Tạo điều kiện để kinh tế tư nhân lớn mạnh thúc đẩy năng suất lao động và tăng trưởng bền vững

Thách thức từ mô hình tăng trưởng cũ

Kinh tế tư nhân hiện đóng vai trò then chốt của nền kinh tế Việt Nam, thể hiện qua những con số ấn tượng. Năm 2024, khu vực này chiếm 43% GDP, đóng góp 57% vào tăng trưởng GDP, sử dụng hơn 82% lực lượng lao động và chiếm tới 53,4% tổng vốn đầu tư toàn xã hội. Bình quân giai đoạn 2011-2024, kinh tế tư nhân tăng trưởng 6,3%/năm, cao hơn mức chung 5,48%/năm. Đây là minh chứng rõ ràng cho sức sống và tầm ảnh hưởng của khu vực này đối với sự phát triển quốc gia.

Tuy nhiên, theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Bích Lâm - nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê), tăng năng suất lao động mới là yếu tố quyết định để Việt Nam thoát khỏi “bẫy thu nhập trung bình”. Ông nhấn mạnh, trong bối cảnh đất đai, vốn, tài nguyên dần cạn kiệt, dân số già hóa nhanh, mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ và khai thác tài nguyên sẽ không thể bền vững. “Chỉ có phát triển khoa học - công nghệ, tự động hóa, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn mới giúp nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh”, ông  Lâm cho biết.

Doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh là đầu tàu kinh tế thúc đẩy tăng năng suất lao động của đất nước. Ảnh minh họa

Ở góc nhìn quốc tế, GS Nguyễn Văn Thọ - Giáo sư danh dự Đại học Waseda (Nhật Bản) cho rằng Việt Nam cần phát triển công nghiệp mạnh song song với củng cố khu vực tư nhân. Kinh nghiệm tại nhiều quốc gia cho thấy, chỉ doanh nghiệp lớn mới đủ sức đầu tư cho các dự án nghiên cứu - phát triển (R&D) có quy mô lớn, rủi ro cao. Vì vậy, chính sách cần khuyến khích doanh nghiệp nhỏ lớn dần thành vừa, doanh nghiệp vừa thành lớn, tạo lực lượng bổ sung cho khối doanh nghiệp đầu tàu. Đồng thời, cần cơ chế hợp tác giữa nhà nước và doanh nghiệp lớn trong triển khai các dự án nghiên cứu công nghệ, khi chi cho R&D ở Việt Nam hiện vẫn quá thấp.

Theo TS Trần Văn Thế - Chủ tịch HĐQT Công ty Đầu tư và Phát triển InDel, khu vực tư nhân dù đóng góp nhiều nhưng vẫn tồn tại hạn chế. Hiện có tới 98% doanh nghiệp là nhỏ và vừa, trong đó gần 70% siêu nhỏ, năng suất thấp, vốn mỏng, khó tiếp cận tín dụng, quản trị và công nghệ hạn chế, ít tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Doanh nghiệp quy mô lớn vẫn rất hiếm, chỉ chiếm khoảng 3%. Ngoài ra, văn hóa kinh doanh và ý thức pháp lý còn bất cập, tình trạng gian lận, trốn thuế, vi phạm môi trường vẫn tồn tại.

Những thách thức này đặt ra yêu cầu cấp thiết: phải chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ khai thác lợi thế truyền thống sang dựa vào công nghệ, đổi mới sáng tạo và nâng cao năng suất.

Công nghệ số - động lực bứt phá năng suất

Trong thực tiễn, nhiều doanh nghiệp tư nhân đã chứng minh công nghệ là con đường ngắn nhất để nâng cao năng suất. Điển hình, Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Vinagreen đã đầu tư dây chuyền chế biến gạo với công suất 100.000 tấn/năm, tự động hóa 100% từ khâu tiếp nhận nguyên liệu, chế biến, đóng gói đến bảo quản. Ông Đỗ Minh Thủy - Chủ tịch HĐQT Vinagreen cho biết: “Ứng dụng công nghệ xuyên suốt giúp giảm mạnh chi phí sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh và khẳng định chất lượng sản phẩm, không chỉ trong nước mà cả quốc tế”.

Cũng theo hướng này, Công ty Cổ phần Đầu tư Phát triển Vicenza áp dụng dây chuyền tự động hóa, giúp giảm gần 50% số lao động mà vẫn đảm bảo độ chính xác tuyệt đối. Phó Giám đốc Nguyễn Thanh Hải chia sẻ: “Quy trình được kiểm soát toàn diện, từ nguyên liệu đầu vào đến sản phẩm đầu ra, gần như không cần sự can thiệp của con người, nhưng vẫn đạt chất lượng cao và đáp ứng nhanh nhu cầu thị trường”.

Không dừng lại ở tự động hóa, nhiều doanh nghiệp đã tiến thêm một bước với việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), hệ thống quản trị thông minh để giám sát chất lượng sản phẩm theo thời gian thực. Cách làm này không chỉ nâng cao năng suất, mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững.

Theo GS.TS Ngô Thắng Lợi (Đại học Kinh tế Quốc dân), kinh tế tư nhân phải thực sự trở thành động lực quan trọng nhất cho mục tiêu tăng trưởng hai con số giai đoạn 2026-2030, đồng thời dẫn dắt đột phá về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi. Ông ví nền kinh tế như một đoàn tàu: kinh tế nhà nước là “đường ray” định hướng, khu vực tư nhân là “đầu tàu” quyết định tốc độ, còn khu vực FDI là động lực bổ trợ giúp đoàn tàu đi nhanh hơn.

Để làm được điều này, cần chính sách hỗ trợ phát triển theo từng nhóm doanh nghiệp. Với doanh nghiệp lớn, phải khuyến khích hình thành các tập đoàn tư nhân có tiềm lực, đủ sức cạnh tranh khu vực và quốc tế. Với doanh nghiệp vừa, cần thúc đẩy tích tụ vốn, mua bán - sáp nhập, cải thiện khả năng sinh lời và tạo động lực tái đầu tư. Còn với doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, chính sách cần tập trung tháo gỡ khó khăn về thuế, thủ tục, tạo điều kiện tiếp cận tài chính, đất đai, công nghệ và nhân lực để phát triển.

Duy Trinh