Doanh nghiệp cần cẩn trọng với những quy tắc trong xuất xứ hàng hóa

Xuất nhập khẩu hàng hóa giảm đâu là nguyên nhân?

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Thống kê, trong tháng 6, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu hàng hóa ước đạt 56,01 tỷ USD, tăng 3,6% so với tháng trước và giảm 14,1% so với cùng kỳ năm trước. Tính chung 6 tháng đầu năm 2023, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa ước đạt 164,45 tỷ USD, giảm 12,1% so với cùng kỳ năm trước. Nguyên nhân của sự suy giảm này là do tình hình xuất khẩu còn rất nhiều khó khăn trong bối cảnh lạm phát tăng cao, suy giảm nhu cầu tiêu dùng tại một số thị trường là đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam. Kim ngạch xuất khẩu sang một số thị trường lớn giảm: Hoa Kỳ giảm 22,6%; Hàn Quốc giảm 10,2%; EU giảm 10,1%; ASEAN giảm 8,7%; Nhật Bản giảm 3,3%; Trung Quốc giảm 2,2%.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cũng từng nghiêm túc thừa nhận, mặc dù đạt được kết quả tích cực, tuy nhiên, theo Bộ trưởng, xuất khẩu của Việt Nam chưa thật sự bền vững do còn thiếu sự cân đối về cơ cấu thị trường xuất khẩu, cơ cấu hàng hoá xuất khẩu và cơ cấu chủ thể xuất khẩu. Cụ thể, xuất khẩu vẫn phụ thuộc vào khu vực FDI (chiếm hơn 74%), tốc độ đa dạng hoá thị trường ở một số sản phẩm (như rau quả) còn chậm nên chưa có khả năng đáp ứng các yêu cầu về tiêu chuẩn, chất lượng của các thị trường và các ưu đãi thuế quan từ các FTA đã ký kết. Xuất nhập khẩu còn phụ thuộc một số thị trường lớn, tiềm ẩn rủi ro, năng lực xuất khẩu của các doanh nghiệp 100% vốn Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa còn chưa cao.

Doanh nghiệp cần cẩn trọng với những quy tắc trong xuất xứ hàng hóa trong xuất nhập khẩu. Ảnh minh họa

Một trong những nguyên nhân khiến cho tình trạng xuất nhập khẩu của Việt Nam vẫn gặp nhiều khó khăn là do còn phát hiện nhiều vi phạm liên quan đến xuất xứ hàng hóa. Đặc biệt là những tình trạng lợi dụng xuất xứ Việt Nam hoặc các nước thành viên các FTA để hưởng các khoản thuế ưu đãi. Hoặc có những trường hợp doanh nghiệp vi phạm về xuất xứ hàng hóa nhập khẩu do chưa nắm bắt kỹ các thông tin kỹ thuật hàng hóa, sai lệch mã số trên hàng hóa…

Ông Phan Minh Thuần, Trưởng phòng Giám sát quản lý, Cục Hải quan Đồng Nai cho biết, thời gian qua, nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp thuận lợi hơn trong hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa, nhiều thủ tục hành chính liên quan đến xuất nhập khẩu hàng hóa được cắt giảm hoặc thực hiện theo hình thức tự kê khai, tự đăng ký. Trong đó, thủ tục tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa của doanh nghiệp được áp dụng khá hiệu quả. Tuy nhiên, vẫn còn khá nhiều doanh nghiệp sai sót, dẫn đến vi phạm về xuất xứ hàng hóa theo quy định.

Theo ông Phan Minh Thuần, tình trạng vi phạm về xuất xứ hàng hóa chủ yếu ở một số ngành hàng như: đối với hàng hóa nhập khẩu thường rơi vào nhóm hàng về hóa chất, nguyên liệu phục vụ sản xuất… do doanh nghiệp tự khai xuất xứ hàng hóa nhập khẩu khác với khi kiểm tra thực tế.

Với những trường hợp vi phạm này, ngoài việc bị xử lý vi phạm hành chính, hàng hóa nhập khẩu không đúng xuất xứ sẽ phải quay trở về nơi ban đầu. Hậu quả này không chỉ gây thiệt hại cho doanh nghiệp về kinh tế mà còn khiến cho doanh nghiệp trở thành đối tượng bị theo dõi trong các hoạt động xuất nhập khẩu khác. Do đó các doanh nghiệp cẩn phải cẩn trọng trong đăng ký xuất xứ, tránh những vi phạm do gian lận xuất xứ không đáng có, hiểu rõ về các quy tắc xuất xứ hàng hóa. 

Quy định về quy tắc xuất xứ hàng hóa xuất nhập khẩu

Được biết Việt Nam hiện đã tham gia 15 hiệp định thương mại tự do (FTA) đa phương và song phương với các nước trên thế giới. Hàng hóa xuất - nhập khẩu (XNK) giữa Việt Nam và các nước thành viên các FTA sẽ được hưởng ưu đãi về thuế quan. Tuy nhiên, để được hưởng những ưu đãi về thuế đối với hàng hóa XNK sang thị trường các nước thành viên FTA thì sản phẩm hàng hóa của doanh nghiệp phải đáp ứng các yêu cầu về quy tắc xuất xứ hàng hóa theo quy định của từng FTA.

Quy tắc xuất xứ hàng hóa được chia làm hai loại theo quy định tại Điều 3 Nghị định số 31/2018/NĐ-CP, gồm: Quy tắc xuất xứ ưu đãi là các quy định về xuất xứ áp dụng cho hàng hóa có cam kết hoặc thoả thuận ưu đãi về thuế quan và ưu đãi về phi thuế quan. Quy tắc xuất xứ không ưu đãi: là các quy định về xuất xứ áp dụng cho hàng hóa không có cam kết hoặc thoả thuận ưu đãi về thuế quan và ưu đãi về phi thuế quan, và trong các trường hợp áp dụng các biện pháp thương mại không ưu đãi về đối xử tối huệ quốc, chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ, hạn chế số lượng hay hạn ngạch thuế quan, mua sắm chính phủ và thống kê thương mại.

Quy tắc xuất xứ hàng hóa ưu đãi: Quy tắc xuất xứ hàng hóa theo các điều ước quốc tế. Việc xác định xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, hàng hóa nhập khẩu để được hưởng chế độ ưu đãi về thuế quan và phi thuế quan được áp dụng theo điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc gia nhập và theo quy định của Bộ Công Thương hướng dẫn điều ước quốc tế đó. Đây là loại quy tắc xuất xứ phổ biến và mang lại nhiều lợi ích về hưởng ưu đãi thuế quan cho các nước thành viên, đặc biệt trong các FTA và hiệp định đối tác kinh tế. Trên tinh thần hội nhập quốc tế, Việt Nam cho đến nay đã tham gia và ký kết 16 FTA song phương và đa phương.

Quy tắc xuất xứ hàng hóa không ưu đãi: Theo Hiệp định về Quy tắc xuất xứ trong WTO, mỗi nước thành viên WTO cần phải có quy định riêng về quy tắc xuất xứ, được phân loại thành quy tắc xuất xứ không ưu đãi và sử dụng Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa không ưu đãi để hàng xuất khẩu của mình được áp thuế suất tối huệ quốc (MFN) khi xuất sang các nước thành viên WTO khác. Nếu so sánh, loại thuế này thông thường cao hơn mức thuế suất ưu đãi FTA, trong một số trường hợp có thể bằng thuế FTA. Hiện đa phần cơ quan hải quan các nước thành viên WTO không yêu cầu phải nộp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa không ưu đãi mới được hưởng thuế suất MFN, tuy nhiên thương nhân tại Việt Nam vẫn có thói quen sử dụng để minh bạch, đảm bảo về xuất xứ cho lô hàng của mình.

Chính vì mức thuế suất MFN thường cao hơn mức thuế suất FTA theo từng nhóm ngành hàng, quy tắc xuất xứ không ưu đãi được xây dựng lỏng hơn so với quy tắc xuất xứ ưu đãi trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc gia nhập. Sau hơn 10 năm Việt Nam gia nhập WTO với hành lang pháp lý đầu tiên về xuất xứ là Nghị định số 19/2006/NĐ-CP, bộ quy tắc xuất xứ hàng hóa không ưu đãi của ta đã được Chính phủ nâng cấp và quy định tại Chương III của Nghị định số 31/2018/NĐ-CP.

 An Dương (T/h)