Châu Âu đề xuất phê duyệt thuốc phòng HIV mới hiệu quả gần như tuyệt đối, tiêm 6 tháng một lần

Nếu được Ủy ban châu Âu (EC) chấp thuận, thuốc lenacapavir tác dụng kéo dài sẽ được cấp phép sử dụng tại 27 quốc gia EU, cùng Iceland, Na Uy và Liechtenstein.

Lenacapavir là một trong những bước tiến đột phá trong phòng ngừa HIV. Qua hai thử nghiệm lâm sàng pha 3 (PURPOSE 1 và PURPOSE 2), thuốc cho thấy hiệu quả gần như tuyệt đối trong việc ngăn ngừa lây nhiễm HIV. Nhóm sử dụng lenacapavir không ghi nhận ca nhiễm nào, hoặc giảm nguy cơ đến 96–100% so với các phương pháp hiện hành như uống thuốc PrEP hàng ngày hoặc tiêm hai tháng một lần.

Ưu thế lớn nhất của lenacapavir là thời gian tác dụng kéo dài chỉ cần tiêm mỗi 6 tháng. Điều này giúp người dùng tuân thủ liệu trình dễ dàng hơn, đặc biệt với những người gặp khó khăn khi sử dụng PrEP hàng ngày do lịch trình phức tạp hoặc rào cản kỳ thị xã hội.

Tháng 6/2025, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt lenacapavir dưới tên thương mại Yeztugo cho mục đích phòng ngừa HIV. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) sau đó cũng cập nhật hướng dẫn, khuyến nghị sử dụng lenacapavir như một lựa chọn PrEP dài hạn, ưu tiên cho các nhóm có nguy cơ cao, khó tiếp cận dịch vụ y tế hoặc ít tuân thủ thuốc hàng ngày.

Thuốc lenacapavir có hiệu quả gần như tuyệt đối trong phòng ngừa HIV. Ảnh: VnExpress

Tuy nhiên, dù tiềm năng lớn, khả năng tiếp cận thuốc trên quy mô toàn cầu vẫn còn hạn chế. Gilead – hãng dược sở hữu lenacapavir đã ký thỏa thuận sản xuất thuốc phiên bản giá rẻ tại 120 quốc gia thu nhập thấp, tập trung ở châu Phi, Đông Nam Á và Caribe. Khoảng 2 triệu người tại các khu vực này sẽ được tiếp cận thuốc ban đầu, theo mô hình phi lợi nhuận.

Tại nhiều quốc gia Mỹ Latinh – nơi tỷ lệ lây nhiễm HIV đang tăng lại không nằm trong danh sách ưu tiên này. Nghiên cứu độc lập từ Đại học Liverpool cho thấy chi phí sản xuất lenacapavir có thể chỉ khoảng 25–40 USD mỗi người mỗi năm, thấp hơn rất nhiều so với mức giá bán lẻ dự kiến có thể lên tới 25.000 USD tại các nước phát triển.

Các chuyên gia cảnh báo nếu giá thuốc không được điều chỉnh phù hợp, lenacapavir khó có thể phát huy vai trò như một công cụ then chốt trong mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS toàn cầu.

Theo báo cáo UNAIDS, đến cuối năm 2023, thế giới có hơn 40 triệu người đang sống chung với HIV, và ghi nhận khoảng 630.000 ca tử vong do AIDS mức thấp nhất kể từ năm 2004. Những con số này cho thấy nỗ lực phòng chống HIV đang có hiệu quả, nhưng vẫn cần những giải pháp đột phá để đi đến hồi kết.

Lenacapavir hiện đã được bán với tên thương mại Sunlenca tại Mỹ, Canada và châu Âu cho mục đích điều trị được kỳ vọng sẽ sớm được cấp phép sử dụng cho phòng ngừa HIV tại các thị trường này.

“Lenacapavir có tiềm năng thay đổi hoàn toàn xu hướng dịch HIV nếu được triển khai rộng rãi như vaccine,” bà Winnie Byanyima, Giám đốc UNAIDS (Uganda) nhận định. “Đây là bước tiến vượt trội, giúp giảm kỳ thị và mở rộng tiếp cận cho các nhóm nguy cơ cao như phụ nữ trẻ, người tiêm chích ma túy, cộng đồng LGBTQ+, và những người sống trong môi trường bị hạn chế tiếp cận y tế.”

Từ thuốc uống hàng ngày đến giải pháp tiêm bán niên hiệu quả, ít gây phiền toái và giảm rào cản xã hội lenacapavir đang mở ra một chương mới trong cuộc chiến chấm dứt đại dịch HIV/AIDS toàn cầu. Tuy nhiên, để biến hy vọng thành hiện thực, việc đảm bảo thuốc được phân phối rộng rãi, giá cả hợp lý và tiếp cận công bằng sẽ là những yếu tố then chốt.

An Dương (T/h)