Hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ gồm những loại nào và có thể gây ra những tác hại gì?

Hiện nay, nhu cầu mua sắm và tiêu thụ các loại hàng hóa và thực phẩm cũng tăng cao, bên cạnh đó tình trạng hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng cũng tràn lan trên thị trường đặc biệt là những hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ. Vậy hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ gồm những loại nào?

Hiện nay hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ rất đa dạng, từ mặt hàng có giá trị thấp đến mặt hàng có giá trị cao, từ mặt hàng đơn giản đến mặt hàng có công nghệ cao, từ hàng hoá phục vụ sản xuất đến hàng tiêu dùng, giải trí.

Hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được sản xuất trong nước hoặc ở nước ngoài và đưa vào Việt Nam bằng nhiều con đường. Vật tư, nguyên liệu, linh kiện để sản xuất hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ thường không đảm bảo chất lượng, tiêu chuẩn kỹ thuật hoặc an toàn, không có sự đầu tư về kỹ thuật và công nghệ để nâng cao giá trị sản phẩm, địa điểm sản xuất thường không đảm bảo vệ sinh công nghiệp, an toàn vệ sinh thực phẩm và sử dụng lại bao bì cũ của hàng chính hãng làm cho người tiêu dùng khó nhận biết, phân biệt giữa hàng chính hãng và hàng giả.

Hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ thường được tiêu thụ ở các địa điểm, khu vực, trung tâm, cửa hàng buôn bán hàng hoá, ở cả thành thị, nông thôn, vùng sâu vùng xa.

Căn cứ theo quy định tại Điều 213 Luật sở hữu trí tuệ 2005 (bổ sung năm 2009) quy định hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ bao gồm những loại hàng hóa sau: Hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ theo quy định của Luật này bao gồm hàng hoá giả mạo nhãn hiệu và giả mạo chỉ dẫn địa lý (sau đây gọi là hàng hoá giả mạo nhãn hiệu) và hàng hoá sao chép lậu.

Hàng hoá giả mạo nhãn hiệu là hàng hoá, bao bì của hàng hoá có gắn nhãn hiệu, dấu hiệu trùng hoặc khó phân biệt với nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý đang được bảo hộ dùng cho chính mặt hàng đó mà không được phép của chủ sở hữu nhãn hiệu hoặc của tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý. Hàng hoá sao chép lậu là bản sao được sản xuất mà không được phép của chủ thể quyền tác giả hoặc quyền liên quan.

 Hàng hóa giả mạo nhãn hiệu về sở hữu trí tuệ gây ra nhiều hệ lụy cho cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng. Ảnh minh họa

Tác hại của hàng hóa giả mạo nhãn hiệu về sở hữu trí tuệ

Người tiêu dùng đang là đối tượng trực tiếp và bị thiệt hại về nhiều mặt từ việc mua và sử dụng hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Trước hết là thiệt hại về kinh tế. Nguy hiểm hơn là ảnh hưởng đến sức khoẻ, tính mạng con người sử dụng vì đó là những hàng hoá không đảm bào chất lượng, hàng hóa có nguy cơ cháy nổ cao, đặc biệt đối với các mặt hàng như dược phẩm, thực phẩm, mỹ phẩm.

Doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh chân chính là đối tượng chịu thiệt hại nhất về kinh tế do tệ nạn hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ gây ra. Hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ làm giảm uy tín thương hiệu của doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh chân chính. Hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ làm lu mờ hình ảnh của nhãn hiệu nổi tiếng và có thể gây mất lòng tin đối với người tiêu dùng. Hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ không chi gây thiệt hại về mặt kinh tế mà nghiêm trọng hơn là triệt tiêu động lực sáng tạo về trí tuệ của các doanh nghiệp nói riêng và của xã hội nói chung; doanh nghiệp có thể bị phá sản, người lao động mất việc làm.

Tệ nạn sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường cạnh lành mạnh và thu hút đầu tư để phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là thu hút đầu tư nước ngoài và thực hiện những cam kết song phương hoặc đa phương về sở hữu trí tuệ. Kỷ cương pháp luật không được thực thi nghiêm minh, Nhà nước thất thu thuế, xã hội mất đi của cải, vật chất, môi trường bị xâm hại, đó là những tác hại to lớn do tệ sản xuất, kinh doanh hàng giả hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trực tiếp gây ra.

Không chỉ vậy, tệ sản xuất và buôn bán hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ còn gây nên những hậu quả phức tạp, nặng nề về đạo đức và xã hội. Yếu tố phi pháp làm gia tăng chênh lệch giữa người giàu và người nghèo. Lợi nhuận phi pháp từ sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ còn làm cho đạo đức bị tha hoá từ đồng tiền bất chính thu được, kéo theo đó là những tệ nạn xã hội có cơ hội phát triển.

Giải pháp nào để ứng phó với vấn nạn hàng nhái, hàng giả, xâm phạm sở hữu trí tuệ?

Theo ông Trần Hữu Linh- Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường – Bộ Công Thương, chiến lược của lực lượng quản lý thị trường trong thời gian tới, ít nhất là đến năm 2025 đã cụ thể hóa thành mục tiêu rất cụ thể, trình Bộ Công Thương cũng như Chính phủ, đó là làm sao có những bước tiến đáng kể đẩy lùi được nạn hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Trong thời gian ngắn hạn trước mắt, lực lượng quản lý thị trường sẽ tập trung vào một số vấn đề:

Thứ nhất, tiếp tục nhận diện cho đúng lý do, nguyên nhân cũng như mức độ và các phương thức, thủ đoạn làm hàng giả rất phức tạp, tinh vi, từ đó có những biện pháp cụ thể.

Tiếp tục triển khai kế hoạch trọng điểm về chống hàng giả tại các địa bàn trọng điểm, tại các ổ nhóm, tụ điểm cụ thể. Hiện nay trên cả nước 63 tỉnh, thành phố thì có khoảng 20 - 30 tỉnh, thành phố có những tụ điểm nổi cộm về hàng giả. Do đó, lực lượng quản lý thị trường đã chỉ đạo các đơn vị cấp dưới liên tục kiểm tra. Tuy nhiên, ưu tiên phối hợp để tìm ra những đường dây, ổ nhóm, những kho hàng lớn để triệt phá tận gốc. 

Thứ hai, trong vòng hai đến ba năm tới, tập trung kiểm tra vấn đề hàng nhái, hàng giả trên các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội.

Ông Trần Hữu Linh cũng khẳng định, việc xử lý vấn nạn hàng giả và hàng giả trên mạng sẽ là ưu tiên số một của lực lượng quản lý thị trường từ nay đến năm 2025.

Quy định về kiểm soát nhập khẩu hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ

Hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ là hàng hóa có những đặc điểm, hình thức thể hiện giống hệt với hàng hóa do chính các chủ thể quyền sở hữu trí tuệ sản xuất hoặc đưa ra thị trường. Xét về đặc tính gây thiệt hại, hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ được sản xuất một cách trái phép thường không bảo đảm chất lượng và không đáp ứng được yêu cầu của nhà sản xuất chính hãng.

Do đó, các hàng hóa này tiềm ẩm nguy cơ gây thiệt hại và có khả năng gây thiệt hại cao nhất về an toàn, sức khỏe và kinh tế cho người tiêu dùng, xâm phạm đến quyền khai thác và sử dụng hợp pháp các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ của chủ sở hữu quyền. Tại Việt Nam, các hành vi xuất nhập khẩu, lưu hành hàng hóa giả mạo sở hữu trí tuệ có thể bị xử lý theo các biện pháp hành chính, dân sự và hình sự, trong đó việc kiểm soát hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ trong thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu thuộc thẩm quyền của cơ quan hải quan.

Dưới góc độ pháp luật hải quan, kiểm soát hải quan là hoạt động nghiệp vụ do cơ quan hải quan thực hiện, thông qua các biện pháp như: tuần tra, điều tra, xác minh hoặc các biện pháp nghiệp vụ khác để phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới và hành vi khác vi phạm pháp luật về hải quan. Hoạt động này chủ yếu do lực lượng kiểm soát chống buôn lậu của hải quan thực hiện song song với quá trình thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu và không bao gồm hoạt động kiểm tra, giám sát hàng hóa xuất nhập khẩu trước, trong và sau thông quan.

Dưới dưới góc độ pháp luật sở hữu trí tuệ, kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ là một biện pháp hỗ trợ hải quan xử lý các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ theo yêu cầu của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ.

Do đó, việc kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ nên được hiểu “là biện pháp do chủ thể quyền sở hữu trí tuệ và cơ quan hải quan thực hiện đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu nhằm phát hiện, xử lý hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ" tại biên giới.

Việc kiểm soát hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ là một biện pháp có phạm vi rộng hơn một hoạt động nghiệp vụ của hải quan. Để áp dụng biện pháp này, hải quan không chỉ thực hiện các hoạt động nghiệp vụ, mà còn thực hiện các hoạt động cần thiết khác theo chức năng, nhiệm vụ và vai trò của mình trong thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu để kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu giả mạo sở hữu trí tuệ tại biên giới như: xử lý vi phạm, phối hợp với các cơ quan chức năng liên quan và chủ thể quyền,… Việc kiểm soát xuất nhập khẩu hàng hóa giả mạo sở hữu trí tuệ không phải là một biện pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ độc lập, mà thực chất là biện pháp mang tính hỗ trợ để hải quan xử lý các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bằng biện pháp hành chính.

Theo đó hàng hóa giả mạo là hàng hóa, bao bì của hàng hóa có gắn nhãn hiệu, dấu hiệu trùng lặp hoặc khó phân biệt với các nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý đang được bảo hộ dùng cho chính mặt hàng đó mà không được phép của chủ sở hữu hoặc tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý. Hay nói cách khác, hàng hóa này đã được bảo hộ về quyền sở hữu trí tuệ. Mọi hình vi xâm phạm làm tổn hại đến nhãn hiệu đều phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật.

An Dương (T/h)