Chủ động ứng phó nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại ngày một lớn

Những năm qua, Việt Nam đặc biệt chú trọng vào việc tăng cường hợp tác kinh tế với các quốc gia trong khu vực châu Á, châu Phi và châu Đại Dương nhằm đẩy mạnh xuất khẩu tại khu vực tiềm năng này. Cụ thể, Việt Nam đã tận dụng các cơ hội hợp tác từ các FTA song phương với các đối tác riêng lẻ như Việt Nam - Nhật Bản, Việt Nam - Hàn Quốc, cũng như các FTA đa phương thông qua các tổ chức khu vực như ASEAN hay Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).

Mặc dù thời gian qua, xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang các thị trường này có nhiều khởi sắc và dư địa mở rộng thị trường còn rất lớn, song cũng tồn tại những khó khăn, hạn chế không nhỏ chờ đón doanh nghiệp. Một trong những thách thức lớn nhất là quan điểm bảo hộ, tạo ra các rào cản của các nước, vùng lãnh thổ nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam. Bên cạnh mặt tích cực của tự do hóa thương mại và quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, vẫn tồn tại các hoạt động tạo sự kiềm chế trong chính trị, kinh tế thương mại và các hoạt động này có xu hướng ngày càng trở nên phổ biến. Một số nước đã có xu hướng chuyển sang bảo hộ và hạn chế nhập khẩu từ nước ngoài, thậm chí là bảo hộ quá mức cần thiết.

Theo Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương, các vụ điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam đang tăng nhanh về số lượng. Nếu như giai đoạn 2001 - 2011 chỉ có 50 vụ, thì giai đoạn 2012 đến tháng 8/2024 có tới 205 vụ (tăng hơn 4 lần).

Trong các biện pháp mà các thị trường phòng vệ thương mại nhắm tới hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam nhiều nhất là chống bán phá giá, tính đến tháng 8/2024 có 140 vụ việc. Ngoài ra, điều tra lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với Việt Nam có xu hướng gia tăng, đặc biệt là Hoa Kỳ. Tính đến nay, Hoa Kỳ đã điều tra 25 vụ việc chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu Việt Nam.

Phạm vi sản phẩm bị điều tra ngày càng đa dạng, theo đó, các vụ điều tra không giới hạn ở các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn như: Tôm, cá tra, thép, gỗ, pin mặt trời,… mà mở rộng với những sản phẩm có giá trị và lượng xuất khẩu trung bình và nhỏ như: Máy cắt cỏ, mật ong, đĩa giấy, ghim dập. Phạm vi điều tra cũng ngày càng mở rộng, bao gồm cả các nội dung mới như: Điều tra xem xét phạm vi sản phẩm, điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại. Cùng với đó, xu hướng điều tra khắt khe hơn, với yêu cầu cao hơn đối với chính phủ, doanh nghiệp bị điều tra (thời hạn trả lời, yêu cầu bổ sung nhiều thông tin, khó xin gia hạn...).

Đặc biệt, mức thuế phòng vệ thương mại có thể bị đẩy lên do vấn đề kinh tế thị trường. Hiện, do một số nước như Hoa Kỳ chưa công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường nên sử dụng chi phí của một nước thứ ba để tính giá trị thông thường trong các vụ việc chống bán phá giá. Như, vụ việc Hoa Kỳ điều tra chống bán phá giá mật ong Việt Nam.

Nguyên nhân của số vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu Việt Nam tăng nhanh, bà Trương Thuỳ Linh - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương - cho biết, là do Việt Nam đã tham gia kí kết nhiều FTA song phương, đa phương, các FTA hế hệ mới. Đến nay, Việt Nam đã ký kết và đang đàm phán 19 FTA.

Cùng với quá trình mở rộng hợp tác quốc tế đã mang lại nhiều cơ hội cho hàng hóa, doanh nghiệp trong nước cũng xuất hiện những rào cản mới. Xuất khẩu hàng hoá tăng nhanh, giá xuất khẩu cạnh tranh, các biện pháp phòng vệ thương mại cũ làm nảy sinh các vụ việc phòng vệ thương mại mới; mặt khác do hạn chế về khả năng dự đoán, nắm bắt thông tin sớm để ngăn chặn sớm các vụ điều tra phòng vệ thương mại.

Ảnh minh họa

Nhằm bảo vệ lợi ích cho hàng hoá, doanh nghiệp Việt Nam, thời gian qua Bộ Công Thương (Cục Phòng vệ thương mại) đã chủ động, tích cực triển khai các hoạt động hỗ trợ, như: Cảnh báo sớm nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương để doanh nghiệp chủ động xây dựng kế hoạch xử lý. Hiện, Cục Phòng vệ thương mại đã và đang theo dõi biến động xuất khẩu của gần 40 mặt hàng và định kỳ đưa ra danh sách cảnh báo khoảng 10 mặt hàng (đã có các sản phẩm bị điều tra như gỗ dán, đệm mút, lốp xe ô tô, ống đồng, mật ong, thép chống ăn mòn, gạch men, tủ gỗ, pin mặt trời, ghim dập…).

Bên cạnh đó, thường xuyên trao đổi với hiệp hội, doanh nghiệp để cung cấp thông tin, cập nhật diễn biến vụ việc và thống nhất phương án ứng phó. Nhờ vậy, doanh nghiệp và hiệp hội nắm bắt được kịp thời diễn biến vụ việc, chia sẻ thông tin và cùng phối hợp lên phương án ứng phó. “Cục Phòng vệ thương mại đã cung cấp thông tin sớm giúp các doanh nghiệp hiểu được nguyên tắc, quy trình điều tra, các công việc cần thực hiện và các kịch bản có thể xảy ra để doanh nghiệp xây dựng chiến lược ứng phó” - bà Linh cho biết.

Kết quả giúp doanh nghiệp Việt Nam không bị áp thuế phòng vệ thương mại hoặc được hưởng mức thuế thấp, góp phần duy trì tăng trưởng xuất khẩu. Ví dụ: Úc đã chấm dứt lệnh áp thuế đối với nhiều vụ việc điều tra chống bán phá giá/chống trợ cấp (ống thép chính xác, dây đai thép phủ màu, ống đồng, nhôm ép, amoni nitrat...); Ấn Độ, Malaysia, Indonesia… cũng lần lượt chấm dứt các vụ việc điều tra chống bán phá giá đối với ván gỗ MDF, nhựa PET, tôn lạnh…

Ứng phó với các nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại ngày một lớn

Bên cạnh việc cơ quan chức năng, Chính phủ, cơ quan quản lý địa phương cần quản lý và giám sát hoạt động của doanh nghiệp trên địa bàn để phát hiện và ngăn chặn các hành vi lẩn tránh; cân nhắc khi ban hành các chính sách có thể bị cáo buộc là trợ cấp; cung cấp thông tin đúng thời hạn trong trường hợp xử lý vụ việc điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài; phối hợp trong các hoạt động thẩm tra theo yêu cầu của cơ quan điều tra nước ngoài.

Đối với doanh nghiệp, theo lãnh đạo Cục Phòng vệ thương mại, cần nắm bắt thông tin kịp thời, tích cực, chủ động tham gia, tham gia toàn bộ quá trình; xây dựng chiến lược xuất khẩu đa dạng thị trường và tránh phát triển quá nóng vào một thị trường; trang bị kiến thức về pháp luật phòng vệ thương mại, cũng như chuẩn bị nguồn lực để đối phó với các nguy cơ kiện phòng vệ thương mại. Đặc biệt, cần tuân thủ chặt chẽ các quy định về chứng nhận xuất xứ, không tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.

Đặc biệt, việc chủ động ứng phó từ sớm, từ xa hết sức quan trọng. Lãnh đạo Cục Phòng vệ thương mại khuyến nghị, các doanh nghiệp phải có các biện pháp ứng phó với điều tra trước khi xảy ra vụ việc. Như, tập trung cạnh tranh bằng chất lượng hơn là cạnh tranh bằng giá; trang bị những kiến thức cơ bản về phòng vệ thương mại, xây dựng và duy trì hệ thống truy nguồn gốc xuất xứ của nguyên liệu sản xuất hàng xuất khẩu; dự trù kinh phí thuê luật sư; thường xuyên cập nhật thông tin với Hiệp hội và cơ quan Chính phủ (Cục Phòng vệ thương mại), với nhà nhập khẩu về khả năng một vụ việc có thể xảy ra; tham khảo danh sách các mặt hàng cảnh báo nguy cơ bị điều tra lẩn tránh thuế của Cục Phòng vệ thương mại.

Khánh Mai (t/h)