TCVN 14393:2025 – Hướng dẫn thiết kế công trình an toàn trên vùng khai thác mỏ, lún

Nhà, công trình xây dựng trong vùng khai thác mỏ và đất lún ướt luôn tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng về an toàn và độ bền. Ở các khu vực khai thác mỏ, nền đất thường bị rỗng, yếu hoặc mất ổn định do hoạt động đào bới trước đó, dẫn đến hiện tượng sụt lún, nứt gãy và sạt trượt.

Tương tự, đất lún ướt có đặc tính hút nước mạnh, dễ thay đổi thể tích khi khô – ướt, gây ra lún lệch nền móng. Những yếu tố này có thể khiến công trình bị nứt tường, biến dạng kết cấu, mất khả năng chịu lực, thậm chí dẫn đến đổ sập, gây thiệt hại lớn về người và tài sản.

Chính vì vậy, việc tuân thủ tiêu chuẩn thiết kế như TCVN 14393:2025 là hết sức cần thiết. Tiêu chuẩn đưa ra các yêu cầu thiết kế đối với nhà và công trình xây dựng tại các vùng có địa chất yếu như khai thác mỏ hoặc đất lún ướt. Đây là bước tiến đáng kể trong việc hoàn thiện khung pháp lý và kỹ thuật xây dựng tại những khu vực đặc thù, được biên soạn bởi Viện Khoa học Công nghệ Xây dựng – Bộ Xây dựng.

Xây dựng nhà và công trình trong khu vực khai thác mỏ và đất lún ướt nên đáp ứng tiêu chuẩn để đảm bảo an toàn, bền vững. Ảnh minh họa

Theo đó, khi thiết kế nhà và công trình trong khu vực khai thác mỏ và đất lún ướt, cần tuân thủ các nguyên tắc là phải tính đến quy hoạch đô thị, giải pháp kết cấu bảo vệ, biện pháp giảm lún, loại bỏ độ nghiêng, cũng như các phương án công nghệ và thi công để hạn chế biến dạng nền đất, sụt lún hoặc hố sụp trong vùng mỏ cũ.

Các khoảng trống ngầm phải được xử lý (bịt kín, lấp đầy), đồng thời đảm bảo hệ thống kỹ thuật, thang máy, thiết bị vận hành an toàn dù nền có biến dạng. Hồ sơ thiết kế điển hình không được áp dụng trực tiếp mà phải tính toán, điều chỉnh theo điều kiện thực tế. Các giải pháp mới chỉ được dùng đại trà sau khi thử nghiệm tại hiện trường. Công trình đặc biệt nguy hiểm, kỹ thuật phức tạp, nhạy cảm với biến dạng nền đất không được phép xây dựng trên vùng khai thác mỏ.

Với đất lún ướt, cần xem xét kỹ đặc điểm địa chất, lựa chọn nền móng phù hợp (móng cọc, giải pháp phức hợp), kiểm soát tác động lún ngang – đứng, quan trắc và học hỏi kinh nghiệm thi công, vận hành ở điều kiện tương tự.

Trường hợp đất lún ướt loại II (độ lún > 20 cm), thiết kế phải bổ sung phần kỹ thuật vận hành, bao gồm kiểm tra nghiệm thu, giám sát hệ thống chịu lực – cấp thoát nước, quan trắc độ ẩm thường xuyên và xử lý ngay khi có rò rỉ. Các thiết kế điển hình cần được chuẩn hóa, điều chỉnh theo dữ liệu địa phương để đơn giản hóa tính toán nhưng vẫn đảm bảo an toàn, bền vững.

Có thể nói, TCVN 14393:2025 ra đời để khắc phục thực trạng xây dựng tràn lan, thiếu chuẩn mực kỹ thuật trong khu vực này. Tiêu chuẩn nhằm đảm bảo nhà và công trình xây dựng đủ an toàn, bền vững, thích ứng với điều kiện phức tạp của nền đất yếu. Không chỉ vậy, nó còn tạo tiền đề pháp lý cụ thể để các địa phương, chủ đầu tư và đơn vị thiết kế thực thi các biện pháp kỹ thuật đúng chuẩn.

Với khung chặt chẽ, các đơn vị thiết kế và thi công được định hướng rõ ràng hơn về tiêu chuẩn kỹ thuật, đặc biệt trong vùng đất yếu. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro kỹ thuật, tăng độ bền công trình, và hạn chế việc tái sửa chữa, sửa sang sau xây dựng. Tại các vùng khai thác mỏ hoặc đất lún ướt, công trình dễ gặp sự cố nếu không thiết kế chuẩn.

Tiêu chuẩn mới giúp tăng khả năng chống biến dạng, sụt lún, đảm bảo công trình an toàn lâu dài. Việc tuân thủ TCVN 14393:2025 cũng giúp chủ đầu tư, người dân và chính quyền địa phương yên tâm hơn về chất lượng, độ bền và tính an toàn của các công trình xây dựng trên nền đất yếu. Đồng thời, cơ quan quản lý dễ kiểm tra, kiểm soát chất lượng hồ sơ thiết kế, nghiệm thu công trình dựa trên tiêu chuẩn rõ ràng. Điều này tăng hiệu quả quản lý, giảm sai sót hành chính và công nghệ.

Tuy nhiên, để thực thi hiệu quả tiêu chuẩn, cần chú ý đến một số điểm đó là đào tạo và nâng cao ý thức chuyên môn cho kỹ sư thiết kế, khảo sát; trang bị thiết bị giám sát hiện đại như cảm biến độ lún, thiết bị địa kỹ thuật để theo dõi thời gian thực, đảm bảo an toàn; chi phí ban đầu có thể tăng do yêu cầu khảo sát sâu, gia cố nền, thiết kế móng phức tạp nhưng sẽ giúp tối ưu lâu dài; đồng thời cần có sự phối hợp liên ngành giữa cơ quan quản lý, nhà đầu tư, đơn vị thiết kế và nhà thầu thi công.

Việc ban hành TCVN 14393:2025 thể hiện sự tiếp nối trong nỗ lực của ngành xây dựng phù hợp với địa hình Việt Nam. Trong tương lai, tiêu chuẩn có thể được bổ sung thêm các yêu cầu về chống biến dạng nền địa nhiệt, chịu động đất hoặc thích ứng biến đổi khí hậu. TCVN 14393:2025 mở ra chuẩn mực thiết kế mới cho công trình xây dựng tại vùng đất phức tạp, góp phần nâng cao chất lượng kỹ thuật, đảm bảo an toàn và thúc đẩy bền vững. Sự tuân thủ tiêu chuẩn này là nền tảng để ngành xây dựng Việt Nam tiến tới chuyên nghiệp, hội nhập và vững bước trước thử thách địa chất.

An Dương