Chống hàng giả thời đại số: Pháp luật và công nghệ cùng vào cuộc

Hàng giả ngày càng phức tạp và tinh vi hơn trong thời đại số

Tình hình sản xuất, buôn bán hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ tại Việt Nam đang diễn biến phức tạp, với thủ đoạn tinh vi và quy mô ngày càng mở rộng. Không chỉ giới hạn ở các tuyến biên giới, hàng giả giờ đây còn len lỏi sâu vào thị trường nội địa, thậm chí “ẩn mình” trên các sàn thương mại điện tử.

Theo Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, chỉ tính riêng trong 9 tháng năm 2025, lực lượng hải quan cả nước đã phát hiện, bắt giữ và xử lý hơn 1.400 vụ vi phạm, trị giá hàng hóa ước tính 1.544 tỷ đồng. Trong đó, nhiều vụ liên quan đến hàng hóa xâm phạm sở hữu trí tuệ, giả mạo nhãn hiệu, hoặc không rõ nguồn gốc xuất xứ. Cơ quan hải quan cũng đã khởi tố 1 vụ và chuyển hồ sơ 17 vụ sang cơ quan điều tra, thu nộp ngân sách hơn 75 tỷ đồng.

Tại Quảng Ninh – địa bàn “nóng” về buôn lậu, lực lượng Quản lý thị trường (QLTT) đã xử lý 816 vụ vi phạm trong 10 tháng đầu năm 2025, tăng 114% so với cùng kỳ năm trước. Riêng lĩnh vực an toàn thực phẩm chiếm tới 416 vụ, tăng 126%, với hàng chục tấn hàng nhập lậu, không rõ nguồn gốc. Hàng hóa vi phạm rất đa dạng, từ nội tạng, thủy hải sản đông lạnh đến bánh kẹo, sữa, nước giải khát, phần lớn có nguồn gốc từ Trung Quốc. Hay tại tỉnh Tây Ninh – nơi giáp biên giới Campuchia – Giám đốc Sở Công thương khẳng định: “Những ổ nhóm, đường dây tội phạm không chỉ sản xuất hàng giả mà còn xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng. 

Có nhiều nguyên nhân khiến hàng giả vẫn len lỏi thị trường cần có giải pháp hữu hiệu từ khung pháp lý tới ứng dụng công nghệ. Ảnh minh họa

Tại thành phố Hà Nội, chỉ trong tháng 8/2025 Chi cục QLTT đã tiến hành kiểm tra 599 vụ, xử lý 578 vụ vi phạm, chuyển cơ quan điều tra 5 vụ. Tổng số tiền thu nộp ngân sách đạt 11,6 tỷ đồng.

Còn tại thành phố Hồ Chí Minh trong tháng 8 Chi cục QLTT đã xử phạt hành chính 90 triệu đồng đối với Công ty TNHH Thương mại Quốc tế Minh Duy và 150 triệu đồng đối với Công ty CP Nhiên liệu Rồng Vàng, với tổng số tiền thu lợi bất hợp pháp buộc hoàn lại là hơn 747 triệu đồng. 

Tháng 9/2025 lực lượng chức năng đã thanh tra, kiểm tra 2.769 vụ; phát hiện và bắt giữ 38 vụ vi phạm về hàng cấm, hàng lậu; 2.725 vụ vi phạm về gian lận thương mại và 6 vụ hàng giả; tổng số tiền thu nộp ngân sách hơn 1.097 tỷ đồng.

Ông Trần Đức Đông – Phó Chánh Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 quốc gia – nhận định trên Thời báo Kinh tế Việt Nam rằng: “Công cuộc đấu tranh chống hàng giả đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết”. Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn chỉ ra khó khăn lớn nhất là quy định pháp luật còn chồng chéo, chế tài xử lý chưa đủ mạnh, khiến nhiều vụ việc dù phát hiện sớm nhưng vẫn kéo dài, giảm hiệu quả răn đe.

Theo ông Trần Đức Đông, khái niệm “hàng giả” trong pháp luật Việt Nam hiện nay vẫn chưa có sự thống nhất cao. Dù đã được đề cập từ Nghị định 140-HĐBT (1991) và cụ thể hóa qua nhiều văn bản như Nghị định 57/1998/NĐ-CP hay Nghị định 98/2020/NĐ-CP, song cách hiểu và phạm vi áp dụng còn chồng chéo giữa các ngành.

“Chẳng hạn, thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng theo Luật Dược thì không phải là thuốc giả. Nhưng khi áp dụng Nghị định 98/2020/NĐ-CP, nếu chất lượng dưới 70% hàm lượng hoạt chất lại bị coi là hàng giả. Điều này gây ra mâu thuẫn và lúng túng trong thực thi,” ông Đông phân tích.

Đại diện Ban Chỉ đạo 389 quốc gia cho rằng, đã đến lúc cần quy định rõ khái niệm hàng giả trong các luật chuyên ngành, đồng thời xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành để đảm bảo thống nhất trong xử lý. “Nếu không gỡ được những vướng mắc này, mọi nỗ lực chống hàng giả chỉ như ‘đánh trống bỏ dùi’,” ông Đông nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, ông Lưu Mạnh Tưởng – Phó Cục trưởng Cục Hải quan cho biết, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, ngành hải quan gặp nhiều khó khăn do thiếu cơ sở pháp lý đồng bộ. “Cần một khung khái niệm rõ ràng, có tính bao quát, giúp lực lượng thực thi và người dân dễ nhận dạng hàng giả, từ giả nhãn mác, bao bì đến chất lượng,” ông nói.

Không chỉ vướng luật, theo ông Tưởng, hành vi gian lận ngày càng tinh vi: các đối tượng thường trà trộn hàng giả với hàng thật, lợi dụng loại hình trung chuyển, quá cảnh, hoặc khai báo sai thông tin hải quan để qua mặt kiểm tra. Thậm chí, một số nhóm sử dụng phần mềm nước ngoài để điều hành hoạt động buôn bán trên mạng, liên kết với hàng trăm tài khoản TikTok nhằm tiêu thụ hàng giả xuyên biên giới.

Ứng dụng công nghệ – hướng đi tất yếu để chặn hàng giả

Trong thời đại chuyển đổi số, giải pháp công nghệ được xem là “vũ khí” mới trong cuộc chiến chống hàng giả. Ông Lưu Mạnh Tưởng đề xuất, cần đẩy mạnh công nghệ truy xuất nguồn gốc và xây dựng cơ sở dữ liệu hàng hóa quốc gia, kết nối giữa các bộ ngành và doanh nghiệp. “Khi người tiêu dùng có thể tra cứu hàng hóa qua mã QR, blockchain hoặc tem điện tử, hàng giả sẽ khó tồn tại".

Mới đây Bộ Công an đã triển khai thí điểm giải pháp định danh truy xuất nguồn gốc hóa chất, tiền chất trên nền tảng VNeID Check – bước tiến quan trọng giúp truy vết và kiểm soát hàng hóa có điều kiện. Theo đánh giá từ Cục Cảnh sát Quản lý hành chính, công cụ này không chỉ hỗ trợ quản lý mà còn góp phần bảo vệ thương hiệu và nâng cao niềm tin của thị trường.

Song song với đó, Cục Hải quan đang vận hành hệ thống thông quan tự động VNACCS và hải quan số, kết nối Cổng thông tin Một cửa quốc gia và Đề án 06 của Chính phủ. Những nền tảng này cho phép giám sát dữ liệu theo thời gian thực, cảnh báo sớm rủi ro và hỗ trợ hiệu quả cho công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả.

Theo các chuyên gia của Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), để công tác chống hàng giả đạt hiệu quả bền vững, phải kết hợp giữa pháp lý chặt chẽ – công nghệ hiện đại – và nhận thức xã hội. Trong đó, doanh nghiệp cần chủ động áp dụng truy xuất nguồn gốc, bảo hộ nhãn hiệu; còn người tiêu dùng phải lựa chọn sản phẩm có xuất xứ rõ ràng, nói không với hàng hóa trôi nổi, giá rẻ bất thường.

Ngoài ra, luật sư Đặng Văn Cường (Đoàn Luật sư Hà Nội) lưu ý trên Tuổi Trẻ online, cần tăng chế tài xử phạt, đặc biệt với hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm, thuốc, mỹ phẩm. Theo Bộ luật Hình sự, hành vi này có thể bị truy tố đến mức tù chung thân. Nếu thực thi nghiêm minh, đây sẽ là biện pháp răn đe hữu hiệu".

Các chuyên gia đều thống nhất rằng, việc “gỡ vướng pháp lý” không chỉ là chỉnh sửa vài điều luật, mà là xây dựng nền tảng mới cho cuộc chiến chống hàng giả – nơi công nghệ và pháp luật song hành. Khi khung pháp lý được hoàn thiện, dữ liệu được liên thông và chế tài đủ mạnh, thị trường sẽ minh bạch hơn, doanh nghiệp chân chính được bảo vệ và quyền lợi người tiêu dùng được đảm bảo.

Trong bối cảnh cuối năm là lúc cao điểm buôn bán, nhu cầu tiêu dùng tăng cao việc triển khai đồng bộ các giải pháp này sẽ góp phần quan trọng vào mục tiêu xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, nâng cao uy tín hàng Việt Nam và thúc đẩy hội nhập quốc tế.

An Dương (T/h)