Mở rộng hiệu quả phát triển bền vững ngành cà phê Việt Nam

Việt Nam có lịch sử phát triển cà phê khoảng 160 năm. Với sự nỗ lực của người sản xuất, doanh nghiệp, nhà khoa học và các cơ quan quản lý, ngành cà phê Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ, trở thành quốc gia sản xuất, xuất khẩu cà phê đứng thứ 2 thế giới.

Đại diện Vụ Hợp tác quốc tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thông tin, cà phê là một trong những mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, có kim ngạch xuất khẩu hơn 1 tỷ USD. Đây là ngành hàng đóng góp đáng kể, tạo công ăn việc làm và tăng thu nhập của các hộ nông dân.

Tuy nhiên, theo đánh giá, những năm gần đây, do tình trạng thiếu lao động và chi phí sản xuất gia tăng, dẫn đến việc người sản xuất cà phê sử dụng thuốc diệt cỏ nhiều hơn đã ảnh hưởng nguồn nước, sức khỏe cộng đồng và xuất khẩu cà phê của Việt Nam. Việc sử dụng nông dược, vật tư đầu vào không đúng cách vẫn còn phổ biến trong sản xuất cà phê; việc thu gom và xử lý chất thải trong sản xuất cà phê, như các loại vỏ, bao bì, thùng chứa vật tư nông nghiệp ngày càng trở thành vấn đề nhức nhối.

Hiện đã có 48/63 tỉnh, thành phố trong cả nước có hướng dẫn thu gom, vận chuyển và xử lý bao gói thuốc bảo vệ thực vật sau sử dụng; 42 tỉnh, thành phố có hơn 57,9 nghìn bể thu gom. Tại một số địa phương, tỷ lệ thu gom, xử lý, tái chế phụ phẩm cây trồng vẫn còn thấp; lượng rác thải nhựa phát sinh trong sản xuất nông nghiệp ngày càng lớn, việc giảm thiểu và lựa chọn các vật liệu thay thế chưa có tính khả thi.

Ngành cà phê Việt Nam hướng tới mục tiêu phát triển bền vững. Ảnh minh họa

Hướng đến phát triển ngành cà phê Việt Nam hiệu quả và bền vững, người dân cần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của người sản xuất trong việc quản lý, xử lý chất thải trong sản xuất cà phê; không tái sử dụng các bao bì, thùng chứa phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, hóa chất để chứa đựng sản phẩm; vỏ bao, gói thuốc bảo vệ thực vật, phân bón sau sử dụng phải thu gom, xử lý theo quy định pháp luật về bảo vệ môi trường; rác phải được thu gom và phân loại đúng cách, được chuyển giao cho đơn vị chức năng, năng lực phù hợp để xử lý theo quy định về quản lý chất thải nguy hại…

Theo Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, nước thải nông nghiệp chứa nhiều chất ô nhiễm như đạm, nitrat, phosphat, thuốc trừ sâu và vi khuẩn gây hại, có thể gây ô nhiễm môi trường nước và ảnh hưởng đến sức khỏe con người và động vật sống. Vì vậy, để giảm thiểu chất thải trong sản xuất cà phê, cần nâng cao nhận thức của các bên, như thu gom, vận chuyển, phân loại, xử lý, tái sử dụng…

Trong điều kiện biến đổi khí hậu và đòi hỏi ngày càng cao của thị trường về chất lượng, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Phát triển bền vững đang là đòi hỏi cấp thiết của ngành cà phê Việt Nam, nhằm từng bước nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng và cải thiện thu nhập cho nông dân.

Về lâu dài, phát triển của ngành cà phê Việt theo hướng bền vững vẫn cần dựa trên cơ sở vững chắc và tuân thủ định hướng phát triển ngành của Nhà nước. Trong Đề án phát triển cà phê đặc sản Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030, với quan điểm phát triển cà phê đặc sản đảm bảo nâng cao tính cạnh tranh, giá trị gia tăng và phân chia lợi nhuận hợp lý giữa các khâu trong chuỗi giá trị, thị trường đặt mục tiêu giai đoạn 2021 - 2025 diện tích cà phê đặc sản đạt 11.500 ha, chiếm khoảng 2% tổng diện tích cà phê; sản lượng cà phê đặc sản khoảng 5.000 tấn; giai đoạn 2026 - 2030 diện tích đạt 19.000 ha, chiếm khoảng 3% diện tích cà phê Việt Nam; sản lượng cà phê đặc sản khoảng 11.000 tấn. Đồng thời, đề án phát triển cây công nghiệp chủ lực đến năm 2030 đặt ra mục tiêu duy trì diện tích cà phê cả nước khoảng 640.000 - 660.000 ha; sản lượng cà phê chế biến sâu đạt khoảng 20 - 25% tổng sản lượng cà phê cả nước.

Kết hợp giữa định hướng dài hạn và bối cảnh hiện tại, mức giá neo cao chính là một lợi thế quan trọng cần tận dụng để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi từ số lượng sang chất lượng, từ xuất khẩu thô qua các dòng cà phê đã qua chế biến.

Theo ông Nguyễn Nam Hải - Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (VICOFA), ngành cà phê Việt Nam với vị thế là nhà sản xuất và xuất khẩu cà phê lớn thứ hai trên thế giới, đang đặt ra mục tiêu đầy tham vọng là đạt 6 tỷ USD giá trị xuất khẩu trong tương lai. Mục tiêu này không chỉ là kết quả của những nỗ lực tăng cường sản xuất mà còn là một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao giá trị sản phẩm, mở rộng thị trường và cải thiện chất lượng. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp chiến lược, từ cải thiện chất lượng cà phê đến tăng cường công nghệ và phát triển bền vững.

Hiện tại, Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu cà phê thô, dẫn đến giá trị chưa tương xứng với tiềm năng. Để giải quyết vấn đề này, ngành cà phê cần tập trung vào việc nâng cao chất lượng, phát triển các dòng cà phê đặc sản và phân loại cà phê thành các hạng tốt, thượng hạng, tiêu chuẩn. Việc cải thiện chất lượng cà phê không chỉ giúp tăng giá trị xuất khẩu mà còn mở rộng thị trường tiêu thụ tại các quốc gia yêu cầu cao về chất lượng như châu Âu, Mỹ, Nhật Bản.

Khánh Mai (t/h)