Vì sao cần xem xét bổ sung nội dung chuyển đổi số trong Luật Sở hữu trí tuệ?

Thời gian qua, dư luận đang hết sức quan tâm tới dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt, việc sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ lần này là yêu cầu cấp thiết đối với sự phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam. Điều này đã được thể hiện trong chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, công nghiệp hóa, hiện đại hóa để chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, phát triển nhanh, bền vững dựa chủ yếu vào khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số.

Bên cạnh đó là quá trình hội nhập kinh tế sâu rộng hiện nay với việc Việt Nam tham gia nhiều cam kết quốc tế hướng đến việc nâng cao đáng kể mức độ bảo hộ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ, điển hình là Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA). Những cam kết quốc tế này đòi hỏi việc nội luật hóa (chuyển hoá quy định trong điều ước quốc tế thành quy phạm pháp luật có giá trị bất buộc thực hiện đối với tổ chức, cá nhân ở một quốc gia) thông qua sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ.

Mục tiêu xây dựng dự án dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ là nhằm bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các chủ thể gồm người sáng tạo, bên sử dụng, công chúng thụ hưởng; bảo đảm quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân trong sáng tạo văn học, nghệ thuật, khoa học và công nghệ, tiếp cận các giá trị văn hóa, nghệ thuật, khoa học, thụ hưởng lợi ích từ các hoạt động đó; khuyến khích tổ chức, cá nhân sáng tạo, đầu tư nghiên cứu, phát triển, chuyển giao, ứng dụng có hiệu quả thành tựu trong các lĩnh vực; bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ theo quy định tại Hiến pháp và các văn bản quy phạm pháp luật.

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung 93 điều (trong đó bổ sung 12 điều, sửa đổi 81 điều) và bãi bỏ 1 điều, nâng tổng số điều của Luật Sở hữu trí tuệ sau khi sửa đổi lên 233 điều, thuộc 7 nhóm chính sách. Với việc bổ sung nhiều nội dung, số lượng các điều dẫn chiếu lớn dẫn đến không thuận lợi cho việc phổ biến, tuyên truyền và áp dụng pháp luật trong thực tiễn. Trên cơ sở đó, Chính phủ báo cáo Quốc hội về việc đổi tên dự án "Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ" thành "Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi).

Đề xuất thay đổi quyền đăng ký sáng chế

Một trong những điểm mới của dự án Luật là đề xuất các tổ chức chủ trì nghiên cứu có quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí (là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước) và có quyền sở hữu khi được cấp văn bằng bảo hộ, trừ tổ chức thuộc lĩnh vực quốc phòng, an ninh vẫn do các cơ quan nhà nước thực hiện đăng ký.

Theo Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt, phương án này được xây dựng nhằm thể chế hóa Nghị quyết số 20 ngày 1/11/2012 của Hội nghị Trung ương 6 Khóa XI về phát triển khoa học công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Nghị quyết có chủ trương: "Giao quyền sở hữu các kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ có sử dụng ngân sách nhà nước cho cơ quan chủ trì nhiệm vụ khoa học và công nghệ".

"Quy định này sẽ tạo động lực khuyến khích các tổ chức chủ trì đăng ký xác lập quyền sở hữu công nghiệp với phần kết quả nghiên cứu có khả năng bảo hộ và thúc đẩy thương mại hóa đối tượng quyền sở hữu công nghệ đó", Bộ trưởng Khoa học Công nghệ nói.

Theo ông, phương án này được sự đồng tình của đa số thành viên Chính phủ vì vẫn bảo đảm được sự quản lý của Nhà nước đối với kết quả nghiên cứu khoa học công nghệ được bảo hộ sở hữu công nghệ có sử dụng ngân sách. Pháp luật của nhiều quốc gia trên thế giới cũng có quy định tương tự để thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ, thương mại hóa kết quả nghiên cứu phục vụ phát triển kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, để thực hiện phương án, một số văn bản pháp luật có liên quan cần sửa đổi, bổ sung nhằm bảo đảm sự thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Do số ít thành viên Chính phủ đề nghị giữ nguyên quy định pháp luật hiện hành, Ban soạn thảo đã thiết kế phương án 2, trình xin ý kiến Quốc hội. Theo đó, quyền đăng ký sáng chế vẫn thuộc về tổ chức, cơ quan nhà nước được giao quyền chủ đầu tư. Việc này sẽ bảo đảm được nguyên tắc tài sản được tạo ra do Nhà nước đầu tư thuộc về Nhà nước.

Dù vậy, trong trường hợp tổ chức, cơ quan nhà nước được giao quyền chủ đầu tư thực hiện quyền đăng ký và trở thành chủ văn bằng bảo hộ thì tổ chức, cơ quan đó cũng không có khả năng thương mại hóa đối tượng được bảo hộ do cơ quan quản lý nhà nước không có chức năng kinh doanh. Việc giữ nguyên quy định hiện hành cũng không thể giải quyết được các bất cập hiện nay do không đủ căn cứ pháp lý cho tổ chức chủ trì kịp thời thực hiện đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí là kết quả nhiệm vụ khoa học công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước trong một số trường hợp.

"Giữ quy định như cũ không thúc đẩy được việc khai thác, thương mại hóa; làm cho giá trị đầu tư của nhà nước trở nên kém hiệu quả và quan trọng nhất là không thể 'cởi trói' để thúc đẩy nguồn lực đổi mới sáng tạo của cả nền kinh tế", lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh.

Đại diện cơ quan thẩm tra dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho biết, thường trực Ủy ban cơ bản nhất trí với phương án 1 của Chính phủ. Tuy nhiên, ông Tùng đề nghị Ban soạn thảo cần tiếp tục rà soát, hoàn thiện phương án này theo hướng bổ sung, làm rõ "cơ chế phân chia hợp lý lợi ích giữa Nhà nước, cơ quan chủ trì và tác giả" để thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng tại Nghị quyết số 20-NQ/TW.

Đồng thời, Chính phủ cũng cần nghiên cứu mở rộng cơ chế giao quyền sở hữu tương tự đối với giống cây trồng, quyền tác giả và quyền liên quan; khắc phục sự không thống nhất giữa quy định về quyền đăng ký, sở hữu với kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ có sử dụng ngân sách nhà nước trong các luật hiện hành để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy đồng tình với đề xuất của Chính phủ ở phương án 1, nên giao quyền cho các tổ chức khoa học công nghệ. Theo ông, như vậy sẽ khuyến khích được sự sáng tạo của các tổ chức nghiên cứu. Tuy nhiên, cần tính toán kỹ, đảm bảo phù hợp với Luật Khoa học và Công nghệ, Luật Đa dạng sinh học Việt Nam và các văn bản pháp luật liên quan.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh, đây là Luật chuyên ngành, rất khó nhưng sự chuẩn bị của ban soạn thảo và thẩm tra sơ bộ của Ủy ban Pháp luật "rất công phu, kỹ lưỡng". Dự án Luật đã cơ bản thể chế hóa được chủ trương của Đảng, Nhà nước; phù hợp với Nghị quyết Trung ương 5, Khóa XII về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa...

"Tôi đồng tình với phương án 1 của Chính phủ, giao quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước cho các tổ chức chủ trì nghiên cứu; nhưng cần phải hài hòa lợi ích giữa đơn vị chủ quản, lợi ích nhà nước và lợi ích tác giả", ông Huệ nói.

Xem xét bổ sung nội dung chuyển đổi số

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh, dự thảo Luật cơ bản thể chế hóa chủ trương của Đảng, Nhà nước về sở hữu trí tuệ, phù hợp với Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 khóa XII về hoàn thiện thể chế phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nghị quyết 52 của Bộ Chính trị về định hướng, giải pháp đối với Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, phù hợp với văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII.

Mặt khác, dự án Luật đã đề cập trực tiếp, khắc phục được nhiều hạn chế, bất cập về quyền tác giả và các quyền liên quan, quyền sở hữu công nghiệp, bảo hộ giống cây trồng thời gian qua, có những sửa đổi, bổ sung tương thích với cam kết và điều ước quốc tế.

Chủ tịch Quốc hội đề nghị ban soạn thảo, cơ quan thẩm tra tiếp tục rà soát về các điều cấm trong các luật này. Đối với vấn đề sở hữu trí tuệ, trước đây luật pháp nước ta chủ yếu xử lý dân sự, hành chính nhưng nhiều cam kết quốc tế nêu thêm cả vấn đề xử lý hình sự. Do đó, việc nào phải cấm trong lĩnh vực này phải rà soát lại.

Bên cạnh đó, ban soạn thảo, cơ quan thẩm tra tiếp tục rà soát để đảm bảo tương thích với điều ước quốc tế, cân nhắc kỹ việc thu hẹp đáng kể quyền khai thác tác phẩm được trả phí của người làm sáng tạo, rà soát để hoàn thiện quy định về quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí...

Chủ tịch Quốc hội lưu ý xem xét, bổ sung nội dung chuyển đổi số cần quy định trong Luật trong đó có một số thủ tục đăng ký xác lập quyền sở hữu công nghiệp trực tuyến, tra cứu khả năng bảo hộ trực tuyến, tra cứu cơ sở dữ liệu nhãn hiệu hàng hóa, kiểu dáng công nghiệp trực tuyến được cập nhật nhanh nhất.

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung 93 điều (trong đó bổ sung 12 điều, sửa đổi 81 điều) và bãi bỏ một điều, nâng tổng số điều của Luật Sở hữu trí tuệ sau khi sửa đổi lên 233 điều, thuộc 7 nhóm Chính sách đã được thông qua. Đó là chính sách bảo đảm quy định rõ về tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, người biểu diễn, chủ sở hữu quyền liên quan trong các trường hợp chuyển nhượng, chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan; khuyến khích tạo ra, khai thác và phổ biến sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí được tạo ra từ ngân sách Nhà nước; tạo thuận lợi cho quá trình thực hiện thủ tục đăng ký quyền tác giả, quyền liên quan, thủ tục xác lập quyền sở hữu công nghiệp; bảo đảm mức độ thỏa đáng và cân bằng trong bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ; tăng cường hiệu quả hoạt động hỗ trợ về sở hữu trí tuệ; nâng cao hiệu quả của hoạt động bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ; bảo đảm thi hành đầy đủ và nghiêm túc các cam kết quốc tế của Việt Nam về bảo hộ sở hữu trí tuệ trong quá trình hội nhập.

Bảo Lâm