Nghiên cứu quy mô lớn do Đại học Cambridge (Anh) thực hiện trên gần 30 triệu người vừa xác nhận rằng ô nhiễm không khí không chỉ gây hại cho phổi mà còn âm thầm tàn phá não bộ, làm tăng đáng kể nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ (dementia).

Kết quả tổng hợp từ 51 nghiên cứu trên toàn cầu cho thấy ba chất ô nhiễm phổ biến gồm bụi mịn PM2.5, khí NO₂ (nitrogen dioxide) và bồ hóng đều liên quan mật thiết đến nguy cơ mất trí nhớ. Đặc biệt nguy hiểm nhất là bụi mịn PM2.5, những hạt rất nhỏ phát sinh chủ yếu từ khí thải giao thông, nhà máy và các hoạt động xây dựng, có thể đi sâu vào phổi, thậm chí lên não gây viêm nhiễm và tổn thương thần kinh.

Cụ thể, cứ mỗi khi nồng độ PM2.5 tăng thêm 10 µg/m³, nguy cơ mất trí nhớ tăng 17%. Với khí NO₂, nguy cơ tăng 3% với mỗi 10 µg/m³. Riêng bồ hóng, mỗi khi tăng thêm 1 µg/m³ thì nguy cơ mất trí nhớ tăng tới 13%.

Ô nhiễm không khí là nguy cơ hàng đầu gây sa sút trí tuệ 

Theo các nhà khoa học, không khí ô nhiễm làm tăng nguy cơ mắc Alzheimer và đặc biệt mạnh hơn ở chứng sa sút trí tuệ do mạch máu não bị suy yếu. Họ cũng chỉ ra rằng các cộng đồng nghèo, thu nhập thấp thường tiếp xúc nhiều hơn với ô nhiễm không khí, nên cần chính sách kiểm soát ô nhiễm chặt chẽ hơn và công bằng hơn.

Tiến sĩ Haneen Khreis, người đứng đầu nhóm nghiên cứu, nhấn mạnh: "Giảm ô nhiễm không khí không chỉ bảo vệ sức khỏe người dân mà còn mang lại lợi ích lớn về xã hội và kinh tế, giảm gánh nặng cho người bệnh, gia đình và hệ thống y tế”.

Bên cạnh đó, theo nghiên cứu từ Đại học Nam California cho thấy, tác động của ô nhiễm không khí đặc biệt rõ rệt ở các nhóm tuổi khác nhau. Tại Pháp, Mỹ và Trung Quốc, khi chất lượng không khí được cải thiện, tỷ lệ sa sút trí tuệ, suy giảm nhận thức và trầm cảm ở người cao tuổi đều giảm đáng kể. Đối với trẻ em, nghiên cứu chụp não cho thấy trẻ sống ở các thành phố ô nhiễm nặng có nhiều tổn thương ở vùng chất trắng - khu vực kết nối các vùng não - hơn so với trẻ ở khu vực ít ô nhiễm. Ô nhiễm không khí có thể làm gián đoạn sự phát triển của các đường dẫn truyền thần kinh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng giao tiếp giữa các vùng não, trong đó vùng vỏ não trước trán dường như đặc biệt dễ bị tổn thương.

Các nhà khoa học đã phát hiện ra nhiều con đường mà chất ô nhiễm có thể xâm nhập vào não. Các hạt siêu nhỏ và hóa chất từ không khí ô nhiễm có thể đi vào não theo hai cách: Qua máu sau khi được hít vào phổi, hoặc trực tiếp từ khoang mũi theo các dây thần kinh khứu giác. Đặc biệt nguy hiểm là các hạt có kích thước dưới 100 nanomet - chúng phản ứng mạnh nhất với môi trường và dễ dàng xâm nhập sâu vào cơ thể.

Khi vào đến não, các chất ô nhiễm gây ra phản ứng viêm: Các tế bào trong não bị kích hoạt quá mức, dẫn đến tình trạng viêm nhiễm, stress oxy hóa tăng cao, và các tế bào bảo vệ não bộ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Các nghiên cứu được đưa ra như những bằng chứng sống, kêu gọi các quốc gia nhanh chóng đưa ra các chính sách hiệu quả, nhất là trong quy hoạch đô thị, giao thông và kiểm soát môi trường để bảo vệ sức khỏe não bộ của người dân trước hiểm họa từ ô nhiễm không khí.

 Bảo Linh (t/h)