Chất làm ngọt nhân tạo ảnh hưởng tốt hay xấu đến sức khoẻ?

Chất ngọt nhân tạo là gì?

Chất ngọt nhân tạo là các chất tổng hợp được thêm vào thực phẩm và đồ uống có vị ngọt nhưng không có tác động đối với sức khỏe như đường tự nhiên. Đây có thể là lý do tại sao lượng tiêu thụ chất này ở Hoa Kỳ ngày càng tăng. Thực phẩm và đồ uống có chất làm ngọt nhân tạo được dán nhãn là thực phẩm “không đường” hoặc “ăn kiêng”. Tuy nhiên, chất làm ngọt nhân tạo cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe.

Bài viết này giải thích về chất làm ngọt nhân tạo, bao gồm các loại chất làm ngọt nhân tạo và cách chúng hoạt động. Nó cũng đề cập đến những tuyên bố về ảnh hưởng của chất làm ngọt nhân tạo đến sức khoẻ cũng như mặt lợi và hại của chúng theo nghiên cứu.

Chất làm ngọt nhân tạo có thể được sử dụng để thay thế cho đường. Một số loại đường có thể có những tên này trên nhãn thực phẩm: Glucoza, sacaroza, fructose, maltose, isomaltulose, fructooligosaccharide (FOS).

Đường là carbohydrate, một loại chất dinh dưỡng có vị ngọt. Chất làm ngọt nhân tạo là các hóa chất cung cấp vị ngọt nhưng có ít hoặc không có carbohydrate hay calo. Đây là lý do tại sao một số chất làm ngọt nhân tạo được coi là "chất làm ngọt không dinh dưỡng".

Kết quả là, chất làm ngọt nhân tạo khác với đường do ảnh hưởng của chúng đến dinh dưỡng và cơ thể.

Chất làm ngọt nhân tạo có vị ngọt hơn đường ăn, vì vậy cần ít hơn để làm ngọt thực phẩm. Theo Viện Ung thư Quốc gia, thực phẩm có thể cần ít chất ngọt nhân tạo hơn đường ăn từ 200 đến 200.000 lần để có vị ngọt như ý.

Luôn làm theo hướng dẫn sử dụng được dán trên bao bì và kích thước khẩu phần trên các sản phẩm có chứa chất làm ngọt nhân tạo.

Chúng hoạt động như thế nào?

Lưỡi chứa nhiều chồi vị giác giúp phát hiện mùi vị và truyền đạt đến não. Những hương vị này đến từ các phân tử trong thực phẩm. Tuy nhiên, chỉ những loại nụ vị giác cụ thể mới có thể xử lý các phân tử khác nhau. Ví dụ, một số có thụ thể đối với các phân tử từ thức ăn ngọt. Những nụ vị giác khác có thể xử lý vị đắng.

Chất làm ngọt nhân tạo mặc dù không có đường nhưng chứa các phân tử kích thích vị ngọt có thể tiếp nhận. Tuy nhiên, cấu trúc hóa học của chất ngọt nhân tạo và đường khác nhau. Cơ thể không thể tiêu hóa nhiều chất ngọt nhân tạo. Kết quả là chúng không tạo ra năng lượng hoặc calo.

Ngoài ra, cơ thể có thể tiêu hóa một số chất làm ngọt nhân tạo. Tuy nhiên, chúng có ít calo hơn vì chỉ cần khẩu phần nhỏ để cung cấp vị ngọt.

Các loại chất làm ngọt nhân tạo

Các loại chất ngọt nhân tạo có thể khác nhau tùy thuộc vào chất lượng của chúng. Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) phân loại chất làm ngọt nhân tạo ngọt hơn nhiều so với đường có ít hoặc không có calo là “chất làm ngọt cường độ cao”. Tuy nhiên, không phải tất cả chất thay thế đường đều được FDA chấp thuận. Dưới đây là danh sách 6 chất làm ngọt cường độ cao được FDA chấp thuận:

Các chất thay thế đường khác bao gồm rượu đường, một loại carbohydrate có thể ngọt bằng đường từ 25-100%. Giống như chất làm ngọt cường độ cao, chúng có hàm lượng calo thấp hơn đường và không có tác dụng tương tự đối với sức khỏe.

Ví dụ về rượu đường bao gồm: erythritol, lactitol, malitol, mannitol, sorbitol, xylitol.

Stevia có phải là chất làm ngọt nhân tạo không?

Stevia là một chất làm ngọt cường độ cao khác. Tuy nhiên, nó có thể không được coi là nhân tạo vì nó đến từ một loại cây mọc tự nhiên.

Các nhà nghiên cứu và nhà sản xuất cho biết stevia thường được công nhận là an toàn (GRAS) khi sử dụng trong thực phẩm cho người nếu được sử dụng theo hướng dẫn. Mặc dù FDA không phản đối một số tuyên bố này, nhưng nó không điều chỉnh các chất GRAS giống như chất làm ngọt cường độ cao khác.

Ảnh hưởng sức khỏe

Theo nghiên cứu, sau đây là những ảnh hưởng sức khỏe mà chất ngọt nhân tạo có thể có.

Sức khỏe răng miệng

Theo một nghiên cứu năm 2016, đường ăn là yếu tố nguy cơ đáng kể nhất gây sâu răng. Chất làm ngọt nhân tạo có thể giúp bảo vệ sức khỏe răng. Một số chất thay thế đường, chẳng hạn như erythritol cũng có thể ức chế sự phát triển của vi khuẩn gây sâu răng và mảng bám, theo một nghiên cứu năm 2018 .

Lượng đường trong máu

Tiêu thụ đường có thể làm tăng lượng glucose trong máu. Theo thời gian, điều này có thể làm tăng nguy cơ: Bệnh tiểu đường, Bệnh tim mạch, chẳng hạn như đột quỵ, Bệnh về mắt, Bệnh thận.

Tuy nhiên, một số nghiên cứu cho thấy chất làm ngọt nhân tạo cũng có thể làm tăng lượng đường trong máu, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ.

Một nghiên cứu năm 2020 chỉ ra rằng chất làm ngọt nhân tạo có thể tác động tiêu cực đến lượng đường trong máu và làm tăng kháng insulin. Hormone insulin giúp kiểm soát lượng đường trong máu.

Cảm giác thèm ăn và cân nặng

Một lợi ích có thể có của chất làm ngọt nhân tạo là khả năng giúp mọi người duy trì cân nặng vừa phải. Chúng cung cấp ít hoặc không có calo, không giống như đường ăn.

Tuy nhiên, một nghiên cứu năm 2021 chỉ ra rằng chất làm ngọt nhân tạo có thể không ảnh hưởng đến trọng lượng hoặc gây ra thay đổi trọng lượng, mặc dù các nhà nghiên cứu cho biết thời gian của hầu hết nghiên cứu là có giới hạn. Ngoài ra, một nghiên cứu năm 2017 cho thấy uống đồ uống có chất làm ngọt nhân tạo có thể làm tăng động lực ăn nhiều thức ăn ngọt hơn của những người tham gia.

Nghiên cứu sâu hơn cho thấy rằng chất làm ngọt nhân tạo có thể liên quan đến: Giảm sự hài lòng sau khi ăn, Lượng thức ăn nhiều hơn, Tăng chỉ số cơ thể (BMI), Sức khỏe trao đổi chất.

Các nhà nghiên cứu từ một nghiên cứu năm 2019 cho rằng chất làm ngọt nhân tạo có thể góp phần gây ra hội chứng chuyển hóa, các yếu tố làm tăng nguy cơ: Bệnh tiểu đường, Bệnh tim mạch, Bệnh đột quỵ.

Sức khỏe đường ruột

Một thử nghiệm lâm sàng năm 2020 cho thấy các chất làm ngọt nhân tạo như aspartame hoặc sucralose có ảnh hưởng tối thiểu đến sức khỏe đường ruột khi được sử dụng hàng ngày.

Ngược lại, nghiên cứu cho thấy đường ăn có thể thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn có hại và góp phần gây viêm ruột. Viêm ruột có thể dẫn đến bệnh mãn tính.

Tuy nhiên, một nghiên cứu vào năm 2022 về tác động của sucralose và saccharin đối với sức khỏe đường ruột cho thấy các chất làm ngọt không dinh dưỡng có thể phá vỡ hệ vi sinh vật đường ruột và làm giảm khả năng tiêu hóa glucose. Hệ vi sinh vật đường ruột đề cập đến sự cân bằng của vi khuẩn tốt và xấu hỗ trợ tiêu hóa, sức khỏe. Theo một đánh giá năm 2016, uống rượu có đường có thể gây đầy hơi bất thường.

Nhức đầu và các triệu chứng thần kinh khác

Một số chất làm ngọt nhân tạo có thể gây ra các triệu chứng ảnh hưởng đến não. Một nghiên cứu năm 2021 cho thấy rằng aspartame có thể liên quan đến các triệu chứng thần kinh và hành vi như: Đau đầu, Phiền muộn, Căng thẳng, Co giật. Tuy nhiên, không phải ai cũng gặp phải tác dụng phụ từ chất làm ngọt nhân tạo.

Nếu bạn nhận thấy các triệu chứng sau khi sử dụng chất làm ngọt nhân tạo, hãy giảm lượng trong chế độ ăn uống của bạn. Nếu các triệu chứng vẫn tiếp tục, hãy liên hệ với bác sĩ.

Chất ngọt nhân tạo có gây ung thư không?

Nhiều người cho rằng chất ngọt nhân tạo gây ung thư. Niềm tin này bắt đầu sau một nghiên cứu năm 1970 về các tế bào ung thư trên da của những con chuột được sử dụng một liều cao hỗn hợp có chứa saccharin.

Nhiều nghiên cứu gần đây và lớn hơn đã không tìm thấy mối liên hệ rõ ràng giữa chất làm ngọt nhân tạo và ung thư ở người. Điều này bao gồm các nghiên cứu về tính an toàn của saccharin. Ngoài ra, chuột xử lý saccharin khác với con người, vì vậy nghiên cứu năm 1970 có thể không liên quan đến sức khỏe con người.

Tuy nhiên, một nghiên cứu năm 2022 cho thấy các chất làm ngọt nhân tạo, đặc biệt là aspartame và acesulfame-K có thể làm tăng nguy cơ ung thư.

Các nhà nghiên cứu đã xem xét hồ sơ chế độ ăn uống của 102.865 người trưởng thành và theo dõi họ khoảng 7,8 năm sau đó để kiểm tra ung thư. Nghiên cứu này có thể có những hạn chế. Việc xác định mối tương quan không chứng minh rằng chất làm ngọt nhân tạo gây ung thư, vì các yếu tố khác có thể tác động đến rủi ro.

Cần nghiên cứu thêm

Điều tra sâu hơn có thể giúp xác nhận hoặc phủ nhận ảnh hưởng sức khỏe từ chất làm ngọt nhân tạo. Nghiên cứu cần diễn ra trong thời gian dài hơn và cho thấy mối quan hệ nguyên nhân và kết quả rõ ràng.

Ngoài ra, như một số nhà nghiên cứu lưu ý chất tạo ngọt không phải là một loại duy nhất. Mỗi loại chất tạo ngọt có thể có các biến thể về đặc tính và tác dụng của nó. Cần thêm thông tin để hiểu các hiệu ứng riêng lẻ. Nghiên cứu sâu hơn là cần thiết để hiểu bất kỳ rủi ro tiềm ẩn nào.

Minh Hằng (theo Healthgrades)