7 nhóm sản phẩm xuất khẩu chịu tác động từ thoả thuận xanh châu Âu

Thỏa thuận xanh châu Âu là chương trình tổng thể và dài hạn của Liên minh châu Âu (EU), nhằm ứng phó với các vấn đề khẩn cấp về khí hậu toàn cầu đến năm 2050, được thông qua từ ngày 15/1/2020. Theo đó, từ tháng 1/2020 đến tháng 10/2023, EU đưa ra 58 hành động, chính sách xanh, hoặc dự kiến có ảnh hưởng trực tiếp tới hàng hóa nước ngoài xuất khẩu vào EU.

Theo ông Đỗ Hữu Hưng, Vụ Thị trường châu Âu - châu Mỹ, Bộ Công Thương, xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang EU hiện đang đứng trước thách thức mới đến từ các “chính sách xanh” của EU với những quy định khắt khe đối với hàng hóa nhập khẩu và tiêu dùng theo hướng phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn. Trong đó, kế hoạch nền kinh tế tuần hoàn là một phần của Thỏa thuận xanh châu Âu. Thỏa thuận xanh châu Âu như một mục tiêu, chiến lược của EU để giúp khối này giảm phát thải ròng bằng 0 sớm nhất có thể vào năm 2050.

Để thực hiện chiến lược và mục tiêu này, EU sẽ đưa ra hàng loạt quy định, trong đó có kế hoạch hành động nền kinh tế tuần hoàn (CEAP). Kế hoạch sẽ tác động trực tiếp đến 7 nhóm lĩnh vực xuất khẩu chính của Việt Nam, cụ thể là: Thiết bị điện tử; Công nghệ thông tin; Nhóm về pin; Nhóm về bao bì; Nhóm về nhựa; Dệt may và da giày.

Trong đó, quy định ISPR (quy định liên quan đến thiết kế sinh thái, sản phẩm bền vững) đã có hiệu lực từ tháng 7/2024. ISPR ảnh hưởng đến một số lĩnh vực xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, trong đó có dệt may và giày dép, các sản phẩm nhựa và bao bì. ISPR có quy định liên quan đến việc ngăn chặn, hạn chế tiêu hủy các sản phẩm dệt may, yêu cầu các sản phẩm phải có hộ chiếu kỹ thuật số DPP.

Theo bà Nguyễn Minh Thảo - Trưởng ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh - Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) một số chính sách tại Thỏa thuận xanh châu Âu tác động đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam sang EU, bao gồm: Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM); Chiến lược từ trang trại đến bàn ăn; Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn và Chiến lược đa dạng sinh học đến năm 2030.

Trong đó, CBAM là cơ chế được EU đưa ra nhằm kiểm soát lượng khí nhà kính được thải ra từ hàng hóa nhập khẩu vào EU. CBAM đặt ra giới hạn về lượng carbon mà các sản phẩm phải tuân thủ để được phép nhập khẩu vào EU, tạo áp lực đối với doanh nghiệp ngoại vi khu vực EU để giảm xuất nhập khẩu trong quá trình sản xuất hoặc trả thuế carbon cho các sản phẩm của họ.

Đặc biệt, theo bà Nguyễn Minh Thảo, tất cả doanh nghiệp nhập khẩu sản phẩm và doanh nghiệp sản xuất sản phẩm nhập khẩu bên ngoài EU đều chịu ảnh hưởng bởi CBAM, đặc biệt là các công ty trong lĩnh vực xây dựng và máy móc, nhà sản xuất ô tô, đường sắt và thiết bị cũng như hóa chất và nông nghiệp. Các chính sách xanh của EU đối với nhóm sản phẩm này được đánh giá là phức tạp và thách thức do 3 lý do:

Thứ nhất, có phạm vi áp dụng bao trùm tất cả sản phẩm nông sản thực phẩm và dệt may (không phải chỉ một số loại cụ thể trong các nhóm này);

Thứ hai, được luật hóa dưới dạng các yêu cầu pháp lý tối thiểu, bắt buộc thực hiện (mà không phải là các khuyến nghị khuyến khích thực hiện);

Thứ ba, bao gồm các tiêu chuẩn, biện pháp, quy định tác động đến nhiều khâu trong chuỗi sản xuất (từ thiết kế mẫu mã đến nguyên phụ liệu, từ sản xuất, nuôi trồng đến vận chuyển, từ sử dụng đến sửa chữa, từ thải bỏ đến tái chế...) mà không phải chỉ áp dụng với thành phẩm cuối cùng.

Giải pháp tháo gỡ khó khăn thị trường xuất khẩu 

Mặc dù có những thách thức nhưng theo các chuyên gia kinh tế, Thỏa thuận Xanh châu Âu cũng tạo ra cơ hội đối với hàng hóa và doanh nghiệp của Việt Nam. Cụ thể, để đáp ứng tiêu chuẩn châu Âu, doanh nghiệp buộc phải sử dụng công nghệ sạch, mở ra cơ hội mở rộng thị trường cho hàng hóa và doanh nghiệp Việt Nam. Gia tăng cơ hội ứng dụng công nghệ vào sản xuất cho doanh nghiệp Việt Nam, từ đó tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp và hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Do đó, đại diện Bộ Công Thương khuyến nghị các doanh nghiệp thường xuyên cập nhật thông tin, vì đây là quy định chính sách của EU, có thể họ sẽ có những giai đoạn thí điểm và sau đó có thể thay đổi, chứ không phải cố định. Quy định đó hiện nay là thế này, nhưng sau họ có thể mở rộng ra những lĩnh vực khác nên các doanh nghiệp phải tự trang bị cho mình thông tin đúng và chính xác, đầy đủ.

“Để thâm nhập được thị trường EU, doanh nghiệp cần có một chiến lược cụ thể, chi tiết. Các cơ quan quản lý nhà nước như Bộ Công Thương hay Bộ Tài nguyên và Môi trường có thể đưa ra những khuyến nghị chung, chính sách chung, chiến lược chung, nhưng chỉ các doanh nghiệp mới hiểu được họ có những năng lực sản xuất như thế nào, họ có những nhóm sản phẩm gì, phù hợp với xu hướng tiêu dùng của thị trường bây giờ hay không? Chính vì vậy họ sẽ phải vạch ra được chiến lược cụ thể”, đại diện Bộ Công Thương nhấn mạnh.

Nhiều doanh nghiệp dệt may, da giày lớn của Việt Nam đã có những chiến lược cụ thể, bài bản hoặc có bộ phận tư vấn pháp lý, chuyên gia phân tích về thị trường, chính sách của châu Âu, song, phần lớn doanh nghiệp của Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và vừa, quy mô sản xuất cũng vừa phải, nguồn lực về tài chính hạn chế,… bởi vậy việc tự nghiên cứu và xây dựng được một chiến lược cũng không đơn giản.

Đại diện Bộ Công Thương cho rằng, trong tình hình mới, doanh nghiệp cần tìm đến các cơ quan, tổ chức trong nước hay quốc tế như Bộ Công Thương, Phái đoàn Liên minh châu Âu, EuroCham… để hỗ trợ đưa ra chiến lược cụ thể để thâm nhập vào được thị trường châu Âu.

Khánh Mai (t/h)