Cách sử dụng dầu ăn ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường và sức khỏe cộng đồng

Mỗi ngày, hàng triệu lít dầu ăn được tiêu thụ trên toàn cầu cho những món ăn thơm ngon. Ít ai biết, phía sau lớp dầu vàng óng ấy là một chuỗi phát thải khí nhà kính, bắt đầu từ nông trại trồng cây lấy dầu cho đến những giọt dầu thải cuối cùng. Liệu việc “ăn ngon” hôm nay có đang khiến môi trường phải trả giá?

Theo báo cáo Our World in Data (2023), sản xuất dầu thực vật chiếm khoảng 3% tổng phát thải khí nhà kính toàn cầu. Trung bình, mỗi 1kg dầu tinh luyện phát thải từ 3,5 - 5kg CO₂ tương đương (CO₂e), tùy loại cây trồng và quy trình chế biến. Với hơn 220 triệu tấn dầu ăn tiêu thụ mỗi năm, lượng khí thải tương đương 1 tỷ tấn CO₂, xấp xỉ tổng lượng phát thải hàng năm của toàn bộ ngành hàng không dân dụng thế giới.

Dầu ăn trải qua một vòng đời dài từ nông trại đến nhà bếp, và mỗi giai đoạn đều thải ra khí nhà kính. Ở khâu trồng trọt, các cây dầu như cọ, đậu nành, hướng dương hay cải dầu cần diện tích đất lớn. Việc chuyển đổi rừng sang đất nông nghiệp là nguyên nhân chính gây phát thải CO₂.

Sản xuất dầu thực vật chiếm khoảng 3% tổng phát thải khí nhà kính toàn cầu. Ảnh minh họa

Trong khâu chế biến, ép, tinh luyện và vận chuyển dầu tiêu tốn nhiều năng lượng từ điện, than và dầu diesel, tiếp tục tăng lượng khí thải. Khi đến khâu sử dụng, tái chiên nhiều lần không chỉ giảm chất lượng thực phẩm mà còn làm tăng nhu cầu tiêu thụ dầu mới.

Cuối cùng, khâu thải bỏ cũng tiềm ẩn tác động môi trường nghiêm trọng. Dầu ăn đã qua sử dụng nếu bị đổ ra cống hoặc bãi rác sẽ phân hủy yếm khí, sinh ra methane – loại khí nhà kính mạnh gấp 25 lần CO₂. Tổng hợp lại, mỗi giọt dầu chiên chúng ta dùng đều để lại dấu chân carbon trên hành tinh, nhắc nhở về tác động tiềm ẩn từ những thói quen hàng ngày.

Một nghiên cứu trên ScienceDirect (2022) chỉ ra, nếu toàn cầu giảm 10% lượng dầu ăn tiêu thụ, có thể cắt giảm hơn 90 triệu tấn CO₂e mỗi năm. Điều này cho thấy sức mạnh của lựa chọn người tiêu dùng: giảm tần suất chiên rán, lựa chọn dầu có nguồn gốc bền vững, không tái sử dụng dầu nhiều lần và thu gom dầu thải đúng cách để tái chế thành nhiên liệu sinh học hoặc vật liệu công nghiệp.

Tại Việt Nam, mức tiêu thụ bình quân hơn 9 lít dầu ăn/người/năm, tăng nhanh cùng với đô thị hóa và sự phát triển ngành ẩm thực. Tuy nhiên, phần lớn dầu ăn sau sử dụng bị đổ trực tiếp xuống hệ thống nước thải, gây tắc nghẽn cống rãnh, ô nhiễm nguồn nước và gián tiếp sinh khí methane. Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, lượng dầu ăn thải ước tính hàng chục nghìn tấn mỗi năm, nhưng tỷ lệ thu gom hoặc tái chế chính thức chỉ chiếm dưới 20%.

Giảm phát thải không chỉ là câu chuyện năng lượng hay giao thông, mà còn bắt đầu từ căn bếp. Ngành ẩm thực đang chuyển sang mô hình “chiên sạch – sống xanh”: kiểm soát chất lượng dầu, giảm hao dầu, hạn chế khói và độc tố phát sinh, tăng tuổi thọ dầu, giảm nhu cầu thay mới – từ đó giảm lượng dầu sản xuất và thải bỏ.

Song song, các nghiên cứu khoa học cũng mang lại giải pháp bền vững. Nhóm sinh viên K64, Viện Khoa học và Công nghệ Môi trường, Đại học Bách khoa Hà Nội, dưới sự hướng dẫn của PGS. Đoàn Thị Thái Yên, đã nghiên cứu “Biodiesel từ dầu ăn thải hộ gia đình”. Giải pháp này biến dầu thải thành nhiên liệu sinh học thân thiện môi trường, giảm phụ thuộc Diesel truyền thống và hạn chế phát thải CO₂, đồng thời tận dụng nguồn tài nguyên tái chế, giảm lãng phí.

Việc thu gom và tái chế dầu ăn không chỉ bảo vệ môi trường, mà còn góp phần hình thành lối sống xanh trong cộng đồng. Từ nông trại đến chảo chiên, từ mỗi giọt dầu, chúng ta đều có thể hành động vì hành tinh, bảo vệ sức khỏe bản thân và thế hệ tương lai.

An Dương (T/h)