Thực phẩm, thuốc giả và kém chất lượng góp phần làm gia tăng bệnh không lây nhiễm

Làm ra tăng gánh nặng bệnh mạn tính

Bác sĩ chuyên khoa II Đỗ Thị Ngọc Diệp, Chủ tịch Hội Dinh dưỡng Thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết hiện nay các bệnh không lây nhiễm chiếm tới 74% tổng gánh nặng bệnh tật và là nguyên nhân dẫn đến 80% số ca tử vong. Trong số này, tỷ lệ người bị tăng huyết áp chiếm 26,2%, bệnh đái tháo đường chiếm 7,1% và mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 185.000 ca mắc ung thư mới.

Một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng đáng báo động này là việc sử dụng thực phẩm không đảm bảo chất lượng, trong đó có cả sữa giả và thuốc giả. Những loại hàng hóa này có thể gây ngộ độc cấp tính, ngộ độc mạn tính hoặc âm thầm tích lũy các độc tố trong cơ thể, từ đó dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng, thậm chí là bệnh ác tính.

Liên quan tới thuốc giả, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ít nhất 1 trong 10 loại thuốc tại các quốc gia thu nhập thấp và trung bình là giả hoặc kém chất lượng, gây ra hậu quả nặng nề về sức khỏe và kinh tế.

Đối với trẻ em, thuốc hạ sốt, kháng sinh, thuốc điều trị tiêu chảy giả có thể khiến bệnh trở nặng, gây co giật, mất nước nghiêm trọng, thậm chí tử vong. WHO ước tính rằng việc sử dụng thuốc kháng sinh giả trong điều trị viêm phổi có thể gây ra đến 72.000 ca tử vong trẻ em mỗi năm.

Thuốc giả, sữa giả gây ảnh hưởng lớn tới sức khỏe cộng đồng. Ảnh minh họa

Đối với phụ nữ mang thai và cho con bú, việc dùng vitamin, sắt, canxi hoặc thực phẩm chức năng (TPCN) giả trong thai kỳ có thể gây sảy thai, sinh non, dị tật thai nhi hoặc thiếu chất ở mẹ và bé. Một số loại TPCN làm đẹp, giảm cân không rõ nguồn gốc còn chứa chất độc gây rối loạn nội tiết, tổn thương gan, thận.

Ngoài ra, kháng sinh giả hoặc có nồng độ hoạt chất thấp khiến vi khuẩn không bị tiêu diệt hoàn toàn, từ đó thúc đẩy sự kháng kháng sinh, khiến các đợt điều trị sau thất bại. Việc sử dụng thuốc giả còn khiến chi phí điều trị bệnh tăng gấp đôi, chưa kể tác động tâm lý nặng nề nếu hậu quả xảy ra với con nhỏ. WHO ước tính thiệt hại kinh tế toàn cầu do thuốc giả ở các nước thu nhập thấp và trung bình lên đến 30,5 tỷ USD mỗi năm.

Còn đối với sữa giả, Tổ chức WHO cũng cho rằng, sữa giả thường không được sản xuất theo quy trình nghiêm ngặt, có thể chứa các vi khuẩn, virus gây hại hoặc các chất phụ gia không an toàn. Khi trẻ uống phải những loại sữa này, nguy cơ bị tiêu chảy cấp, nôn mửa, đau bụng và các rối loạn tiêu hóa khác tăng lên đáng kể.

PGS.TS Nguyễn Trọng Hưng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết, việc sử dụng sữa giả rất nguy hiểm khi người dùng là trẻ nhỏ - đối tượng dễ bị tổn thương do hệ miễn dịch và tiêu hóa còn non yếu. Sử dụng sữa giả không chỉ khiến trẻ thiếu hụt dinh dưỡng mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ về sức khỏe như tiêu chảy, ngộ độc, suy hô hấp...

Do hệ tiêu hóa của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ còn rất nhạy cảm. Việc đưa vào cơ thể những thành phần không phù hợp, thậm chí là các chất cấm có trong sữa giả có thể gây tổn thương niêm mạc ruột, làm suy giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng. Tình trạng tiêu chảy kéo dài không chỉ khiến trẻ mất nước, điện giải, suy dinh dưỡng mà còn có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm khác nếu không được điều trị kịp thời.

Theo PGS.TS Nguyễn Trọng Hưng, tùy vào thành phần pha trộn, sữa bột giả có thể gây hại ở nhiều mức độ. Các chất phụ gia, chất bảo quản không rõ nguồn gốc hoặc các thành phần protein lạ có trong sữa giả có thể kích hoạt hệ miễn dịch của trẻ, dẫn đến các phản ứng dị ứng như phát ban, mẩn ngứa, khó thở, thậm chí là sốc phản vệ, đe dọa tính mạng.

PGS.TS Nguyễn Trọng Hưng lưu ý, nếu tỷ lệ dinh dưỡng của sữa giả không đúng chuẩn, trẻ uống vào sẽ không được cung cấp đầy đủ dưỡng chất cần thiết. Nguy hiểm hơn, quy trình sản xuất sữa giả không đảm bảo có thể khiến vi khuẩn, nấm mốc xâm nhập, dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như tiêu chảy cấp, ngộ độc, thậm chí ảnh hưởng đến hệ hô hấp.

Các thành phần có trong sữa tiêu chuẩn như protein, chất béo, carbohydrate, vitamin và khoáng chất, đặc biệt là DHA, ARA, choline... đều cần thiết cho sự phát triển não bộ, hệ thần kinh, xương và các cơ quan khác của trẻ. Việc trẻ không được cung cấp đủ dưỡng chất cần thiết từ sữa thật có thể dẫn đến chậm phát triển trí tuệ, khả năng học hỏi kém hơn so với những trẻ được nuôi dưỡng bằng nguồn sữa đảm bảo. Bên cạnh đó, sự thiếu hụt các vitamin và khoáng chất quan trọng cũng gây ra tình trạng còi xương, suy dinh dưỡng, hệ miễn dịch suy yếu, khiến trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng về sau này.

Lỗ hổng để hàng giả "tung hoành"

Trong hai tháng gần đây, Thủ tướng Chính phủ đã liên tục ban hành các công điện và chỉ thị nhằm phát động cao điểm phòng, chống hàng giả, buôn lậu và hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Tuy nhiên, bên cạnh những chiến dịch mạnh mẽ, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn còn nhiều bất cập, đặc biệt là hành lang kiểm soát chưa chặt chẽ.

Một trong những điểm dễ bị lợi dụng là cơ chế tự công bố sản phẩm, vốn được tạo ra để hỗ trợ doanh nghiệp, nhưng hiện nay đang bị một số đối tượng biến tướng, đưa sản phẩm kém chất lượng ra thị trường một cách hợp pháp.

Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, chỉ ra một thủ đoạn tinh vi hiện nay là việc một số cá nhân hoặc tổ chức cố tình đăng ký nhãn hiệu trùng hoặc gần giống với thương hiệu uy tín đã tồn tại trên thị trường. Khi đã được cấp văn bằng bảo hộ, các đối tượng này quay lại khởi kiện chính chủ thể của thương hiệu thật vì hành vi "xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ" mà họ đang nắm giữ trên giấy tờ.

Theo ông Tú, vấn đề nằm ở khoảng trống của Luật Sở hữu trí tuệ, hiện vẫn áp dụng nguyên tắc "nộp đơn trước được quyền trước" (first-to-file). Cách tiếp cận này khiến yếu tố sử dụng thực tế bị bỏ qua, từ đó gây bất lợi cho doanh nghiệp chân chính, đi ngược lại mục tiêu bảo vệ sự sáng tạo và uy tín thương hiệu.

“Trong khi đó, hệ thống pháp luật của Hoa Kỳ lại áp dụng nguyên tắc 'sử dụng trước có quyền trước' (first-to-use), nhằm chống lại tình trạng lợi dụng kẽ hở pháp lý để chiếm đoạt quyền sở hữu trí tuệ một cách phi đạo đức,” ông Tú phân tích.

Ông Tú cũng đề xuất cần tăng cường giám sát động cơ của các chủ thể đăng ký hàng loạt nhãn hiệu có tính chất "ăn theo", nhằm ngăn chặn hành vi đầu cơ và chiếm đoạt tài sản trí tuệ hợp pháp của doanh nghiệp.

 An Dương (T/h)