Hộ chiếu sản phẩm số – chìa khóa chuyển đổi mô hình kinh tế tuần hoàn

Trong lộ trình hướng tới một nền kinh tế tuần hoàn, khái niệm hộ chiếu sản phẩm số hay hộ chiếu sản phẩm kỹ thuật số (DPP) đang nổi lên như một nhân tố mới quyết định hệ thống hình thành đó. Theo Tập đoàn công nghệ Dassault Systèmes, DPP là một “hồ sơ số” chứa toàn bộ thông tin về hành trình của sản phẩm: từ nguồn nguyên liệu, quy trình sản xuất, quá trình sử dụng cho đến khi sản phẩm hết vòng đời. Với DPP, mỗi sản phẩm đều có “dấu vân tay số” riêng, giúp truy xuất nguồn gốc, đánh giá mức độ bền vững và định hướng xử lý sau khi bị thải bỏ.

DPP được xem là “chìa khóa” để chuyển từ mô hình tiêu dùng thải bỏ sang mô hình tái tạo phục hồi tài nguyên. Thông qua việc số hóa thông tin sản phẩm, DPP cho phép doanh nghiệp, cơ quan quản lý và người tiêu dùng truy cập dữ liệu chính xác về thành phần vật liệu, mức tiêu thụ năng lượng, lượng khí thải carbon, khả năng tái chế hoặc sửa chữa.

Nhờ đó, các bên trong chuỗi giá trị từ nhà sản xuất, nhà bán lẻ đến đơn vị thu hồi, tái chế đều có thể ra quyết định chính xác hơn. Người tiêu dùng cũng dễ dàng lựa chọn sản phẩm thân thiện với môi trường, còn doanh nghiệp có thêm cơ sở để thiết kế sản phẩm tối ưu hơn, giảm lãng phí và tiết kiệm chi phí.

 DPP đang dần được ứng dụng trong nhiều ngành hàng hóa dịch vụ

Nhiều chuyên gia cho rằng, DPP sẽ tạo nên “hệ sinh thái dữ liệu chung”, thúc đẩy hợp tác giữa các doanh nghiệp trong cùng ngành và tăng cường minh bạch. Bên cạnh đó, DPP cũng đảm bảo quyền riêng tư và bảo vệ sở hữu trí tuệ khi chia sẻ dữ liệu, một yếu tố quan trọng để các bên yên tâm tham gia.

Trên thực tế, DPP đang dần được áp dụng cho từng nhóm hàng hóa, bắt đầu từ các ngành như pin, dệt may và thiết bị điện tử. Mục tiêu đến năm 2033, phần lớn sản phẩm lưu hành tại thị trường châu Âu sẽ phải có DPP. Ví dụ, trong ngành pin, hộ chiếu sản phẩm số ghi nhận dữ liệu về thành phần hóa học, dấu chân carbon, tuổi thọ và khả năng tái chế của từng loại pin, một yêu cầu quan trọng để tuân thủ Quy định Pin của EU.

Hay đổi với ngành dệt may, DPP giúp minh bạch nguồn gốc sợi vải, quy trình sản xuất, tác động xã hội môi trường, đồng thời cung cấp thông tin hướng dẫn tái chế sau khi sử dụng. Một chiếc áo hay đôi giày có thể được gắn mã QR, cho phép người mua quét để biết toàn bộ hành trình của sản phẩm.

Cũng theo nhận định của nhiều chuyên gia, DPP không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng quy định mà còn mở ra cơ hội đổi mới. Theo một báo cáo của Viện Wuppertal (Đức), DPP góp phần tạo ra mô hình kinh doanh mới, dữ liệu sản phẩm trở thành tài sản có giá trị, phục vụ quản lý vòng đời và phát triển sản phẩm bền vững.

Dù có nhiều tiềm năng phát triển, song việc triển khai DPP vẫn còn nhiều thách thức. Các doanh nghiệp cần thống nhất về chuẩn dữ liệu, giao thức chia sẻ thông tin, và đặc biệt là hệ thống công nghệ số đủ mạnh để lưu trữ và xử lý dữ liệu trong suốt vòng đời sản phẩm.

Mặc dù Việt Nam chưa có quy định bắt buộc về hộ chiếu sản phẩm số, nhưng xu hướng này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là nhóm ngành cung ứng cho thị trường EU như dệt may, điện tử, da giày và pin.

Việc sớm tiếp cận DPP sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam chủ động thích ứng, đồng thời nâng cao năng lực quản lý chuỗi cung ứng, truy xuất nguồn gốc và thể hiện trách nhiệm đối với môi trường, xã hội với thị trường quốc tế. Các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần sớm nghiên cứu, xây dựng khung tiêu chuẩn dữ liệu phù hợp để hỗ trợ doanh nghiệp tham gia hệ sinh thái DPP toàn cầu.

Với tầm nhìn tương lai dài hạn, hộ chiếu sản phẩm số không chỉ là một công cụ quản lý, mà còn là “cầu nối” giữa sản xuất, tiêu dùng và tái chế.

Bảo Linh