Chậm chân trong thị trường carbon: Rủi ro đe dọa mục tiêu Net Zero của Việt Nam

Doanh nghiệp tiên phong và cơ hội kinh tế xanh

Biến đổi khí hậu được coi là một trong những thách thức lớn nhất của thế kỷ XXI và Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Tuy nhiên, khung pháp lý cho thị trường carbon nội địa vẫn chưa hoàn thiện, các cơ chế định giá và giao dịch tín chỉ carbon còn thiếu rõ ràng. Một số doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu triển khai các dự án carbon tiêu biểu, minh chứng cho tiềm năng thị trường carbon nội địa.

Điển hình như Lasuco Group hợp tác với Idemitsu Kosan và Sagri (Nhật Bản) triển khai dự án giảm phát thải carbon vùng mía Lam Sơn. Dự án sử dụng công nghệ vệ tinh và trí tuệ nhân tạo để giám sát đất, cây mía, tối ưu phân bón và tăng khả năng lưu trữ carbon trong đất.

Giai đoạn thử nghiệm bắt đầu với 500 ha, dự kiến mở rộng lên 8.000 ha, đồng thời triển khai hệ thống MRV theo tiêu chuẩn quốc tế để đăng ký tín chỉ carbon với Verra. Dự án còn sử dụng bã mía làm nguồn nguyên liệu sinh khối để phát điện, giảm phát thải CO₂ đáng kể và tạo ra giá trị kinh tế cho nông dân.

Hành trình xanh hóa của cây mía Lam Sơn không chỉ là cải tiến kỹ thuật, mà là chuyển đổi tư duy sản xuất – từ làm nông truyền thống sang nông nghiệp có trách nhiệm với môi trường.

Hay như VinaCapital đang nghiên cứu dự án than sinh học tại Quảng Trị, góp phần lưu trữ carbon lâu dài và giảm phát thải khí nhà kính. Công ty cũng đầu tư vào các dự án rừng bền vững và tín chỉ carbon hấp thụ, cho thấy sự tham gia tích cực của doanh nghiệp tài chính lớn vào thị trường carbon, vừa giảm phát thải vừa tạo cơ hội kinh tế, tăng giá trị thương hiệu và khả năng tiếp cận các thị trường xuất khẩu yêu cầu sản phẩm xanh.

Thị trường carbon là công cụ linh hoạt để giảm phát thải khí nhà kính và mở ra cơ hội phát triển kinh tế xanh. Doanh nghiệp tham gia sớm sẽ gia tăng năng lực cạnh tranh, đáp ứng yêu cầu xanh từ đối tác xuất khẩu, đặc biệt khi EU áp dụng cơ chế thuế biên giới carbon (CBAM). Tuy nhiên, thách thức hiện nay vẫn còn là chi phí đầu tư ban đầu cao, thời gian thu hồi dài, thị trường tín chỉ biến động và rủi ro nếu khung pháp lý chưa hoàn thiện.

Do đó, các chuyên gia cho rằng việc hoàn thiện pháp lý và hạ tầng thị trường carbon là cấp bách. Việt Nam cần ban hành nghị định/thông tư về ETS, mở rộng phạm vi đối tượng tham gia, xây dựng quy định phân bổ hạn ngạch, thiết lập registry quốc gia và hệ thống MRV đáng tin cậy.

Doanh nghiệp cần nâng cao năng lực quản trị carbon nội bộ, kiểm kê phát thải, xây dựng mục tiêu giảm phát thải, đầu tư công nghệ sạch, tối ưu chuỗi cung ứng, huy động tài chính xanh và hợp tác quốc tế. Doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng cần được hỗ trợ để không bị bỏ lại phía sau.

Những cảnh báo từ chuyên gia cùng các dự án tiên phong như Lasuco và VinaCapital là lời nhắc rõ ràng: nếu không hành động ngay, mục tiêu Net Zero 2050 sẽ trở thành lời hứa bỏ ngỏ, trong khi cơ hội phát triển kinh tế xanh sẽ trôi qua một cách đáng tiếc.

Thị trường carbon: Điểm nghẽn và thách thức

Ông Nguyễn Quyết Chiến, Tổng thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, cho rằng xây dựng và phát triển thị trường tín chỉ carbon là chìa khóa để thực hiện cam kết này, đồng thời mở ra cơ hội kinh tế mới cho doanh nghiệp và cộng đồng.

TS. Hà Quang Anh, Giám đốc Trung tâm Thích ứng BĐKH và Trung hòa các bon, Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Thiếu một hệ thống đo đếm, báo cáo và xác nhận phát thải (MRV) chuẩn hóa sẽ làm giảm tính minh bạch của thị trường, khiến doanh nghiệp và nhà đầu tư nước ngoài e ngại, từ đó làm chậm tiến trình đạt mục tiêu Net Zero.

TS. Hà Quang Anh, Giám đốc Trung tâm Thích ứng Biến đổi Khí hậu và Trung hòa Carbon, Cục Biến đổi Khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nhấn mạnh giai đoạn thử nghiệm hệ thống giao dịch khí thải (ETS) nên bắt đầu từ các ngành có hệ thống MRV tốt, đồng thời nâng cao năng lực doanh nghiệp và hoàn thiện khung pháp lý.

PGS. TS Lưu Đức Hải, Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cảnh báo rằng thiếu tổ chức được công nhận để xác nhận phát thải carbon sẽ dẫn tới rủi ro tín chỉ bị mua bán sai mục tiêu, làm giảm hiệu quả thực sự trong cân bằng Net Zero.

Các chuyên gia cũng lưu ý rằng, rào cản không nằm ở chi phí hay công nghệ, mà chủ yếu ở tư duy quản trị, năng lực nội bộ và khung pháp lý chưa đồng bộ. Nếu không khắc phục, thị trường carbon nội địa sẽ rất khó phát triển, đồng nghĩa với việc mục tiêu Net Zero 2050 sẽ khó đạt được.

Thanh Hiền