Đổi mới quản lý chất lượng hàng hóa - Từ luật hóa truy xuất nguồn gốc đến giám sát xã hội

Luật hóa đổi mới trong quản lý chất lượng hàng hóa

Theo các chuyên gia năng suất chất lượng, Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa và Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật (sửa đổi) đã tạo bước tiến quan trọng khi quy định nguyên tắc: một đối tượng chỉ chịu sự điều chỉnh của một quy chuẩn, một sản phẩm chỉ do một bộ quản lý. Quy định này khắc phục tình trạng chồng chéo, nhiều bộ ngành cùng chịu trách nhiệm, gây xung đột hoặc bỏ sót trong quản lý.

Đặc biệt, lần đầu tiên việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa rủi ro cao được luật hóa, trở thành yêu cầu bắt buộc. Đây là cơ sở quan trọng để kiểm soát an toàn thực phẩm, dược phẩm, xăng dầu hay sản phẩm công nghiệp có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Luật cũng bổ sung quy định nâng cao trách nhiệm công bố thông tin sản phẩm, nhất là đối với hàng hóa được giao dịch trên sàn thương mại điện tử. Các nền tảng sẽ phải đảm bảo sản phẩm được đăng tải kèm thông tin tiêu chuẩn, chất lượng, giúp người tiêu dùng có căn cứ để đánh giá.

Đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm hàng hóa khi đến tay người tiêu dùng. Ảnh minh họa

Cùng với đó, cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn được hình thành, tạo kho tham chiếu chung cho doanh nghiệp, cơ quan quản lý và người tiêu dùng. Luật mới cũng tăng cường vai trò giám sát của xã hội: các tổ chức xã hội được phép tham gia lấy mẫu, thử nghiệm độc lập; phản biện xã hội trở thành một phần bắt buộc trong hồ sơ xây dựng tiêu chuẩn, thay vì để cơ quan chuyên môn “đóng kín” như trước.

Đây là những bước đi phù hợp xu hướng quốc tế, khi số lượng quy định kỹ thuật, tiêu chuẩn mới từ các nước thành viên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) ngày càng tăng, đặc biệt trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Thực tiễn tại nhiều địa phương cho thấy, công tác quản lý chất lượng hàng hóa đã có những chuyển biến tích cực.

Tại Cao Bằng, hoạt động kiểm tra nhà nước về đo lường và chất lượng hàng hóa được triển khai định kỳ, tập trung vào nhóm sản phẩm thuộc trách nhiệm quản lý của Bộ Khoa học và Công nghệ. Trong tháng 4/2025, đoàn kiểm tra của Sở Khoa học và Công nghệ đã làm việc tại 12 cơ sở kinh doanh. Kết quả cho thấy, các cơ sở xăng dầu đều có tem kiểm định trong hạn, cột đo đạt chuẩn theo quy định đo lường Việt Nam 10:2017; các cơ sở LPG (gas) và hàng đóng gói sẵn tuân thủ quy định về đo lường, kết quả 16 lô hàng LPG đều đạt yêu cầu định lượng. Ngành vàng trang sức, mỹ nghệ, lĩnh vực yêu cầu cao về chính xác cũng được kiểm soát tốt với cân điện tử kiểm định định kỳ, bộ quả cân tự kiểm tra hằng tuần.

Tuy nhiên, công tác kiểm tra chủ yếu mới dừng ở khâu đo lường, ghi nhãn, chưa tiến hành thử nghiệm chất lượng thực tế đối với xăng dầu, LPG hay vàng trang sức. Điều này cho thấy cần bổ sung thêm khâu thử nghiệm để kết quả kiểm tra toàn diện hơn.

Ở Thanh Hóa, công tác tiêu chuẩn đo lường chất lượng được triển khai đồng bộ, từ tiếp nhận hồ sơ hợp chuẩn, hợp quy, cập nhật cảnh báo kỹ thuật từ các nước WTO trên cổng thông tin về Hàng rào kỹ thuật trong thương mại - TBT tỉnh, đến tập huấn doanh nghiệp áp dụng tiêu chuẩn quốc gia, quốc tế. Tỉnh cũng duy trì kiểm tra chất lượng hàng hóa trên diện rộng: từ đầu năm đến nay, 8 đoàn kiểm tra tại 86 cơ sở sản xuất, kinh doanh, 100% tuân thủ đúng quy định. Nhờ vậy, nhiều doanh nghiệp kịp thời điều chỉnh quy trình để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Điển hình, Công ty TNHH Chế biến hải sản Ba Làng đã vươn lên thành thương hiệu uy tín, sản phẩm nước mắm đạt danh hiệu Hàng Việt Nam chất lượng cao, Giải Bạc Chất lượng quốc gia, góp phần khẳng định vai trò của tiêu chuẩn đo lường chất lượng trong nâng tầm giá trị hàng hóa địa phương.

Tại Đà Nẵng, UBND thành phố đã ban hành kế hoạch triển khai Chỉ thị số 38-CT/TW của Ban Bí thư về đẩy mạnh công tác tiêu chuẩn đo lường chất lượng đến năm 2030. Mục tiêu là nâng cao nhận thức cộng đồng, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng tiêu chuẩn, quy chuẩn, hệ thống quản lý chất lượng và công cụ cải tiến năng suất bền vững, phù hợp với xu thế Cách mạng công nghiệp 4.0.

Hướng tới hệ sinh thái chất lượng minh bạch, bền vững

Từ những kết quả bước đầu, có thể thấy các cơ sở kinh doanh đã chấp hành tốt hơn quy định về đo lường và ghi nhãn, song để đảm bảo chất lượng hàng hóa toàn diện, cần kết hợp nhiều giải pháp. Cơ quan quản lý nhà nước phải tăng cường kiểm tra định kỳ lẫn đột xuất, công khai minh bạch vi phạm để tạo áp lực buộc doanh nghiệp tuân thủ. Các biện pháp hiện đại như truy xuất nguồn gốc số, niêm phong điện tử, giám sát thông minh cần sớm được áp dụng.

Về phía doanh nghiệp, việc áp dụng hệ thống quản lý chất lượng ISO 9001:2015, tiêu chuẩn quốc tế và công nghệ đo lường hiện đại sẽ là chìa khóa để chinh phục thị trường khó tính. Người tiêu dùng cũng cần phát huy vai trò giám sát, lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, kịp thời phản ánh dấu hiệu bất thường về chất lượng.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, chất lượng không chỉ là yếu tố cạnh tranh, mà còn là “giấy thông hành” để hàng hóa Việt Nam đi xa hơn trên thị trường toàn cầu. Việc luật hóa đổi mới quản lý chất lượng, cùng sự nỗ lực từ địa phương và doanh nghiệp, sẽ tạo nền tảng xây dựng hệ sinh thái chất lượng minh bạch, bền vững và hội nhập.

Duy Trinh