Cần có tiêu chuẩn và quản lý rơm rạ theo hướng tuần hoàn

Mỗi năm, Việt Nam sản xuất khoảng 43 - 54 triệu tấn lúa và tạo ra khoảng 40 triệu tấn rơm rạ sau mỗi vụ thu hoạch. Mặc dù có thể tái tạo và mang lại hiệu quả về mặt kinh tế, song việc xử lý rơm rạ hiện nay đa phần theo một cách duy nhất là đốt bỏ ngoài ruộng.

Việc đốt rơm rạ trên đồng ruộng gây ô nhiễm môi trường, tăng phát thải khí mê-tan và khí thải nhà kính. Để Việt Nam đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, việc tìm thêm những giải pháp có thể tăng vòng đời cho rơm rạ, tránh lãng phí tài nguyên, gắn với giảm phát thải đang trở nên cấp thiết.

Đề cập tới vấn đề này, ông Lê Thanh Tùng, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, đề án 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao giảm phát thải khí nhà kính đã đi đến giai đoạn góp ý cuối cùng của các địa phương. Theo đó, để giảm phát thải khí nhà kính từ quá trình sản xuất lúa nhằm hiện thực hoá mục tiêu của đề án nêu trên, ngoài việc áp dụng quy trình kỹ thuật canh tác thì việc thu gom rơm rạ đưa ra khỏi đồng ruộng để xử lý cũng cần phải đẩy mạnh thực hiện.

Ông Tùng cho biết, Việt Nam sản xuất khoảng 43 triệu tấn lúa mỗi năm với lượng rơm rạ phát sinh khoảng 47 triệu tấn. Trong đó, có khoảng 24 triệu tấn lúa được sản xuất từ khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), phát sinh khoảng 26-27 triệu tấn rơm rạ. Điều tra gần đây của Trường Đại học Cần Thơ cho thấy có khoảng 70% lượng rơm rạ được xử lý bằng cách đốt trên đồng và vùi vào đất, 30% được thu gom sử dụng.

Trong 30% lượng rơm rạ được thu gom sử dụng, có khoảng 30% dùng cho mục đích trồng nấm rơm; 35% sử dụng phủ gốc cây trồng và đệm lót để vận chuyển cây ăn trái; 25% phục vụ chăn nuôi gia súc và 10% được sử dụng vào các mục đích khác.

Theo ông Tùng, việc đốt rơm trên đồng ruộng gây lãng phí tài nguyên, dinh dưỡng, ô nhiễm môi trường, làm giảm đa dạng sinh học và biến đổi thành phần cơ giới của đất. Trong khi đó, việc vùi rơm rạ vào đất có thể giải quyết được vấn đề về dinh dưỡng nhưng có thể chưa giải quyết được vấn đề ngộ độc hữu cơ, làm tăng phát thải khí nhà kính.

Ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chia sẻ, tập quán canh tác của nông dân là sau khi thu hoạch lúa, lượng rơm rạ ngoài đồng được xử lý bằng cách đốt bỏ, nhưng việc này đã tạo ra một lượng phát thải rất lớn. "Các đơn vị của chúng tôi nghiên cứu, với 40 triệu tấn rơm rạ khi đốt sẽ phát thải ra môi trường khoảng 50 triệu tấn khí thải”.

Ông Cao Đức Phát, Chủ tịch Hội đồng quản lý Viện Nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI) cho biết, cùng với lượng lúa được sản xuất hàng năm khoảng 43 triệu tấn thì lượng rơm rạ phát sinh cũng khá nhiều. Tuy nhiên, lượng sinh khối này chưa được sử dụng tốt, đang gây ra một số tác hại về môi trường, mất chất dinh dưỡng và ảnh hưởng đến đa dạng sinh học.

Theo ông Phát, sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam chiếm 13% tổng lượng phát thải khí nhà kính, trong đó, ngành hàng lúa gạo chiếm khoảng 30% lượng phát thải của ngành nông nghiệp. Từ thực trạng nêu trên, ông Phát cho rằng, cần có chính sách và hướng dẫn để quản lý rơm rạ ở ĐBSCL nói riêng và Việt Nam nói chung theo hướng nông nghiệp tuần hoàn và phát thải thấp để tăng thu nhập cho nông dân và các đối tác có liên quan, góp phần thực hiện cam kết của Việt Nam với thế giới trong giảm phát thải khí nhà kính.

Ông Lê Thanh Tùng, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt cũng cho rằng, chất lượng rơm rạ của những giống lúa khác nhau hay mô hình sản xuất khác nhau (như sản xuất lúa theo tiêu chuẩn SRP- Sustainable Rice Platform) hay lúa hữu cơ, thì chất lượng rơm cũng khác nhau. “Do đó, khi sử dụng rơm ở mô hình bình thường và rơm từ mô hình sản xuất an toàn thì giá trị là khác nhau nên có thể đưa ra tiêu chuẩn cho rơm".

Khi rơm rạ được thu gom và đưa ra khỏi đồng ruộng để phát triển những lĩnh vực khác có liên quan có thể giúp mang lại thu nhập cao hơn cho người nông dân, thay vì đốt bỏ hoặc vùi vào đất. Điều này, cũng giúp giải quyết được câu chuyện phát thải khí nhà kính để tiến tới thực hiện cam kết của Chính phủ về ứng phó với biến đổi khí hậu, trong đó có mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.

An Dương (T/h)