - phân mảnh quy định; các định nghĩa, tiêu chuẩn, giao thức không đồng nhất và khó thiết lập và duy trì kết nối với nhau; chưa có các phương tiện để kết nối các mạng và nền tảng số.

Để có thể tối đa hóa lợi ích từ tiềm năng tăng trưởng to lớn của thương mại số, ASEAN và từng quốc gia thành viên (AMS) sẽ cần xem xét thương mại dưới góc độ tiếp cận khu vực toàn diện. AMS nên thúc đẩy chính sách trong nước, tăng cường khả năng tương tác để hoàn thành giao dịch xuyên biên giới, giảm các rào cản đối với thương mại thông qua số hóa.

ASEAN không nên phát triển các hệ thống kỹ thuật khác nhau không thể tương thích với nhau hoặc khác các khuôn khổ quy định và quản trị tạo ra sự không tương thích trong toàn khu vực và với các đối tác thương mại khác. Theo đó, ASEAN nên xem xét đến các tiêu chuẩn chung và sự hài hòa tiêu chuẩn với từng quốc gia thành viên và toàn khu vực đối với thương mại số.

Sử dụng tiêu chuẩn một cách thống nhất

Bà Christine, Chủ tịch Liên minh các ngành Công nghiệp Dịch vụ nhận định, thực tế hiện nay các quy định tiêu chuẩn thương mại số còn phân mảnh, chưa tập trung nên các công ty về logistics, tài chính, dịch vụ đều gặp nhiều khó khăn do phải đáp ứng quá nhiều tiêu chuẩn khác nhau ở nhiều quốc gia.

Mặt khác, ông Nigel Chin, Cố vấn cao cấp tại Văn phòng cố vấn chung ADB cho rằng, hiện nay ASEAN vẫn còn thiếu các tiêu chuẩn cũng như giao thức cho phép khả năng tương tác và còn thiếu các quy định luật pháp để số hoá thương mại. Chính vì vậy, theo bà Christine, việc sử dụng tiêu chuẩn quốc tế một cách thống nhất để đảm bảo sự đồng bộ trong phát triển thương mại số là rất cần thiết. Có tiêu chuẩn chung cho các quốc gia thực hiện sẽ tránh sự không thừa nhận giữa các quốc gia khác nhau. “Không nhất thiết mỗi quốc gia phải xây dựng một tiêu chuẩn vì như vậy sẽ không hiệu quả khi thương mại hoá toàn cầu”, bà Christine nhấn mạnh.

“Chúng ta cần có tiêu chuẩn quốc tế chung về thương mại số. Tuy nhiên điều này phụ thuộc vào sự sẵn lòng và cởi mở của chính phủ các nước trong việc điều chỉnh quy định trong nước phù hợp với quốc tế, cũng như đảm bảo tính minh bạch trong tiêu chuẩn. Có sự tham gia của chính phủ, nhà làm luật và khu vực tư nhân để không gây ra sự cản trở trong phát triển thương mại”, bà Christine góp ý.

Đặc biệt, để thực hiện các hiệp định thương mại tự do, dịch vụ số là công cụ rất hữu ích cho các chính phủ trong việc đáp ứng yêu cầu về minh bạch trong các FTA. Hơn nữa, cần giảm số lượng tiêu chuẩn phải tuân thủ.

Nhấn mạnh lợi ích khi sử dụng tiêu chuẩn thương mại số thống nhất trong khu vực và trên thế giới, ông Nigel Chin, Cố vấn cao cấp tại Văn phòng cố vấn chung ADB cho rằng, số hoá hoạt động thương mại điện tử cho phép doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp nhỏ và vừa giải quyết được nhiều thách thức họ gặp phải như giải quyết nhanh gọn luồng chứng từ, thúc đẩy khả năng phục hồi của chuỗi giá trị khi gặp các bất lợi…

“Chúng ta cần tăng cường sự thống nhất trong áp dụng tiêu chuẩn ở mọi quốc gia, chứ không thể quốc gia này dùng chứng từ điện tử, quốc gia kia dùng chứng từ giấy”, đại diện ADB nhấn mạnh.

Cùng quan điểm trên, bà Lại Việt Anh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương cho rằng, khi các tiêu chuẩn quốc tế được chấp nhận cho phép một doanh nghiệp kết hợp hoạt động từ địa phương này sang địa phương khác mà không cần phải điều chỉnh phương pháp, mô hình, thực tiễn kinh doanh.

Đặc biệt, điều này cho phép các nền kinh tế thành viên sẵn sàng tham gia chuỗi cung ứng khác nhau mà không cần điều chỉnh, sửa đổi tuân thủ. Do đó, các quốc gia thành viên nên thúc đẩy chính sách trong nước, tăng cường khả năng tương tác để hoàn thành giao dịch xuyên biên giới, giảm các rào cản đối với thương mại thông qua số hóa.

ASEAN cần giải pháp nào?

Theo ông Lân, để tiếp tục đẩy nhanh tốc độ chuyển đổi số phục vụ tăng trưởng kinh tế, các nhà lãnh đạo cấp cao ASEAN thống nhất một tầm nhìn về nền kinh tế số ASEAN, trong đó lộ trình chuyển đổi số Bandar Seri Begawan (BSBR) được đánh giá là quan trọng nhất. Theo đó, một trong những lĩnh vực ưu tiên của nền kinh tế số ASEAN là tiêu chuẩn thương mại số.

ASEAN cần tăng cường việc sử dụng công nghệ số trong các quy trình thương mại và hải quan, phát triển cơ chế một cửa ASEAN, đồng thời phát triển các tiêu chuẩn được chấp nhận trên toàn cầu để đảm bảo khả năng tương tác trong các nền tảng kỹ thuật khác nhau. ASEAN cũng sớm thành lập Nhóm công tác về Tiêu chuẩn Thương mại số ASEAN (DTSCWG) nhằm thúc đẩy hài hòa hóa, tiêu chuẩn hóa và đánh giá sự phù hợp của thương mại số trong ASEAN.

Bà Hannah Nguyen, Giám đốc Hệ sinh thái số chương trình ICC nêu giải pháp, đầu tiên cần nâng cao nhận thức về các tiêu chuẩn quốc tế, xác định những khoảng trống xảy ra để đưa ra biện pháp xoá khoảng trống, liên thông giữa các nền kinh tế với nhau bằng các tiêu chuẩn chung tương thích nhằm trao đổi dữ liệu xuyên biên giới.

Về phía Việt Nam, ông Nguyễn Văn Khôi, Vụ trưởng Vụ Tiêu chuẩn - Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, Việt Nam đã có định hướng hoạt động tiêu chuẩn kinh tế số thông qua hoàn thiện thể chế, hạ tầng chất lượng quốc gia. Sửa đổi Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật nhằm hoàn thiện cơ chế, chính sách, phát triển hệ thống tiêu chuẩn của Việt Nam tiếp cận trình độ quốc tế, khu vực.

Nhận thức được tầm quan trọng của hài hòa tiêu chuẩn thương mại số, Việt Nam đã sớm xác định nhiệm vụ xây dựng, ban hành, hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật phục vụ phát triển kinh tế số; Xây dựng các khuôn khổ pháp lý, tiêu chuẩn về công nghệ số phù hợp với mục tiêu và lợi ích của Việt Nam, thúc đẩy hài hòa hóa tiêu chuẩn quốc tế, thương mại số là một trong các nhiệm vụ quan trọng của Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số đến năm 2025, định hướng đến 2030 nhằm tạo cơ sở cho việc thúc đẩy phát triển kinh tế số trong tương lai. 

Xây dựng chiến lược tiêu chuẩn hóa quốc gia, ưu tiên phát triển tiêu chuẩn Việt Nam phục vụ thương mại số, kinh tế số của Việt Nam (IoT, AI, eCommerce, Logistic, Tracebility, Smart Manufacturing...). Đẩy mạnh xã hội hóa, có chính sách khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp trong hoạt động xây dựng, áp dụng tiêu chuẩn quốc gia, tiêu chuẩn quốc tế. Tăng cường đào tạo, phổ biến áp dụng tiêu chuẩn mới, tiêu chuẩn tiên tiến…

Trước đó, vào tháng 4 năm 2020, ASEAN đã thành lập Nhóm công tác về tiêu chuẩn thương mại số (DTSCWG) trực thuộc Ủy ban Tư vấn về Tiêu chuẩn và Chất lượng ASEAN (ACCSQ), nhằm mục đích thúc đẩy hài hòa hóa, tiêu chuẩn hóa và đánh giá sự phù hợp của thương mại số trong ASEAN.

Việt Nam là nước chủ trì thực hiện một trong các sáng kiến thuộc Chương trình làm việc của Nhóm công tác về tiêu chuẩn thương mại số về tăng cường sự tham gia của khu vực tư nhân để thúc đẩy phát triển và tăng cường khả năng cung cấp dịch vụ cho các ngành và doanh nghiệp.

Báo cáo kinh tế khu vực Đông Nam Á 2022 của Google, Temasek & Bain cho thấy, tổng số người dùng internet của ASEAN đã tăng khoảng 20 triệu người, lên mức 460 triệu người năm 2022. Quy mô nền kinh tế internet của ASEAN dự kiến tăng khoảng 20% đạt mức 194 tỷ USD năm 2022, tăng gần gấp đôi chỉ trong khoảng thời gian 3 năm từ 2019-2022.

Phong Lâm