Chuyển đổi công nghiệp theo hướng sinh thái, công nghệ cao để giữ thị trường và thu hút đầu tư

TP.HCM - trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước đang đứng trước yêu cầu cấp bách phải chuyển đổi mô hình phát triển công nghiệp, từ truyền thống sang hiện đại, ứng dụng công nghệ sạch, tiết kiệm tài nguyên và giảm phát thải. Theo bà Nguyễn Vân Trang - Trưởng nhóm Đông Nam Á của Trung tâm Climateworks (Đại học Monash, Úc), việc chuyển đổi sang mô hình công nghiệp sinh thái là yếu tố sống còn. Bà nhận định: “Nhiều nhà đầu tư đang có xu hướng chuyển dòng vốn về TP.HCM. Tôi kỳ vọng đến năm 2050, một lượng lớn lao động trong nền kinh tế xanh sẽ tập trung tại Việt Nam và TP.HCM là điểm đến ưu tiên”.

Xây dựng doanh nghiệp công nghệ cao, phát triển xanh là yêu cầu của thời đại. (Ảnh minh họa)

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này đang vấp phải nhiều rào cản từ chính sách và thực tiễn triển khai. Ông Giang Ngọc Phương - Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Khu Công nghiệp Hiệp Phước cho biết do không được quy hoạch là khu công nghiệp sinh thái ngay từ đầu, việc áp dụng mô hình cộng sinh công nghiệp gặp nhiều khó khăn. Cụ thể, quy định pháp lý yêu cầu chất thải phải được xử lý qua các đơn vị có chức năng trước khi sử dụng làm nguyên liệu đầu vào khiến mô hình chia sẻ phụ phẩm giữa các doanh nghiệp bị chậm trễ, gia tăng chi phí và làm giảm hiệu quả kinh tế.

Vấn đề pháp lý cũng là trở ngại với các dự án ứng dụng năng lượng tái tạo. Lãnh đạo Khu Công nghiệp Deep C chia sẻ, đơn vị này mất ba năm để xin phép lắp đặt cột điện gió trong khu công nghiệp do tiêu chuẩn kỹ thuật chưa rõ ràng.

Theo TS Scott McDonald - chuyên gia logistics và chuỗi cung ứng (Đại học RMIT Việt Nam), TP.HCM đang phải giải bài toán khó giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường, trong bối cảnh việc đầu tư vào năng lượng tái tạo, hệ thống xử lý nước và chất thải đòi hỏi nguồn lực lớn cùng chính sách ưu đãi rõ ràng để tạo động lực cho doanh nghiệp.

Trong khi đó, tại khu vực miền Trung, Bình Định được đánh giá là một trong những địa phương đi đầu trong chuyển đổi mô hình công nghiệp xanh. Các khu công nghiệp như Phú Tài, Nhơn Hội, Becamex đang tích cực đầu tư công nghệ sạch, nâng cao tiêu chuẩn môi trường, hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn. Nhiều doanh nghiệp trong tỉnh đã chủ động nâng cấp dây chuyền sản xuất, đẩy mạnh tự động hóa nhằm giảm phát thải và tăng năng suất.

Công ty Tân Đại Hưng tại KCN Nhơn Hội đã đưa vào vận hành dây chuyền sơn và máy đan tự động trong sản xuất đồ kim loại kết hợp giả mây. Trong ngành gỗ, Công ty Gỗ Phú Tài Bình Định đầu tư robot hóa sản xuất, còn Công ty Hoàng Giang đạt nhiều chứng nhận quốc tế như ISO 14001, FSC, SMETA… và đang mở rộng đầu tư để đáp ứng yêu cầu thị trường nước ngoài.

Theo ông Tô Xuân Phúc - chuyên gia tổ chức Forest Trends Việt Nam, việc chuyển đổi xanh không còn là xu thế mà đã trở thành tiêu chí bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn duy trì vị trí trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Ông nhấn mạnh, các thị trường như Liên minh châu Âu (EU), Mỹ đang siết chặt tiêu chuẩn về truy xuất nguồn gốc và môi trường. Doanh nghiệp không thích ứng kịp thời có thể bị loại khỏi các đơn hàng lớn.

Ở phía Bắc, Hà Nội và Hà Nam đang lựa chọn hướng đi riêng bằng việc đầu tư vào khu công nghệ cao một trụ cột quan trọng để xây dựng nền công nghiệp hiện đại. Tại Hà Nội, Khu công nghệ cao Hòa Lạc đang được quy hoạch thành trung tâm nghiên cứu và ứng dụng công nghệ cao với sự tham gia của các tập đoàn lớn, trường đại học và viện nghiên cứu hàng đầu. UBND thành phố đã phê duyệt đề cương phát triển khu này đến năm 2030, tầm nhìn 2045, với kỳ vọng trở thành hạt nhân đổi mới sáng tạo tại miền Bắc.

Còn tại Hà Nam, Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn đã ký quyết định thành lập Khu công nghệ cao Hà Nam vào tháng 12/2024. Dự án hướng đến các lĩnh vực mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, điện tử - bán dẫn, công nghệ sinh học, vật liệu mới và sẽ góp phần tạo việc làm chất lượng cao, thu hút đầu tư công nghệ vào khu vực đồng bằng sông Hồng.

Tuy vậy, nhìn chung tiến trình chuyển đổi tại các địa phương vẫn còn thiếu sự đồng bộ, đặc biệt là về hành lang pháp lý và các chính sách hỗ trợ. Từ quy định về quản lý chất thải trong mô hình cộng sinh, đến tiêu chuẩn kỹ thuật cho năng lượng tái tạo và điều kiện chuyển đổi hạ tầng công nghiệp - đều cần được rà soát, điều chỉnh phù hợp thực tiễn phát triển công nghiệp xanh. Bên cạnh đó, cần có cơ chế ưu đãi rõ ràng về thuế, đất đai, tín dụng xanh để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư, cũng như sự vào cuộc đồng bộ của các bộ, ngành và chính quyền địa phương để tạo ra chuyển biến thực chất.

Trong bối cảnh các hàng rào kỹ thuật xanh ngày càng khắt khe và xu hướng tiêu dùng toàn cầu chuyển mạnh sang tiêu chí phát triển bền vững, việc chậm thích ứng có thể khiến doanh nghiệp và địa phương mất cơ hội xuất khẩu, giảm sức hút đầu tư. Chuyển đổi công nghiệp theo hướng sinh thái, công nghệ cao do đó không chỉ là chiến lược dài hạn mà là mệnh lệnh sống còn của nền kinh tế.

 Duy Trinh