Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 13999:2024 về công trình thủy lợi

Công trình thủy lợi là công trình hạ tầng kỹ thuật thủy lợi bao gồm đập, hồ chứa nước, cống, trạm bơm, hệ thống dẫn, chuyển nước, kè, bờ bao thủy lợi và công trình khác phục vụ quản lý, khai thác thủy lợi. Trong đó bộ phận cống đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát dòng chảy cũng như mực nước.

Có rất nhiều loại cống như cống lấy nước, cống điều tiết, cống phân lũ, cống ngăn chiều, cống tiêu nước... Mỗi loại lại có vai trò riêng do đó việc quản lý và bảo trì cống thuộc hệ thống các công trình thủy lợi thường xuyên theo Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 13999:2024 về công trình thủy lợi - quy trình quản lý vận hành và bảo trì cống do Bộ Khoa học và Công nghệ công bố là việc làm quan trọng giúp đảm bảo chất lượng.

Tiêu chuẩn này áp dụng cho công tác quản lý vận hành và bảo trì cống thuộc hệ thống các công trình thủy lợi. Tiêu chuẩn này không áp dụng cho công tác quản lý vận hành và bảo trì cống qua đê. Các cống dẫn lưu lượng tương ứng với công trình cấp III trở lên ngoài việc tuân thủ theo tiêu chuẩn này còn phải có quy trình vận hành quản lý riêng cho mỗi cống.

Về nguyên tắc vận hành phải đảm bảo an toàn cho công trình và vùng ảnh hưởng công trình. Các cống chỉ được vận hành theo đúng nhiệm vụ thiết kế được duyệt như: Lưu lượng tối đa, mực nước cao nhất cho phép khi mở cửa cống, tốc độ nước chảy tối đa, độ chênh lệch mực nước tối đa phải giữ khi đóng cống, mực nước cho phép phương tiện giao thông thủy đi lại...

Khi cống đang mở, phải thường xuyên quan sát sự hoạt động của cống. Nếu thấy một trong các yếu tố thủy lực vượt quá giới hạn thiết kế (như lưu lượng, đường mực nước trong kênh...) thì người quản lý phải điều chỉnh độ mở cửa cống để công trình làm việc đúng với chỉ tiêu thiết kế đã được phê duyệt.

Cống trong các công trình thủy lợi nên được quản lý và bảo trì thường xuyên theo tiêu chuẩn. Ảnh minh họa

Trong trường hợp phải sử dụng cống với các chỉ tiêu cao hơn chỉ tiêu thiết kế thì cơ quan quản lý phải tiến hành tính toán kiểm tra điều kiện an toàn và báo cáo cơ quan quản lý cấp trên đồng ý mới được vận hành. Trong quá trình sử dụng cống nếu xảy ra sự cố, người quản lý phải tìm mọi biện pháp xử lý và báo cáo khẩn cấp lên cơ quan quản lý cấp trên và chính quyền địa phương sở tại để tìm biện pháp giải quyết cấp bách, kịp thời.

Đối với cống lấy nước trong công trình đầu mối hồ chứa trong mùa lũ, khi mực nước hồ cao hơn mực nước dâng bình thường, nếu cần phải mở cửa cống lấy nước hoặc cống xả nước thì chủ đập phải kiểm tra, theo dõi trong quá trình vận hành theo chế độ cả ngày và đêm. Khi có thông báo bão đi qua khu vực hồ chứa thì phải đóng hoặc hạ thấp cửa cống trước khi bão đến.

Chủ đập phải xây dựng biểu đồ quan hệ giữa lưu lượng với mực nước tại đoạn đầu kênh dẫn sau cống lấy nước, biểu đồ quan hệ giữa lưu lượng với độ mở cổng và mực nước hồ hoặc xây dựng phần mềm tính toán các quan hệ trên để phục vụ cho vận hành. Các quan hệ này cần được kiểm nghiệm lại bằng đo đạc thực tế.

Với trường hợp cống vận hành thuộc công trình kết hợp đa mục tiêu như phục vụ giao thông thủy nội địa, ngăn mặn và tham gia điều tiết nguồn nước ngọt trong thời gian mùa khô thì đơn vị cần phải xây dựng biểu đồ quan hệ riêng giữa lưu lượng với mực nước và độ mở cửa cống. Đối với các cống ngăn sông lớn kết hợp phục vụ giao thông thủy nội địa cần phải bố trí hệ thống tín hiệu theo các quy định hiện hành.

Khi cống đang mở, nếu quan trắc thấy một trong các yếu tố thủy lực vượt quá giới hạn cho phép và chỉ tiêu thiết kế, người quản lý phải điều chỉnh độ đóng, mở cửa cống để công trình làm việc đúng theo các chỉ tiêu thiết kế.

Đối với cống lấy nước nếu thấy mực nước trước cống có nguy cơ dâng lên quá giới hạn cho phép thì người quản lý cống phải đóng cống lại trước khi mực nước trước cống lên đến giới hạn cho phép và báo cáo lên cấp trên trực tiếp của mình.

Đối với cống tiêu nước nếu thấy mực nước trước cống có nguy cơ dâng lên quá giới hạn cho phép thì người quản lý cống phải mở hết cửa cống, thu dọn vật cản làm thông thoáng dòng chảy và báo cáo lên cấp trên trực tiếp của mình, chỉ đóng cống trong trường hợp cống có nguy cơ mất an toàn.

Trong quá trình mở cửa cống phải theo dõi tình hình thủy lực nước chảy sau cống, khi thấy các hiện tượng gầm rú, rung động bất thường của các bộ phận cửa van, ở máy đóng mở phải điều chỉnh độ mở các cửa cống sao cho nước chảy thuận dòng, tập trung vào khu vực đường tim tuyến theo phương dòng chảy sau cống.

Trong thời gian mở cửa cống lấy nước, nếu có hiện tượng xói lở, hư hỏng ở hạ lưu cống thì phải giảm bớt độ cao mở cống. Nếu xói lở nghiêm trọng phải đóng cửa cống lại và tiến hành kiểm tra tu sửa gấp đảm bảo an toàn mới được vận hành lại.

Tiêu chuẩn này cũng lưu ý, quá trình kiểm tra khảo sát nếu phát hiện có vấn đề liên quan đến an toàn vận hành cửa cống phải sớm tiến hành khắc phục để việc mở cửa cống được an toàn. Tùy từng loại thiết bị đóng, mở cửa cống, phải có quy trình vận hành riêng (nằm trong quy trình vận hành cống). Tất cả các thiết bị đóng, mở phải tuân theo các quy định. Trong quá trình vận hành nếu thấy lực đóng mở tăng hoặc giảm đột ngột phải dừng lại, kiểm tra và xử lý xong trước khi đóng mở lại. 

Nguyên tắc chung về bảo trì cống, phải đảm bảo an toàn công trình và duy trì sự làm việc bình thường của công trình và máy móc, thiết bị. Không làm thay đổi quy mô, mục tiêu, nhiệm vụ thiết kế, mục đích sử dụng của công trình.

Nguyên tắc kiểm tra, đơn vị được giao nhiệm vụ quản lý vận hành cống phải thường xuyên kiểm tra theo dõi toàn bộ cống và phải tổ chức kiểm tra cống theo các thời điểm trước khi mở cửa cống và sau khi đóng cống; Trong thời gian mở cửa cống và cả quá trình cống làm việc; Trước mùa mưa lũ; Sau mùa mưa lũ. Ngoài ra, khi cần thiết phải tổ chức kiểm tra đột xuất để xem xét đánh giá sự hư hỏng một bộ phận của cống hoặc do những yêu cầu khác. 

Ngoài việc kiểm tra thường xuyên hàng năm phải tiến hành hai đợt tổng kiểm tra công trình trước và sau mùa lũ. Khi công trình trải qua một đợt thiên tai vượt tần suất thiết kế, động đất hoặc nghi ngờ công trình bị hư hỏng phải tiến hành kiểm tra đột xuất. Quy định về công tác quan trắc, yêu cầu về bố trí, nội dung quan trắc thực hiện theo TCVN 8215. 

Bảo dưỡng thiết bị cơ khí, hàng tháng phải làm vệ sinh công nghiệp, bơm mỡ vào các vú mỡ, các ổ quay của máy đóng mở, puly, bánh xe, bánh răng, xích, cạp, bổ sung bôi trơn dầu mỡ vào các bộ phận chuyển động, truyền động thường xuyên hay những chỗ dầu mỡ khô... 1 tháng 1 lần. Kiểm tra chuyển vị của các thiết bị, chốt định vị; xiết lại mối ghép liên kết bộ phận (bu lông, trụ, hộp số...); thay thế các thiết bị mòn, điều chỉnh phanh (nếu cần).

An Dương