Lí do gì thanh long ruột đỏ xuất khẩu sang Nhật Bản bị dừng đơn hàng?

Theo kế hoạch, một số lượng thanh long tại huyện Châu Thành, Long An sẽ được thu hoạch để xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản. Tuy nhiên, đến hiện tại, doanh nghiệp vẫn chưa thể thu mua cho bà con nông dân. Giờ toàn bộ số thanh long này có khả năng sẽ được bán ở chợ. Nhà vườn phải chạy đôn chạy đáo tìm thương lái. Ông Nguyễn Quốc Trịnh – Chủ tịch Hiệp hội Thanh long Long An chia sẻ, thời điểm trước, việc xuất khẩu không có yêu cầu về bản quyền giống. Tuy nhiên, mới đây, hai nước Nhật Bản và Hàn Quốc lại có yêu cầu hàng nhập khẩu phải có giấy chứng nhận bảo hộ giống.

Năm 2017, Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam (đơn vị lai tạo giống thanh long ruột đỏ LD1 và đã được cấp bằng bảo hộ giống vào năm 2016) đã nhượng quyền bảo hộ giống thanh long ruột đỏ LD1 cho tư nhân là Công ty TNHH Hoàng Phát Fruit (Long An) với thời gian 20 năm, hiện nay, doanh nghiệp này đã thực thi việc bảo hộ giống thanh long ruột đỏ LD1 ở thị trường Nhật Bản. Các doanh nghiệp khác muốn xuất khẩu thanh long ruột đỏ giống LD1 vào hai thị trường nêu trên phải có sự thoả thuận các vấn đề liên quan với đơn vị giữ quyền sở hữu là Công ty TNHH Hoàng Phát Fruit. Trong đó, có vấn đề đóng phí bảo hộ giống cho phía Hoàng Phát khi xuất khẩu.

Tuy nhiên, có một điểm rất đáng lưu ý, đó là trước thời điểm Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam chuyển giao quyền bảo hộ giống thanh long ruột đỏ LD1 cho Hoàng Phát, thì loại giống này đã được bán cho nông dân sản xuất đại trà. Điều này, đã tạo ra không ít khó khăn cho người dân, doanh nghiệp trong việc sản xuất, tiêu thụ loại sản phẩm này. Bởi hiện nay, tại Long An, đa số bà con nông dân ở Long An đều canh tác giống thanh long ruột đỏ LD1. Sắp tới, Cục Trồng trọt sẽ tổ chức buổi làm việc với các bên liên quan. Nếu giải quyết không ổn thoả, quyền lợi của các doanh nghiệp, nông dân và quyền lợi quốc gia trong việc xuất khẩu thanh long sang các thị trường quốc tế sẽ bị ảnh hưởng.

Yêu cầu về bản quyền giống với nông sản xuất khẩu

Nhật Bản hiện chỉ công nhận duy nhất một giống thanh long LD1 của Việt Nam. Điều này đồng nghĩa, sẽ chỉ có loại thanh long này được phép vào Nhật, với điều kiện có chứng nhận bảo hộ giống. Thực tế, khái niệm về "bản quyền, hay chứng nhận bảo hộ giống" còn khá xa lạ với nhiều nông dân, doanh nghiệp. Ngay cả ở những vùng nông sản đã được xuất khẩu bấy lâu nay bởi đa số thị trường nhập khẩu, mới chỉ dừng lại ở yêu cầu về mã số vùng trồng, với các yêu cầu về diện tích, sinh vật gây hại và biện pháp quản lý, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật... Tuy nhiên bản quyền giống là đòi hỏi tất yếu mà trước sau gì, các nông sản của Việt Nam cũng phải tuân thủ nếu muốn xuất khẩu.

Nhật Bản đã bắt đầu nhập khẩu thanh long Việt Nam từ năm 2009, tuy nhiên trước đây việc cấp mã số vùng trồng thanh long xuất đi Nhật không có yêu cầu về bản quyền, bảo hộ cây giống. Gần đây, thị trường này mới có thêm yêu cầu này. Tuy nhiên, theo Cục Trồng trọt, hiện không riêng Nhật Bản, mà một số nước nhập khẩu nông sản cũng có yêu cầu chứng nhận nguồn gốc giống. Việc đăng ký bản quyền giống thanh long nói riêng và các giống cây trồng khác là rất cần thiết nhằm tránh việc "xài chùa". Tuy nhiên, cũng cần đảm bảo lợi ích hài hòa của các bên.

Rõ ràng việc nông sản phải tuân thủ yêu cầu của thị trường nhập khẩu ở đây là bản quyền, bảo hộ cây giống là yêu cầu tất yếu nếu muốn nông sản của ta được thị trường nhập khẩu chấp nhận. Việc này nhằm tránh vi phạm quyền bảo hộ giống cây trồng theo Luật Sở hữu trí tuệ, đồng thời đáp ứng yêu cầu của nước nhập khẩu.

Tháo gỡ nút thắt về bản quyền giống

Mỗi năm, Việt Nam xuất khẩu khoảng 2.000 tấn thanh long sang Nhật Bản, tức chiếm khoảng 80% thị phần thanh long bán tại Nhật. Để giữ được vị thế này, vấn đề vướng mắc về bản quyền giống thanh long sang Nhật cần sớm được tháo gỡ. Không riêng với trái cây, yêu cầu về giống có bản quyền cũng được các thị trường thế giới đặt ra đối với hoa tươi. Vùng chuyên canh hoa lớn nhất nước là Lâm Đồng, từ nhiều năm qua, nạn sao chép lậu giống hoa, vi phạm bản quyền giống hoa, luôn là câu chuyện nóng ở vùng trồng hoa Đà Lạt. Đây cũng là vấn đề mà tỉnh Lâm Đồng đang tập trung giải quyết bằng nhiều cách.

Những giống hoa mới được thị trường ưa chuộng, được giá bán lẽ đương nhiên nông dân nào cũng muốn có. Nhưng để có những giống hoa này, cách lâu nay mà nhiều nông dân Đà Lạt vẫn làm lại là khai thác lậu. Đây cũng là lý do khiến cho trong 3 tỷ cành hoa mỗi năm đưa ra thị trường từ vùng hoa Đà Lạt, lượng hoa xuất khẩu chỉ chiếm 10%. Những năm qua, bằng nhiều kênh khác nhau như dành kinh phí mua giống hoa, hoặc thông qua con đường hợp tác, trao đổi, tỉnh Lâm Đồng đã nhập về những giống hoa mới có bản quyền, sau đó chuyển giao cho nông dân.

Dalat Hasfarm là nhà sản xuất hoa hàng đầu tại Việt Nam. Công ty này sở hữu hàng trăm giống hoa nhập khẩu. Liên kết sản xuất với Dalat Hasfarm có 200 nông hộ. Đây cũng là những nông dân đầu tiên ở Đà Lạt tiếp cận được những giống hoa mới có bản quyền. Giống hoa nông dân canh tác được phía Dalat Hasfarm cung cấp, yêu cầu hàng đầu là nông dân buộc phải thực hiện đúng như cam kết với công ty là không sao chép những giống hoa này.

Tỉnh Lâm Đồng xác định, giải quyết nút thắt bản quyền giống hoa bắt đầu từ sự tham gia của các doanh nghiệp trong mối gắn kết với nông dân, từng bước tạo thói quen sử dụng cây giống có bản quyền trong nông dân. Riêng đối với sản xuất hoa đây là con đường để hoa Đà Lạt vươn tầm thế giới. Kinh nghiệm từ vùng trồng hoa Đà Lạt có thể giúp những ngành hàng khác có thể tham khảo. Việc thực hiện đúng quy định về sở hữu trí tuệ, bản quyền cũng phù hợp với tiêu chuẩn chung của quốc tế. Điều này sẽ giúp giảm thiểu tình trạng cạnh tranh không lành mạnh giữa các đơn vị xuất khẩu, giúp các doanh nghiệp Việt, đủ sức cạnh tranh với các nước nông nghiệp khác về sau.

Khánh Mai (t/h)