Ảnh hưởng bất lợi cho sức khỏe từ nhóm thuốc corticoid nhiều người vẫn dùng tùy thích

Nhóm corticoid có trong những loại thuốc nào?

ThS.BS Phạm Thị Lưu - Khoa Nội tiết và Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai (thành phố Hà Nội) cho biết, nhóm thuốc corticoid là nhóm thuốc chống viêm, giảm đau mạnh, chống dị ứng, ức chế miễn dịch được áp dụng trong điều trị của nhiều chuyên khoa khác nhau như: viêm khớp, dị ứng, thận, hô hấp…

Nhóm thuốc chứa corticoid là thuốc có chứa các thành phần hydrocortisone, prednisolone, methylprednisolone, prednisone, fluocinolone, triamcinolone, fluticasone, beclomethasone, betamethasone, dexamethasone...

Để dễ dàng nhận biết hơn có thể dựa vào kí hiệu để biết nhóm thuốc có chứa corticoid hay không. Thông thường các nhóm thuốc corticoid thường có đuôi “sone” (“son”) hoặc “olone” (“olon”). Tuy nhiên cũng có những trường hợp ngoại lệ, ví dụ: budesonide.

Thuốc corticoid trên thị trường hiện có: Thuốc medrol chứa thành phần methylprednisolone, thuốc fucicort chứa thành phần betamethasone, thuốc điều trị bệnh hen symbicort chứa thành phần budesonide, thuốc flucinar chứa thành phần fluocinolone, thuốc nhỏ mắt polydexa chứa thành phần dexamethasone...

Bên cạnh những mặt có lợi trong điều trị bệnh thì nhóm thuốc này cũng có thể gây ra rất nhiều tác dụng phụ bất lợi cho sức khỏe như: Đái tháo đường, tăng huyết áp, loãng xương, thay đổi kiểu hình cushing, suy tuyến vỏ thượng thận nếu lạm dụng.

Các bác sĩ lâm sàng thường sẽ phải cân nhắc rất nhiều khi chỉ định điều trị bằng nhóm thuốc này và sẽ phải khuyến cáo người bệnh các tác dụng phụ cũng như cách theo dõi chúng. Tuy nhiên, với thực trạng tại Việt Nam hiện nay người bệnh có thể dễ dàng mua được nhóm thuốc này kể cả khi không có đơn của bác sĩ và khả năng tuân thủ điều trị kém của người bệnh thì tình trạng lạm dụng nhóm thuốc này càng đáng lo ngại.

Theo ThS. BS Phạm Thị Lưu, thực tế có nhiều trường hợp bệnh nhân tự mua thuốc theo đơn cũ không đi khám lại hoặc tự ý ra các hiệu thuốc mua thuốc về dùng theo kinh nghiệm truyền miệng, thấy hiệu quả giảm đau, chống viêm tức thì ngay sau khi sử dụng thì cho rằng đó là “thần dược” nên đã dùng thường xuyên.

Bên cạnh đó, nhiều bệnh nhân còn tìm đến các loại thuốc Đông y, thuốc Nam vì nghĩ nó “lành hơn” thuốc tây mặc dù không biết nguồn gốc xuất xứ, đặc biệt là các bệnh nhân mắc các bệnh lý mạn tính: Đau khớp, gút, viêm mũi xoang, dị ứng… mà nhóm thuốc này rất khó xác định được thành phần cũng như liều lượng corticoid trong đó, chỉ đến khi các tác dụng phụ của việc lạm dụng corticoid nặng nề mới đến gặp các bác sĩ và phát hiện ra tác hại của nó.

Lạm dụng thuốc  corticoid có thể suy tuyến thượng thận. Ảnh: VTV

Nguy cơ suy tuyến thượng thận gây tử vong

ThS.BS. Nguyễn Quang Bảy, Trưởng Khoa Nội tiết và Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, tác dụng phụ nguy hiểm nhất của lạm dụng corticoid là suy thượng thận do thuốc, với các biểu hiện mệt mỏi thường xuyên, huyết áp thấp, có thể tụt huyết áp, và đã có trường hợp bị tử vong. Ở Việt Nam, tỷ lệ bệnh nhân bị suy thượng thận khá cao, chủ yếu do dùng thuốc vô tội vạ.

Thực tế, tại Khoa Nội tiết và Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai tuần nào cũng có khoảng 10 bệnh nhân bị suy thượng thận đến khám. Người bệnh đến khám vì những lý do rất vu vơ như mệt, đau mỏi xương khớp, phù, tăng cân… Tuy nhiên, trong đó 2/3 ca bệnh là chẩn đoán qua "trông mặt mà bắt hình dong" vì nhìn mặt họ đã có thể biết được bệnh. Tuy nhiên, có nhiều người bệnh đã đi qua nhiều phòng khám trong thời gian dài mà không có chẩn đoán chính xác.

Nguy cơ gây viêm mạc dạ dày, hệ thần kinh

Theo thông tin từ Bệnh viện Vinmec, các biến chứng sớm khi sử dụng thuốc corticoid như có thể gây viêm niêm mạc dạ dày, loét dạ dày - tá tràng, niêm mạc dạ dày và thậm chí là xuất huyết tiêu hóa. Ngoài ra có thể gây viêm tụy cấp nhưng rất hiếm gặp. Những biến chứng này thường gặp trên những bệnh nhân dùng phối hợp kháng viêm không steroid.

Trên hệ thần kinh xảy ra khi sử dụng corticoid liều cao. Người bệnh có biểu hiện triệu chứng như: hưng phấn, rối loạn giấc ngủ, nói sảng, hoang tưởng, trầm cảm. Nếu bệnh nhân có tiền sử tâm thần thì có thể gây rối loạn thần cấp.

Thậm chí còn gây nhiễm trùng do tình trạng ức chế miễn dịch làm giảm sức đề kháng của cơ thể nếu bệnh nhân dễ bị nhiễm trùng cơ hội với các vi khuẩn thường gặp, và có thể bùng phát lao tiềm ẩn trước đó. Tình trạng nhiễm virus như zona, thủy đậu, herpes trở thành cấp tính. Nhiễm nấm candida, aspergillus,...

Biến chứng trên xương

Sử dụng corticoid liều cao trong một thời gian dài sẽ làm ức chế sự phát triển xương và sụn. Dẫn tới chậm phát triển chiều cao, thấp còi ở trẻ em. Đối với người trưởng thành gây ra loãng xương và mất xương. Theo một nghiên cứu, có khoảng 30-50% bệnh nhân sử dụng corticoid liều cao bị gãy xương mà không có chấn thương.

Mật độ xương giảm nhanh sau vài tháng điều trị, tình trạng gãy xương thường xảy ra ở cột sống và cổ xương đùi, đôi khi có gây ra biến chứng hoại tử chỏm xương đùi. Sự hoại tử xương và teo cơ không do nhiễm khuẩn là tác dụng phụ nguy hiểm nhất của corticoid, gây đau dữ dội và giảm cử động.

Biến chứng tim mạch

Bệnh nhân sử dụng corticoid kéo dài thường bị tăng huyết áp, huyết áp khó kiểm soát ở những bệnh nhân cao huyết áp và tăng nguy cơ xơ vữa động mạch. 

Vì vậy, để tránh tác dụng phụ khi sử dụng corticoid kéo dài người bệnh chỉ nên uống vào buổi sáng hoặc uống thuốc cách ngày. Sử dụng corticoid với những dạng bào chế khác nhau như ở corticoid dạng uống (viên, siro...) nên sử dụng corticoid với thức ăn để hạn chế kích ứng dạ dày. Không dừng thuốc đột ngột nếu người bệnh đã dùng corticoid trong một thời gian dài. Bởi vì ngưng thuốc đột ngột có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng, thậm chí là đe dọa tính mạng.

Corticoid dạng kem bôi hoặc mỡ được sử dụng ngoài da chỉ dùng một lượng nhỏ corticoid để bôi ngoài da, đủ để bao phủ một lớp mỏng lên vùng da bị bệnh. Điều này sẽ giúp dự phòng được tình trạng quá nhiều lượng thuốc hấp thu vào trong cơ thể và có thể gây tác dụng không mong muốn. Không nên băng vùng da bị bệnh sau khi bôi thuốc. Tránh bôi vào vùng da trầy xước, không lành lặn hoặc những vùng da thường xuyên bị cọ xát.

Corticoid dạng hít thường không gây tác dụng phụ nghiêm trọng. Tuy nhiên, một số tác dụng không mong muốn thường gặp như nấm miệng, khàn giọng có thể được dự phòng dễ dàng bằng việc thực hiện đúng kỹ thuật xịt hít thuốc và súc miệng sau khi sử dụng thuốc.

An Dương (T/h)