Nhiên liệu hóa thạch gây hại sức khỏe con người trong suốt vòng đời

Báo cáo này do GCHA – mạng lưới quy tụ hơn 200 tổ chức đại diện cho khoảng 46 triệu nhân viên y tế trên toàn thế giới thực hiện và công bố. Đây là lần đầu tiên có một đánh giá toàn cầu cung cấp cái nhìn tổng thể về tác động của nhiên liệu hóa thạch đối với sức khỏe con người trong suốt vòng đời.

Theo báo cáo, việc khai thác, vận chuyển và đốt các loại nhiên liệu hóa thạch sinh ra nhiều khí độc, hạt bụi mịn, kim loại nặng và các chất ô nhiễm lâu phân hủy như PFAS. Những chất này được chứng minh là có thể gây sẩy thai, sinh non và biến chứng thai kỳ ở phụ nữ sống gần mỏ than hoặc khu vực khai thác dầu khí, đặc biệt là nơi sử dụng kỹ thuật thủy lực bẻ gãy.

Trẻ em tiếp xúc với ô nhiễm không khí từ nhiên liệu hóa thạch có nguy cơ cao mắc hen suyễn, các bệnh ung thư và tổn thương đường hô hấp. Với người cao tuổi, ô nhiễm không khí làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ, sa sút trí tuệ và tử vong sớm. Bà Shweta Narayan, tác giả chính của báo cáo, nhấn mạnh: “Nhiên liệu hóa thạch là một cuộc tấn công trực diện vào sức khỏe, gây hại cho chúng ta ở mọi giai đoạn của vòng đời – từ khi còn trong bụng mẹ đến tuổi già”.

Theo các nhà nghiên cứu các nhiên liệu hóa thạch như than, dầu và khí đốt gây ra nhiều hệ lụy cho sức khỏe. Ảnh minh họa

Báo cáo cũng cảnh báo rủi ro không chỉ trong quá trình khai thác và sử dụng mà cả trong khâu vận chuyển. Rò rỉ đường ống khí gas, ô nhiễm nguồn nước hay sự cố tràn dầu quy mô lớn đều có thể gây hậu quả sức khỏe nghiêm trọng và kéo dài. Ngay cả sau khi bị đốt cháy, nhiều chất độc hại vẫn tồn tại dai dẳng trong đất, nước và chuỗi thực phẩm, tiếp tục tác động xấu tới cộng đồng. Đáng chú ý, gánh nặng này thường đổ dồn lên các cộng đồng thiệt thòi ở các quốc gia đang phát triển.

Trước thực tế đó, báo cáo GCHA kêu gọi các quốc gia chấm dứt trợ cấp cho nhiên liệu hóa thạch. Theo Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), khoản trợ cấp này lên tới 7.000 tỉ USD năm 2022, tương đương hơn 7% GDP toàn cầu. Đây là nguồn lực có thể chuyển hướng sang phát triển năng lượng sạch, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Tại Việt Nam, các số liệu được công bố bởi các tổ chức quốc tế và cơ quan chuyên môn trong nước cho thấy bức tranh đáng lo ngại. UNICEF Việt Nam ước tính mỗi năm có ít nhất 70.000 người tử vong liên quan đến ô nhiễm không khí, khiến tuổi thọ trung bình bị rút ngắn khoảng 1,4 năm. Ở các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM, nồng độ bụi mịn PM2.5, PM10 cùng các khí NO₂, CO thường xuyên vượt ngưỡng an toàn, đặc biệt tại các khu vực giao thông đông đúc và khu công nghiệp. Trẻ em dưới 5 tuổi là nhóm nhạy cảm nhất, dễ bị viêm đường hô hấp, bệnh phổi cấp, ảnh hưởng sự phát triển phổi. Phụ nữ mang thai sống trong môi trường không khí ô nhiễm có khả năng sinh non hoặc trẻ nhẹ cân cao hơn so với mức trung bình.

Các chuyên gia chỉ ra nguyên nhân chính của tình trạng này là việc sử dụng rộng rãi nhiên liệu hóa thạch. Trong giao thông vận tải, lượng phương tiện sử dụng động cơ đốt trong lớn thải ra khí thải từ xăng dầu và diesel, đóng góp phần quan trọng vào khói bụi và khí độc ở đô thị. Trong công nghiệp, nhiều nhà máy điện và cơ sở sản xuất vẫn sử dụng than đá, dầu hoặc dầu diesel để phát điện hoặc vận hành, thải ra SO₂, NOₓ, bụi than, tro bay. Ngay cả trong sinh hoạt hằng ngày, không ít hộ gia đình ở vùng nông thôn vẫn dùng than, củi, dầu hỏa để nấu ăn hoặc sưởi ấm, gây ô nhiễm không khí trong nhà, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thành viên trong gia đình.

GS.TS Hoàng Xuân Cơ - Trưởng ban Khoa học, Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng, để giảm thiểu ô nhiễm không khí phải đầu tư phát triển hệ thống giao thông công cộng như xe buýt điện kết hợp với hệ thống đường sắt đô thị hiện có. Phải đảm bảo hệ thống giao thông công cộng thỏa mãn được nhu cầu di chuyển của người dân tới nơi làm việc và học tập một cách tốt nhất. Đồng thời, cần tập trung hoàn thiện hệ thống đường sắt đô thị càng sớm càng tốt.

Các nhà máy phải tuân thủ tiêu chuẩn xử lý khí thải, bụi, sử dụng thiết bị lọc và giảm thiểu việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch có mức ô nhiễm cao. Trong lĩnh vực sinh hoạt, các tổ chức quốc tế khuyến nghị chuyển từ đun nấu bằng than hoặc củi sang nhiên liệu sạch hơn, cải thiện thông gió trong nhà. Đồng thời, Việt Nam đang công khai lộ trình giảm sử dụng nhiên liệu hóa thạch, phát triển năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời và sử dụng khí tự nhiên ít gây ô nhiễm hơn, đồng thời hỗ trợ người dân vùng ảnh hưởng nặng để giảm thiểu tác động trực tiếp.

Nhiên liệu hóa thạch như than, dầu, khí đốt không chỉ là vấn đề môi trường hoặc khí hậu, mà là mối đe dọa trực tiếp đến sức khỏe con người. Ở Việt Nam, ô nhiễm không khí đang tạo ra gánh nặng lớn về y tế, cả ngắn hạn lẫn dài hạn, đặt ra yêu cầu cấp thiết về thay đổi chính sách, công nghệ và hành vi. Chính phủ, doanh nghiệp và người dân đều có phần trách nhiệm và vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tác hại của nhiên liệu hóa thạch, từ kiểm soát nguồn ô nhiễm, phát triển năng lượng sạch, đến nâng cao nhận thức và bảo vệ sức khỏe cá nhân. Nếu không hành động mạnh mẽ và nhanh chóng, hậu quả không chỉ là con số tử vong và bệnh tật mà còn là mất mát về chất lượng cuộc sống, tiềm năng phát triển con người và công bằng xã hội.

An Dương (T/h)