Bài học Trung Quốc: Cháy nhà hai đầu

Xin giới thiệu bài nghiên cứu của tác giả Aleksey Volynhets tiêu đề “Mặt trận Trung Quốc trong cuộc chiến tranh lạnh” đăng trên báo “Bình luận quân sự“ (Nga) ngày 05/7/2014.

Phương án tấn công Trung Quốc

Kể từ năm 1969, Liên Xô phải duy trì một đội quân mạnh để đối phó với Trung Quốc, và dọc tuyến biên giới hàng trăm km phải xây dựng nhiều hệ thống công sự phòng ngự- cả hai việc đều rất tốn kém. Nhưng chi phí cho an ninh ở Viễn Đông không chỉ gói gọn trong các khoản chi trực tiếp cho quân sự.

Khu vực này nối với lãnh thổ còn lại của Liên Xô chỉ bằng một tuyến đường giao thông duy nhất- tuyến đường sắt xuyên Xibiri (Transsib), từ phía đông Chita và Khabarovsk và chạy sát với biên giới với Trung Quốc.

Trong trường hợp có xung đột quân sự, tuyến “Transsib” chắc chắn sẽ không thể đảm bảo giao thông vận tải giữa miền trung Liên Xô với Viễn Đông một cách chắc chắn.

Xây dựng tuyến đường BAM, 1974. Ảnh: Valeri Khristoforv/ Ảnh lưu trữ TASS

Đến năm 1967, giới lãnh đạo Liên Xô nhớ lại tuyến đường Baikal- Amur bắt đầu được xây dựng từ những năm 30 trong thời kỳ xung đột quân sự với Nhật Bản.

Đây là tuyến đường sắt nằm sâu trong các rừng taiga và ở phía bắc, cách biên giới (với Trung Quốc) khoảng 300-400 km và khi hữu sự sẽ là một tuyến đường thay thế hoặc cùng với “Transsib” đảm bảo nhiệm vụ vận tải nhưng có ưu thế hơn nhiều so với “Transsib” ở chỗ nó nằm sâu trong hậu phương an toàn.
Sau khi Stalin qua đời, tuyến đường cực kỳ đắt đỏ và phức tạp này đã không được triển khai tiếp.

Và chính xung đột với Trung Quốc đã một lần nữa buộc Liên Xô phải bắt tay làm lại từ đầu xây dựng con đường tốn kém và phức tạp trong những cánh rừng taiga và khu vực đóng băng vĩnh viễn.

BAM (viết tắt tiếng Nga – Tuyến đường Baikal- Amur) được đáng giá là dự án cơ sở hạ tầng đắt đỏ nhất trong suốt thời kỳ Xô Viết, không ít hơn 80 tỷ đôla theo thời giá hiện nay.

Từ cuối những năm 60, Liên Xô phải gồng mình trong cuộc “chiến tranh lạnh” trên cả hai mặt trận – chống lại các quốc gia giàu có và phát triển nhất ở phía Tây là Mỹ và các đồng minh NATO, và chống Trung Quốc, nước đông dân nhất và có một lực lượng Lục quân cũng đông nhất trên thế giới ở phía Đông.

Quân số Lục quân Trung Quốc đến những năm 70 đạt đến 3,5 triệu “tay súng” cùng với vài chục triệu dân quân. Các tướng lĩnh Xô Viết buộc phải động não tìm các phương thức tác chiến chiến thuật và chiến dịch để đương đầu với một đối thủ đông quân như vậy.

Để có thể đối phó với hàng triệu lính Trung Quốc sử dụng súng AK “hàng nháí”, Liên Xô chỉ có thể dựa vào ưu thế về phương tiện kỹ thuật quân sự.

Bộ đội xe tăng của Quân đội Xô Viết,1974.Ảnh: A.Semelak/ Lưu trữ ảnh của TASS

Tại các trường bắn ngoại ô Ulan-Ude, các đơn vị của Tập đoàn quân binh chủng hợp thành số 39 mới được thành lập triển khai luyện tập các phương án phối hợp giữa bộ binh với xe tăng. Đây là Tập đoàn quân sẽ giữ vai trò quyết định trong một cuộc chiến tranh với Trung Quốc.

Năm 1966, Liên Xô đã ký một Hiệp ước hợp tác mới với Mông Cổ. Nếu như trước năm 1945, Mông Cổ quan ngại những đội quân Nhật Bản ở Mãn Châu Lý, thì bây giờ nước này còn lo lắng hơn nữa về khả năng trở mặt không thể lường trước của Trung Quốc.

Chính vì thế mà Mông Cổ hoàn toàn sẵn sàng đồng ý cho Quân đội Xô Viết tái bố trí lực lượng trên lãnh thổ của mình.

Theo kế hoạch tác chiến của Bộ Tổng tham mưu Xô Viết thì các sư đoàn bộ binh cơ giới và xe tăng của Tập đoàn quân số 39 đóng tại Mông Cổ trong trường hợp xảy ra chiến tranh sẽ hành quân đúng theo tuyến đường mà Bộ đội Xô Viết đã đi qua để tấn công quân Nhật tháng 8/1945.

Chỉ có điều khác là do các phương tiện kỹ thuật mới hiện đại hơn nên tốc độ hành tiến sẽ nhanh hơn và quy mô lực lượng cũng sẽ lớn hơn tháng 8/1945. Còn các đơn vị của Quân khu ngoại Baikal sẽ sử dụng các đòn tấn công bằng xe tăng theo hướng đông nam, vòng qua Bắc Kinh từ hướng nam và tiến thẳng đến bờ biển Hoàng Hải và Vịnh Bột hải.

Với một đòn tấn công như vậy, cả một vùng Mãn Châu Lý rộng lớn có công nghiệp phát triển sẽ bị cách ly hoàn toàn khỏi lãnh thổ trung tâm Trung Quốc, cả thủ đô Bắc Kinh cũng sẽ chịu chung số phận.

Tuyến bao vây vòng ngoài có thể ở bờ bắc sông Hoàng hà- ưu thế kỹ thuật vượt trội đáng kể của Không quân Xô Viết đảm bảo chắc chắn là các phương tiện kỹ thuật quân sự của Trung Quốc không thể qua được con sông này.

Cùng thời gian đó, các đơn vị PLA đang tập trung ở Mãn Châu Lý để tấn công khu Primorie của Liên Xô, sẽ buộc phải từ bỏ ý định tấn công các đơn vị Xô Viết ở biên giới để khẩn cấp cơ động về cứu Bắc Kinh. Phần thắng chắc trong tay Quân đội Xô Viết.

Liên Xô cứng rắn

Sau những trận chiến và tập trận trên biên giới năm 1969, tình hình có vẻ dịu hơn được một thời gian nhưng căng thẳng trong quan hệ hai nước lại gia tăng khi “Người cầm lái vĩ đại” Mao qua đời ở tuổi 83.

Do lo ngại những chấn động chính trị có thể xảy ra trong nước Trung Quốc vốn có quá nhiều điều phụ thuộc vào cá nhân Mao, Liên Xô lại báo động Quân khu Ngoại Baikal và Quân khu Viễn Đông.

Nguy cơ một cuộc chiến tranh lớn lại xuất hiện vào đầu năm 1979, khi Trung Quốc bắt đầu cuộc chiến quy mô xâm lược Việt Nam (...).

Nhưng Việt Nam lúc đó là đồng minh thân cận bậc nhất của Liên Xô ở khu vực Châu Á. Đây là một đồng minh không chỉ đã rất thành công trong cuộc chiến chống Mỹ, mà đối với Matxcova còn là một đồng minh đã rất thành công trong việc “bao vây” Trung Quốc từ phía nam.

Sau thất bại của Mỹ trong cuộc chiến tranh Việt Nam, Liên Xô công khai coi Trung Quốc là kẻ thù số một tại khu vực Châu Á. Do lo ngại là trong cuộc chiến mới này Trung Quốc có thể áp đảo Việt Nam, Điện Kremlin đã có phản ứng tức thời và rất cứng rắn.

Trên lãnh thổ Mông Cổ, - bàn đạp cực kỳ thuận lợi cho các cuộc tấn công Trung Quốc, Liên Xô bắt đầu các cuộc tập trận quy mô lớn. Đồng thời, các sư đoàn của Quân khu Ngoại Baikal, Quân khu Viễn Đông, Hạm đội Tháí Bình Dương và tất cả các đơn vị tên lửa Xô Viết tại Viễn Đông đều nhận lệnh sẵn sàng chiến đấu. Một số sư đoàn tăng được tăng cường đến Mông Cổ. Tất cả có tới gần 3.000 tăng được huy động.

Tháng 2/1979, Liên Xô thành lập” Bộ Tổng tư lệnh bộ đội Viễn Đông”- bản chất là một Phương diện quân với 2 quân khu trực thuộc là Ngoại Baikal và Viễn Đông. Tại các hầm chỉ huy và tham mưu gần Ulan-Ude, các tướng lĩnh lên kế hoạch tấn công Bắc Kinh bằng xe tăng.

Tháng 3/1979, chỉ trong vòng 2 ngày đêm, Không quân vận tải đã vận chuyển một trong những sư đoàn tinh nhuệ nhất của Bộ đội đổ bộ đường không – sư đoàn đổ bộ đường không cận vệ số 196 từ Tula (gần Matxcova) đến Chita (Viễn Đông).

Ngay sau đó, Bộ tư lệnh Xô Viết cho máy bay quân sự đổ bộ các đơn vị lính dù cùng các phương thiện kỹ thuật quân sự ngay sát cạnh biên giới Mông Cổ- Trung Quốc.

Cũng chỉ trong vòng 2 ngày đêm, mấy trăm chiếc máy bay chiến đấu Xô Viết đang bố trí tại các căn cứ không quân tại Ukraine và Belarus, sau khi vượt cự ly hơn 7.000 km lần lượt hạ cánh xuống các sân bay tại Mông Cổ. Tổng cộng trong cuộc tập trận sát biên giới Trung Quốc lần này, Liên Xô đã huy động gần 1.000 máy bay chiến đấu hiện đại nhất.

Trong thời gian đó, Trung Quốc đặc biệt thua kém Liên Xô về không quân, và lực lượng không quân -phòng không Trung Quốc trên thực tế là không có gì để đối đầu với các hàng nghìn máy bay ném bom hiện đại nhất nói trên.

Tổ lái máy bay mang tên lửa, 1977. Ảnh:V.Leonchiev/ Lưu trữ ảnh TASS

Cùng thời gian đó, trên biển Biển Đông, sát biên giới Việt- Trung - 50 tàu của Hạm đội Thái Bình Dương cũng nhận lệnh tiến hành tập trận. Các tàu tăng cường cho Hạm đội Thái Bình Dương rời quân cảng Murmansk và Xevastopol. Tại Primorie sát nách Trung Quốc, một cuộc tập trận đổ bộ mang tính cảnh cáo của sư đoàn lính thủy đánh bộ số 55 cũng được tiến hành.

Đến giữa tháng 3/1979 Liên Xô bắt đầu động viên lực lượng dự bị - chỉ trong vài ngày tại các sư đoàn ở Viễn Đông đã tiếp nhận hơn 50.000 “tân binh”. Hơn 20.000 lính dự bị cũng được huy động tại Quân khu Trung Á – quân khu này cũng đang tiến hành các cuộc tập trận phô trương lực lượng sát biên giới với Tân Cương.

Mấy ngày sau đó, lần đầu tiên kể từ chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc – Liên Xô đã trưng tập tất cả các xe ô tô vận tải tại các nông trường ở Xibiri và Viễn Đông.

Thần kinh của Bắc Kinh không chịu đựng nổi những đòn cân não này - những động thái như vậy theo lôgic quân sự là những động thái cuối cùng trước một cuộc tấn công. Trung Quốc rút quân khỏi Việt Nam.

Các cuộc tập trận lớn tháng 3/1979 trên thực tế đã cho phép Liên Xô thắng một cuộc chiến tranh cục bộ mà không phải đổ máu. Nhưng một chiến thắng không đổ máu như vậy cũng phải trả bằng một cái giá hoàn toàn không rẻ. Matxcova tính toán rằng để lại các sư đoàn mới được điều đến biên giới Trung Quốc sẽ đỡ tốn kém hơn là đưa ngược chúng lại phía Tây.

Việc bố trí lại vị trí đóng quân chiến lược năm 1979 cũng là dịp Matxcova nhận rõ sự cấp thiết phải hoàn thành BAM để Trung Quốc không có được bất cứ cơ hội nào cắt đứt tuyến giao thông nối Primorie với Trung tâm nước Nga.

Tuyến đường BAM được khẩn trương hoàn thành sau 4 năm với những khoản kinh phí cực kỳ tốn kém. Ngoài những khoản chi trực tiếp cho BAM, Liên Xô cũng phải dành những khoản tiền không hề nhỏ để xây dựng và củng cố các khu vực phòng ngự dọc biên giới hàng nghìn km với Trung Quốc từ Kazakhstan đến tận Primorie.

Đâm sau lưng ở Afghanistan

Cuộc chiến không đổ máu tháng ba với Trung Quốc cũng phải trả giá bằng những hậu quả chính trị lâu dài về sau. Lịch sử cuộc can thiệp Xô Viết tại Afghanistan thường dược xem xét qua lăng kính đối đầu với Mỹ và không mấy ai để ý đến “yếu tố Trung Quốc” trong cuộc chiến tranh lạnh.

Nhưng nếu nghiên cứu kỹ chúng ta sẽ thấy rằng Kabul không phải ngẫu nhiên đề nghị Liên Xô đưa quân vào Afghanistan đúng vào thời điểm tháng 3/1979. Và đến tháng 12/1979, khi Bộ chính trị ĐCS Liên Xô quyết định đưa quân vào Afghanistan – thì một trong những lý do chủ yếu dẫn đến quyết định này cũng chính là nhân tố Trung Quốc.

Trung Quốc “phát huy” di sản của Mao và ngày càng xử sự như một trung tâm thay thế Matxcova trong phong trào cánh tả thế giới. Trong những năm 70 Bắc Kinh tìm mọi cách tranh giành ảnh hưởng của Matxcova trong giới lãnh đạo các nước thân phe xã hội chủ nghĩa – từ Campuchia đến Angola, ở các nước mà các phe “Marxist” hoặc là thân Matxcova, hoặc là thân Bắc Kinh tiến hành các cuộc chiến tương tàn với nhau.

Chính vì vậy mà vào năm 1979, Matxcova đặc biệt quan ngại - trong cuộc chiến nội bộ giữa “các lực lượng cánh tả” trong giới lãnh đạo Afghanistan lúc ấy, người đứng đầu là Amin đang có biểu hiện ngả vào vòng tay Bắc Kinh.

Một đơn vị quân đội Xô Viết trên vùng núi Afganistan 1980. Ảnh V.Viatkin/RIA “Novosti”

Trung Quốc đặc biệt lo sợ trước viễn cảnh chiến dịch của Liên Xô tại Afghanistan là bước chuẩn bị cho một cuộc chiến quy mô lớn chiếm Tân Cương – nơi mà Bắc Kinh đang phải đối mặt với rất nhiều vần đề người Duy Ngô Nhĩ. Không có gì ngạc nhiên khi lô vũ khi đầu tiên mà lực lượng đối lập ở Afghanistan nhận được từ biên ngoài không phải từ Mỹ mà là từ Trung Quốc.

Đến thời điểm này, Trung Quốc từ lâu đã coi kẻ thù số một của mình không phải là “Đế quốc Mỹ” nữa mà là Liên Xô. Nếu như Mao, vốn có sở trường kiếm lợi từ các mâu thuẫn và các quan hệ phức tạp trên thế giới, mới chỉ thiết lập quan hệ ngoại giao với Washington thì Đặng Tiểu Bình đã tiến thêm một bước mới - thiết lập một liên minh thực sự với Mỹ để chống lại Liên Xô.

Đến năm 1980, Trung Quốc đã có trong tay một lực lượng vũ trang lớn nhất thế giới với tổng quân số - có nhiều số liệu khác nhau nhưng đều thống nhất là vào khoảng trên dưới 6 triệu người.

Chi phí quân sự của Trung Quốc lúc này chiếm 40% ngân sách quốc gia. Mặc dù vậy, công nghiệp quốc phòng của Trung Quốc vẫn lạc hậu nhiều so với Liên Xô và các nước NATO về trình độ công nghệ.

Để giải quyết khó khăn này, Đặng Tiểu Bình công khai chấp nhận một liên minh chống Liên Xô với Mỹ và Phương Tây để khai thác tối đa những công nghệ quân sự hiện đại của Phương Tây.

Phương Tây đáp lại “nguyện vọng” trên của Đặng một cách rất hào phóng – Trung Quốc nhanh chóng nhận được “quy chế kinh tế tối huệ quốc” từ Cộng đồng kinh tế Châu Âu.

Trước đó, duy nhất chỉ có Nhật Bản là nước có được quy chế này. Những ưu ái trên nhanh chóng cho phép Đặng Tiểu Bình bắt đầu tiến hành thành công các cải cách kinh tế tại Trung Quốc.

Tháng 1/1980, khi Quân đội Xô Viết đã chiếm đóng Afghanistan, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ G.Brown khẩn cấp bay đến Bắc Kinh để gặp giới lãnh đạo Trung Quốc.

Hai bên đã thống nhất thiết lập một “tình hữu nghị Trung –Mỹ”, cái mà báo chí Phương Tây gọi là “liên minh Đại bàng và Rồng chống Gấu”. Cùng năm đó, cả Mỹ và Trung Quốc cùng tẩy chay Thế vận hội Matxcova.

Mỹ lúc đó do cực kỳ hào hứng khi đã mở được “Mặt trận thứ hai” chống Liên Xô nên cũng đồng thời chuẩn bị một chương trình khổng lồ hiện đại hóa Quân đội Trung Quốc để lực lượng này đủ sức đương đầu với Lực lượng vũ trang Liên Xô.

Theo tính toán của các chuyên gia Mỹ thì để thực hiện được mục tiêu này, PLA cần ít nhất 8.000 xe tăng hiện đại, 10.000 xe vận tải bọc thép, 25.000 xe vận tải hạng nặng, 6.000 tên lửa cho không quân và ít nhất 200 máy bay chiến đấu mới nhất.

Trong suốt nửa đầu thập niên 80, Matxcova luôn trong trạng thái căng thẳng đối phó với “Liên minh Đại bàng-Rồng chống Gấu”, và đặc biệt quan ngại khả năng Quân đội 6 triệu người của Trung Quốc được tăng cường trang bị phương tiện kỹ thuật quân sự mới nhờ sự hỗ trợ của Mỹ.

Chính vì thế mà giới lãnh đạo Liên Xô quyết tâm không tiếc tiền đẩy mạnh tốc độ xây dựng BAM và đã thở phào nhẹ nhõm khi khánh thành BAM vào năm 1984. Lý do xây dựng BAM thì như chúng ta đã biết.

Thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức với Trung Quốc ,1979.Ảnh : Ira Schwarz / AP

Đầu hàng ở Phương Đông

Đến đầu những năm 80, để đối phó với Trung Quốc, Liên Xô đã phải duy trì 7 tập đoàn quân binh chủng hợp thành, 5 tập đoàn quân không quân độc lập, 11 sư đoàn tăng và 48 sư đoàn bộ binh cơ giới, 10 lữ đoàn đặc nhiệm và rất nhiều đơn vị độc lập khác, các khu vực phòng ngự trên biên giới và khẩn cấp chế tạo các đoàn tàu bọc thép chuyên dụng tại Mông Cổ.

Khối lượng phương tiện kỹ thuật quân sự mà Liên Xô có trong tay để sẵn sàng sử dụng là 14.900 tăng, 1.125 máy bay chiến đấu và gần 1.000 máy bay lên thẳng. Trong trường hợp xay ra chiến tranh, khối lượng vũ khí kỹ thuật đó sẽ vô hiệu hóa ưu thế về quân số của Trung Quốc. Trên mặt trận Xô- Trung, Liên Xô đã huy động tới 1/4 tổng số tăng và 1/3 quân số.

Hàng năm, Tập đoàn quân số 39 đều diễn tập các tình huống tấn công, xuất phát từ biên giới Liên Xô- Mông Cổ và nhanh chóng chuyển quân qua lãnh thổ Mông Cổ tới biên giới Trung Quốc và lần tập trận nào của Tập đoàn quân này cũng khiến cho giới lãnh đạo Trung Quốc hốt hoảng.

Không phải ngẫu nhiên mà sau đó, yêu cầu hàng đầu và chủ yếu nhất của Bắc Kinh đối với Matxcova là đòi Quân đội Liên Xô phải rút quân khỏi Mông Cổ- tất cả những đòi hỏi về lãnh thổ lúc này đã thành thứ yếu.

Tất cả đã thay đổi vào năm 1989, khi M.Gorbachev đơn phương cắt giảm quân đội và rút quân không chỉ khỏi Đức và các nước Đông Âu mà còn từ vùng biên giới Viễn Đông Liên Xô.

Liên Xô đã thực hiện tất cả các đòi hỏi của Trung Quốc- cắt giảm đáng kể lực lượng quân đội tại Viễn Đông, rút quân khỏi Afghanistan và Mông Cổ(...).

Những người lính Xô Viết cuối cùng rời khỏi Mông Cổ tháng 12/1992, sớm hơn nửa năm so với Đông Đức. Trong những năm đó, Mông Cổ là nước duy nhất chống lại việc rút quân Nga (lúc này đã là Nga) ra khỏi lãnh thổ nước mình – Ulan –Bator quá ngại Trung Quốc.

Tháng 6/1992, Bộ Tổng tư lệnh bộ đội Viễn Đông bị giải thể.

Phần lớn các đơn vị quân đội tại khu vực và tất cả các khu vực phòng ngự trên dọc tuyến biên giới với Trung Quốc cũng có số phận tương tự - từ Khorgosski, khu vực phòng ngự bảo vệ Alma-Ata, lúc này đã là thủ đô của nước Kazakhstan độc lập, đến tận Vladivostok.

Liên Xô đã thua cuộc chiến tranh lạnh không chỉ với Phương Tây, mà còn cả với Phương Đông, mà cụ thể hơn là Trung Quốc.

Mối đe dọa nào nguy hiểm hơn, từ Phương Đông hay Phương Tây ? Ảnh : Báo Nga

Cảnh giác Đông hay Tây?

Tổng thống Nga V.Putin trong trung tuần tháng 9/2014 đã đích thân nắm quyền lãnh đạo Ủy ban công nghiệp- quốc phòng và chỉ thị phải viết lại Học thuyết quân sự mới.

Không biết trong học thuyết mới này, mối đe dọa nào sẽ được nhấn mạnh nhất? từ hướng đông hay hướng tây? Các chuyên gia quân sự Nga đang sôi nổi tranh luận chủ đề này.

Trước đó, có 2 sự kiện khác đáng chú ý:

1. Ngày 04/7/2014, Tổng thống Nga V.Putin phát lệnh khởi công xây dựng tuyến đường BAM-2 . Ông nhấn mạnh: “BAM không những có ý nghĩa quân sự- chiến lược mà còn mang ý nghĩa kinh tế …. Bắt đầu từ giữa những năm 2000, BAM cực kỳ cần thiết đối với Nga cả về chiến lược- quân sự lẫn kinh tế” .

2. Nga tiến hành cuộc tập trận quy mô lớn tại Quân khu Viễn Đông “Vostok-2014” từ Andyra đến Vladivostok. Tổng số có tới 155.000 quân nhân, 1.500 xe tăng, 632 máy bay và máy bay lên thẳng , 84 tàu chiến và đảm bảo, 8.000 đơn vị vũ khí và các trang thiết bị quân sự đã được huy động (số liệu X.Shoigu báo cáó V.Putin ngày 26/9).

Đây được coi là cuộc tập trận quy mô lớn nhất kể từ thời Liên Xô, chính xác hơn là từ năm 1979.j

Theo Báo Đất Vêt