Gia tăng ca tử vong do sử dụng quá liều thuốc an thần nhóm benzodiazepine trong đại dịch

Thuốc an thần là nhóm thuốc làm chậm hoạt động của bộ não, tạo ra cảm giác thư giãn, nên thường được dùng để điều trị lo âu và rối loạn giấc ngủ. Đây là nhóm thuốc dễ bị lạm dụng và phải được kê đơn bởi bác sỹ. Khi sử dụng thuốc không hợp lý, có thể gặp phải nhiều biến chứng nghiêm trọng.

Nguy cơ từ thuốc an thần sản xuất bất hợp pháp

Theo báo cáo từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ, số liệu đến từ 32 tiểu bang của Mỹ, cho hay: Số ca tử vong do sử dụng quá liều thuốc an thần nhóm benzodiazepine bất hợp pháp đã tăng hơn 6 lần (520%) từ năm 2019 đến năm 2020. So sánh với đó, số ca tử vong do quá liều thuốc benzodiazepine kê đơn cũng tăng 22%: từ 921 lên đến 1122 ca.

Benzodiazepine là nhóm gồm các thuốc an thần nhẹ, thường được gọi tắt là "benzo". Những loại thuốc này được các bác sĩ kê đơn cho bệnh nhân có vấn đề rối loạn lo âu và khó ngủ. Nhưng có nhiều loại thuốc benzodiazepine được sản xuất bất hợp pháp. Các thuốc này bao gồm clonazolam, etizolam và flubromazolam, bị nghi ngờ là có tác dụng mạnh hơn thuốc benzo kê toa, làm tăng nguy cơ gây nghiện và quá liều.

Theo TS.Alex Manini, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu độc chất tại Trường Y Icahn, New York: Những loại thuốc benzo bất hợp pháp được thiết kế có cấu trúc tương tự như các thuốc đã được phê duyệt. Tuy nhiên những độc tính và tác dụng phụ lâm sàng của thuốc vẫn còn chưa được biết đến.

Các chuyên gia cho rằng tình trạng này khá tương đồng với việc lạm dụng các loại thuốc phiện tổng hợp mạnh như fentanyl trước đây tại Hoa Kỳ, khi mà người dùng chuyển từ opioid theo toa như oxycontin hay vicodin sang các chất thay thế bất hợp pháp rẻ tiền hơn nhưng lại có công dụng mạnh mẽ hơn.

Theo dữ liệu thu thập được trong 6 tháng đầu năm 2020, 93% trường hợp tử vong do dùng quá liều benzodiazepine có liên quan đến opioid. Trong số đó có 2/3 trường hợp sử dụng kết hợp fentanyl bất hợp pháp với thuốc nhóm benzo.

Cả opioid và benzodiazepine đều làm giảm nhịp thở của người bệnh. Do đó, khi kết hợp 2 loại thuốc này có khả năng làm tăng nguy cơ ngừng thở. Đồng thời, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, khi phối hợp các thuốc này cùng nhau sẽ làm tăng yếu tố nguy cơ quá liều lên 10 lần so với việc dùng opioid kê toa đơn độc. Bên cạnh đó, việc sử dụng kết hợp 2 loại thuốc còn làm giảm khả năng đáp ứng của cơ thể với các thuốc giải độc trong tình trạng quá liều opioid.

TS.Teresa Amato, Giám đốc Trung tâm y học cấp cứu tại New York, cho biết: Những biến động về mặt cảm xúc gây ra bởi đại dịch COVID-19 có thể là một trong những nhân tố góp phần làm gia tăng số ca tử vong do sử dụng ma túy quá liều ở Mỹ. Có nhiều lo ngại rằng tác động gián tiếp của trạng thái cô lập, lo lắng và căng thẳng trong thời buổi đại dịch còn đang diễn biến phức tạp cũng là một phần nguyên nhân gây tử vong do quá liều thuốc.

Mặc dù việc sản xuất bất hợp pháp thuốc an thần nhóm benzo đang ngày càng gia tăng, chúng ta cũng không nên chủ quan, lơ là đối với các thuốc an thần kê đơn ngoài chợ đen bởi chúng cũng góp phần làm tăng tình trạng quá liều thuốc và tử vong.

Sử dụng thuốc an thần sao cho an toàn?

Theo các chuyên gia y tế, trong trường hợp phải dùng thuốc an thần để hỗ trợ giấc ngủ người dùng cần tránh các hoạt động cần tập trung cao như lái xe hay vận hành máy móc. Để phòng tránh các tác dụng có hai có thể xảy ra, nên tránh dùng thuốc an thần gây ngủ đồng thời với các thuốc ức chế thần kinh trung ương khác: ví dụ như một số loại thuốc giảm đau hoặc thuốc chống dị ứng. Không được uống rượu trong thời gian dùng thuốc.

Ở liều thấp, thuốc làm giảm bớt căng thẳng lo lắng, nhưng khi liều dùng càng cao thì có thể gặp phải một số tác dụng có hại như: nhìn mờ, thở chậm, nói ngọng, giảm nhận thức. Quá liều thuốc an thần có thể gây ra hôn mê, mất ý thức và tử vong. Đặc biệt là trẻ em hoặc người cao tuổi. Trẻ em được sinh ra bởi những bà mẹ dùng lâu dài các thuốc an thần gây ngủ cũng có thể gặp phải các vấn đề liên quan đến hô hấp, ăn uống, hay quấy khóc hoặc rối loạn giấc ngủ.

Sau một thời gian dùng thuốc, người bệnh có thể bị nhờn thuốc và cần phải sử dụng liều cao hơn để đạt được tác dụng như trước. Tuy nhiên, người bệnh không được tự ý tăng liều mà cần thông báo cho bác sỹ biết thuốc không còn có hiệu quả nữa. Lúc này, bác sỹ sẽ tư vấn, lựa chọn và điều chỉnh thuốc cho phù hợp.

Khi dùng thuốc kéo dài (thường trên 10 ngày), có thể xảy ra tình trạng lệ thuộc và nghiện - nguy cơ chung của hầu hết các thuốc an thần gây ngủ. Tuy nhiên người bệnh không nên ngừng thuốc đột ngột, nếu muốn ngừng thuốc, cần phải giảm dần liều theo thời gian dưới sự tư vấn của nhân viên y tế.

Ngoài các thuốc an thần gây ngủ, người bệnh nên được trị liệu bởi các biện pháp thư giãn tâm lý, vệ sinh giấc ngủ hoặc sử dụng các loại thảo dược, thuốc có nguồn gốc thảo dược như tâm sen, lạc tiên, rotudin...

Trước khi đi ngủ khoảng 20 phút, nên tắm nước ấm. Tránh những bữa ăn quá thịnh soạn hay ăn quá nó gây khó tiêu trước khi đi ngủ.

Phòng ngủ cần thoáng khí, ít ánh sáng, không quá nóng hay quá lạnh. Dù có bị mất ngủ cũng chỉ nên nằm trên giường với thời gian bằng thời gian ngủ bình thường trước khi bị mất ngủ.

Cần bổ sung trong chế độ ăn cho những người bị mất ngủ các chất như Melatonin và L- tryptophan. Melatonin là một hormone nội sinh được sản xuất bởi tuyến tùng và nó giúp điều hòa giấc ngủ.

An Dương (T/h)