Nhiều tác hại nếu dùng thuốc kê đơn bừa bãi

Bà H. (Ba Đình, Hà Nội) bị cao huyết áp nhưng không đi hám mà tự ý ra nhà thuốc hỏi mua thuốc điều trị cao huyết áp tuy nhiên bà được người bán nói thuốc này thuộc dạng kê đơn nên phải có toa của bác sĩ. Nếu không có thì sẽ không bán vì sẽ rất nguy hiểm.

Thực tế, theo một số dược sĩ tại nhà thuốc trên địa bàn quận Từ Liêm, Hà Nội, có rất nhiều người dù không đi khám nhưng vẫn ra nhà thuốc mua thuốc, nhất là thuốc kháng sinh. Điều này vô cùng nguy hiểm.

Thuốc, đặc biệt là thuốc kháng sinh có vai trò quan trọng trong việc điều trị chữa bệnh. Tuy nhiên, thuốc cũng là “con dao hai lưỡi”, có những tác dụng phụ, nếu sử dụng không đúng cách hoặc tự ý sử dụng sẽ gây ra những hậu quả không chỉ kéo dài thời gian điều trị mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người, thậm chí tử vong và còn làm tăng chi phí điều trị, đặc biệt là gia tăng tình trạng kháng kháng sinh.

Trong y tế, đơn thuốc có ý nghĩa rất quan trọng cả về chuyên môn (chỉ định điều trị, hướng dẫn liều dùng, cách dùng, khoảng thời gian dùng thuốc sao cho hiệu quả điều trị cao nhất và đảm bảo an toàn cho người bệnh...), lẫn kinh tế (làm cơ sở để tính chi phí điều trị, BHYT) và pháp lý (căn cứ để giải quyết các khía cạnh pháp lý của hoạt động khám chữa bệnh và hành nghề dược, đặc biệt trong các trường hợp liên quan đến thuốc độc, thuốc gây nghiện và tai biến y khoa...).

Một đơn thuốc hợp lý là yêu cầu bắt buộc đối với bác sĩ và bán thuốc kê đơn là yêu cầu bắt buộc đối với các dược sĩ. Đơn thuốc được ghi nội dung đúng theo mẫu quy định, các thuốc được kê hợp lý, ghi tên thuốc theo tên chung quốc tế (INN, generic), hàm lượng, cách dùng, liều dùng... sẽ giúp nâng cao chất lượng điều trị, giảm thiểu sự nhầm lẫn, sai sót trong cung ứng, sử dụng, tiết kiệm thời gian, giảm tai biến sử dụng thuốc, an toàn và giảm chi phí điều trị cho người bệnh.

Ngay từ năm 2019, ngành Y tế đã phối hợp với các cơ quan thông tin đại chúng đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục nâng cao nhận thức của người dân về một số nội dung: Sử dụng thuốc an toàn, hợp lý; các nguy cơ khi sử dụng kháng sinh không hợp lý; hậu quả việc lạm dụng kháng sinh... Nhờ đó, cộng đồng được nâng cao kiến thức, kỹ năng trong sử dụng thuốc nói chung và thuốc kháng sinh nói riêng để bảo vệ sức khỏe. Mặc dù vậy tình trạng sử lạm dụng thuốc kê đơn đang ngày càng gia tăng gây ra những hậu quả khó lường cho sức khỏe. 

Theo Luật dược 2016, thuốc là loại hàng hoá đặc biệt, nếu không quản lý chặt chẽ về mọi mặt sẽ gây tác hại lớn đến sức khoẻ và tính mạng con người.

Thuốc, đặc biệt là thuốc kháng sinh có vai trò quan trọng trong việc điều trị chữa bệnh. Tuy nhiên thuốc có những tác dụng phụ, nếu sử dụng không đúng cách hoặc tự ý sử dụng sẽ gây những hậu quả ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người. Điển hình là kéo dài thời gian và tăng chi phí điều trị, tăng tỉ lệ tử vong. Đặc biệt là gia tăng tình trạng kháng kháng sinh.

Người kê toa thuốc bắt buộc phải là bác sĩ đang hành nghề tại cơ sở khám, chữa bệnh hợp pháp. Do đó, toa thuốc là công cụ hợp pháp và tiện lợi không chỉ giúp tối ưu hiệu quả điều trị mà còn giảm thiểu sự nhầm lẫn, sai sót trong cấp phát, sử dụng, tiết kiệm thời gian và chi phí điều trị cho người bệnh.

Tự ý sử dụng thuốc không có toa của bác sĩ, người bệnh đang vô tình mạo hiểm sức khỏe và tính mạng của chính mình trước những tác hại tiềm ẩn của thuốc kê đơn. Điển hình là gia tăng các biến cố có hại như dị ứng, sốc phản vệ, chảy máu đường tiêu hóa… Bên cạnh đó, tăng tỉ lệ nhập viện cũng như tỉ lệ tử vong, tăng gánh nặng kinh tế cho gia đình người bệnh và cho toàn xã hội.

Việc dùng kháng sinh không đúng làm cho bệnh không khỏi hoặc tạm thời khỏi nhưng những lần sau nếu mắc bệnh nhiễm khuẩn, dùng kháng sinh đó sẽ không khỏi do vi khuẩn đã kháng lại thuốc kháng sinh. Điều này sẽ làm cho bệnh trầm trọng thêm, thậm chí đe dọa tính mạng người bệnh. Sử dụng thuốc bừa bãi còn gây khó khăn cho bác sĩ chữa bệnh, bởi vì, trên một người bệnh đã dùng nhiều loại thuốc kháng sinh, loại nào cũng dùng không đúng chỉ định gây nên tình trạng vi khuẩn quen thuốc (nhờn thuốc, lờn thuốc), bệnh khỏi chậm và bác sĩ phải thay đổi nhiều loại kháng sinh gây tốn kém tiền bạc và thời gian cho người bệnh.

Ngoài ra, sử thuốc bừa bãi sẽ ảnh hưởng đến cộng đồng. Khi có một loại vi khuẩn kháng thuốc, vi khuẩn đó có khả năng truyền gen kháng thuốc đó cho các vi khuẩn khác cùng loại và cả các vi khuẩn khác loại. Như vậy tính kháng thuốc của vi khuẩn nhanh chóng lan ra cộng đồng, ảnh hưởng rất lớn đến khả năng chữa trị bằng kháng sinh. Điều này dẫn đến khi mắc bệnh nhiễm khuẩn, thậm chí có những bệnh thông thường nhưng vì kháng thuốc con người không có thuốc để chữa.

Sử dụng thuốc không đúng, người dùng có khi còn gặp các tác dụng phụ của thuốc như dị ứng, nguy hiểm nhất là sốc phản vệ có thể gây tử vong nếu cấp cứu không kịp thời.

Đặc biệt, thuốc kháng sinh ngoài khả năng tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh, còn tiêu diệt cả những vi khuẩn có lợi, chúng thường có trên da, niêm mạc họng, hầu, mũi, đường ruột (hệ vi khuẩn chí) của người bình thường. Đây là những vi khuẩn tham gia vào hàng rào bảo vệ cơ thể theo cơ chế sống cạnh tranh khi có vi khuẩn lạ xâm nhập vào các vị trí của chúng, mặt khác chúng còn có khả năng sinh ra một số kháng sinh có lợi cho cơ thể, gây nên hiện tượng loạn khuẩn. Loạn khuẩn đường ruột sẽ gây nên ăn không tiêu, đầy bụng, chướng hơi, gầy sút, suy kiệt... Với trẻ em và người cao tuổi có thể dễ bị suy dinh dưỡng từ nhẹ đến nặng.

An Dương (T/h)