Dễ dàng mua hóa chất kích thích tăng trưởng BAP: Vụ giá đỗ có phải chỉ là 'phần nổi của tảng băng chìm'?

Hóa chất ngâm giá đỗ có đang len lỏi vào các loại nông sản khác? 

Vụ việc kiểm tra đồng loạt 6 cơ sở sản xuất giá đỗ tại thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk vừa qua đã gây lo ngại trong dư luận khi công an tỉnh Đắk Lắk phát hiện các dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng.

Theo đó, trong quá trình sản xuất, các cơ sở này không chỉ sử dụng nguyên liệu thông thường mà còn thêm vào một loại hóa chất không màu, có tên 6-Benzylaminopurine. Điều đáng nói, đây là chất không nằm trong danh mục được phép sử dụng trong sản xuất thực phẩm tại Việt Nam.

Theo cơ quan chức năng, chỉ riêng trong năm 2024, các cơ sở này đã đưa ra thị trường hơn 2.900 tấn giá đỗ chứa hóa chất cấm, tương đương 8-10 tấn mỗi ngày. Thông tin này khiến nhiều người không khỏi lo lắng, bởi giá đỗ là thực phẩm quen thuộc, xuất hiện trong bữa cơm hàng ngày của hầu hết gia đình Việt. Đồng thời, nhiều người cũng đặt ra câu hỏi: Liệu hóa chất cấm này có đang âm thầm sử dụng trong các loại nông sản khác trên thị trường?

Thực tế theo ghi nhận trên thị trường, chỉ cần vài thao tác tìm kiếm trên các trang thương mại điện tử, website của các công ty nông nghiệp, người dùng có thể dễ dàng mua được BAP với nhiều mức giá khác nhau.

BAP thường được bán dưới dạng bột với giá từ 800.000 đồng đến hơn 1.000.000 đồng cho một hộp 25g. Điều đáng nói, thông tin về công dụng và cách sử dụng BAP thường được mô tả qua loa, thậm chí không có bất kỳ hướng dẫn nào, ngoài một vài dòng về thành phần hóa học. Hầu hết cửa hàng trực tuyến đều không có cảnh báo rằng BAP không được phép dùng trong sản xuất thực phẩm.

Đáng chú ý còn phát hiện trên trang web của một công ty nông nghiệp có những hướng dẫn sử dụng BAP sai lệch. Công ty này hướng dẫn người mua sử dụng BAP để phun lên các loại cây ăn quả, rau củ như nho, dưa các loại, rau, táo, chuối… để kích thích tăng trưởng, hoặc kết hợp với các chất như retardant phun lên rau bắp cải, xà lách, súp lơ, cần tây… sau khi vừa thu hoạch để làm chậm sự già hóa để bảo quản rau lâu hơn.

Giá đỗ ngâm tẩm hóa chất gây hoang mang dư luận trong những ngày gần đây. Ảnh minh họa

Trao đổi về hóa chất trên, Tiến sĩ Đỗ Duy Hưng, Bộ môn Bệnh cây và Miễn dịch thực vật, Viện Bảo vệ thực vật, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam cho biết, 6-Benzylaminopurine (BAP) là chất điều hòa sinh trưởng thực vật, thuộc nhóm cytokinin, là hormone thực vật được sử dụng phổ biến trong nuôi cấy mô tế bào. BAP còn được ứng dụng trong nông nghiệp để tăng năng suất, chất lượng quả, đặc biệt với nho và táo.

"Chúng ta không thể phủ nhận vai trò và ứng dụng rộng rãi của BAP trong nông nghiệp. Tuy nhiên, nếu sử dụng không đúng cách, cụ thể là không tuân thủ liều lượng và thời gian cách ly khi sử dụng, chúng có thể mang lại những tác động tiêu cực đến sức khỏe con người", tiến sĩ Đỗ Duy Hưng nói.

Ông cho hay, đối với con người, giá đỗ chứa BAP dư thừa cho thấy nguy cơ gây hại cho gan và thận ở người dùng thường xuyên. Liều lượng BAP cao có thể gây độc tế bào, tăng nguy cơ ung thư nếu tiếp xúc lâu dài qua thực phẩm.

PGS. TS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên Giảng viên Viện Công nghệ và Thực phẩm, Đại học Bách khoa Hà Nội cũng cho rằng, 6-Benzylaminopurine có khả năng kích thích sự sinh trưởng bất thường của tế bào trong cơ thể người, dẫn đến tình trạng rối loạn tế bào. Khi chất này tích tụ lâu ngày, nó có thể gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh, biểu hiện qua các triệu chứng như hoa mắt, chóng mặt, nôn mửa. Về lâu dài, hợp chất này có thể gây tổn thương gan, làm suy yếu cơ thể và dẫn đến nhiều bệnh lý nghiêm trọng.

Đặc biệt, tác động của BAP còn nguy hiểm hơn đối với phụ nữ mang thai. Sự tích tụ chất này trong cơ thể người mẹ có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của thai nhi, làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh, sinh non, hoặc các bất thường trong quá trình phát triển của trẻ.

Theo chuyên gia của Viện Bảo vệ thực vật, đã có nhiều nghiên cứu về tác hại khi lạm dụng BAP trong nông nghiệp. Cụ thể, sử dụng BAP quá liều (>10 mg/L) gây ức chế sự phát triển của cà chua, làm giảm năng suất. Tồn dư BAP trong rau xanh ở mức >1 ppm có thể ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa ở động vật thí nghiệm. Khi nồng độ BAP trên 5 mg/L, chồi cây chuối nuôi cấy mô phát triển không cân đối và giảm tỷ lệ ra rễ.

Tùy mục đích sử dụng, BAP có thể được dùng với liều lượng từ 10-5.000 ppm. BAP có thể được sử dụng trong nuôi cấy mô thực vật. Nếu sử dụng cho cây ăn quả (giai đoạn ra hoa, đậu quả và giai đoạn quả lớn), nồng độ sử dụng từ 10-50 ppm, thời gian cách ly cần tối thiểu 30 ngày.

Cần siết chặt quản lý

Theo luật sư Trần Tuấn Anh (Giám đốc Công ty Luật Minh Bạch - Hà Nội), căn cứ theo khoản 6 Điều 22 Nghị định 115/2018/NĐ-CP được sửa đổi bởi điểm đ khoản 12 Điều 1 Nghị định 124/2021/NĐ-CP, hành vi sử dụng chất không được phép trong sản xuất thực phẩm có thể bị xử phạt hành chính từ 40.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng. Bên cạnh đó còn có các hình thức xử phạt bổ sung khi nhập khẩu, sản xuất, chế biến, cung cấp, bán thực phẩm gây ngộ độc thực phẩm ảnh hưởng đến sức khỏe của từ 01 người đến 04 người mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự.

Luật sư Trần Tuấn Anh cho biết thêm: “Đối với những vụ việc nghiêm trọng như vụ việc ở Đắk Lắk, các cá nhân vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội “Vi phạm quy định về an toàn thực phẩm” được quy định tại Điều 317 Bộ luật Hình sự 2015 với mức xử phạt bao gồm bị phạt tiền từ 50 đến 200 triệu đồng và phạt tù từ 01 đến 05 năm. Nếu vi phạm cao hơn hay tái phạm thì mức phạt sẽ còn tăng thêm”.

Các sản phẩm hóa chất phải được ghi nhãn rõ ràng với nội dung tại Phụ lục I Nghị định 111/2021/NĐ-CP. Luật sư Trần Tuấn Anh cho rằng, việc người bán không ghi chú cảnh báo rằng BAP không được phép dùng trong sản xuất thực phẩm đã thuộc vào các hành vi bị nghiêm cấm trong bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng theo quy định tại Khoản 1 Điều 10 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 với hành vi lừa dối hoặc gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng thông qua việc cung cấp thông tin sai lệch, không đầy đủ, không chính xác về sản phẩm.

Hành vi này theo quy định tại Điều 31 Nghị định 119/2017/ NĐ-CP được sửa đổi bởi Điều 48, 49 Nghị định 124/2021/NĐ-CP, người bán thực hiện hành vi vi phạm về nhãn hàng hóa sẽ bị xử phạt tiền từ 500.000 đồng đến 120.000.000 đồng đối với hàng hóa có giá trị từ 5 triệu đồng đến trên 100 triệu đồng và các hình thức xử phạt bổ sung.

Sự dễ dàng trong mua bán, thiếu kiến thức về hóa chất cùng lợi nhuận khổng lồ là những yếu tố chính giải thích vì sao nhiều đối tượng sử dụng BAP trong việc ngâm giá đỗ và các loại thực phẩm khác. Để ngăn chặn tình trạng này, ông Tuấn Anh nhấn mạnh sự cần thiết phải siết chặt công tác quản lý.

Theo ông, trước tiên, cần kiểm soát chặt chẽ nguồn cung cấp bằng cách yêu cầu các cơ sở kinh doanh hóa chất kê khai rõ ràng mục đích sử dụng và danh sách khách hàng mua sản phẩm. Cần xây dựng và ban hành quy định pháp luật rõ ràng hơn về việc sử dụng, lưu hành và ghi nhãn đối với các hóa chất như BAP, đặc biệt nhấn mạnh việc cấm sử dụng trong sản xuất thực phẩm. Tiếp theo, có thể áp dụng công nghệ blockchain hoặc mã QR để truy xuất nguồn gốc và mục đích sử dụng của các sản phẩm hóa chất như BAP.

Đồng thời, tăng cường các chiến dịch tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của người dân và doanh nghiệp về quy định pháp luật liên quan đến sử dụng đúng mục đích các hóa chất. Ngoài ra, việc phối hợp với các sàn thương mại điện tử để kiểm soát sản phẩm hóa chất được rao bán là rất cần thiết, bao gồm yêu cầu người bán ghi rõ mục đích sử dụng và cảnh báo nguy cơ vi phạm nếu sử dụng sai.

Các cơ quan cũng cần tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất tại các cơ sở kinh doanh, sản xuất có liên quan để phát hiện và xử lý kịp thời hành vi vi phạm. Cuối cùng, luật sư Tuấn Anh cho rằng, việc xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm, tăng mức phạt cả hình thức phạt hành chính và truy cứu trách nhiệm hình sự khi gây hậu quả nghiêm trọng sẽ tạo ra hiệu ứng răn đe, góp phần hạn chế tình trạng sử dụng sai mục đích BAP trong thực tế.

Việc mua bán BAP dễ dàng, kiến thức về hóa chất còn hạn chế và lợi nhuận quá lớn là nguyên nhân khiến nhiều người lạm dụng BAP trong sản xuất thực phẩm. Để bảo vệ sức khỏe người dân, cần có sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan chức năng trong việc quản lý, kiểm soát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Nhận biết dấu hiệu nông sản bị lạm dụng hóa chất kích thích 

Theo tiến sĩ Đỗ Duy Hưng, người tiêu dùng có thể nhận biết dấu hiệu nông sản bị lạm dụng hóa chất kích thích tăng trưởng thông qua quan sát hình dạng, kích thước hoặc màu sắc. Nông sản tự nhiên thường không hoàn hảo về mặt hình dạng và màu sắc. Ví dụ, giá đỗ quá trắng, quá mập, không có rễ có thể là dấu hiệu của việc sử dụng hóa chất kích thích. Để đảm bảo an toàn, người dân có thể ưu tiên mua nông sản từ những nông dân, cơ sở sản xuất biết rõ quy trình canh tác, hoặc các cơ sở uy tín, chuyên cung cấp thực phẩm sạch.

Để an toàn hơn, các chuyên gia khuyến cáo nên rửa thực phẩm là nông sản với nhiều nước và rửa dưới vòi nước, sau đó ngâm kèm một chút muối. Sau khi ngâm xong, người dân vẫn phải rửa sạch dưới vòi nước. Phương pháp này là cách đơn giản để tăng cường độ sạch của trái cây, rau củ và giảm tiếp xúc với chất gây ô nhiễm.

Riêng đối với 6-Benzylaminopurine, PGS. TS Nguyễn Duy Thịnh nhấn mạnh, giá đỗ đã bị tẩm qua "nước kẹo" này không thể làm sạch bằng nước hay bất kỳ dung dịch nào, bởi hợp chất đã thấm sâu vào tế bào thực vật. Do đó, người tiêu dùng cần hạn chế tiêu thụ thực phẩm chứa 6-Benzylaminopurine ngay từ khâu chọn lựa thực phẩm, ưu tiên mua giá đỗ từ các nguồn uy tín, đảm bảo an toàn.

Cục An toàn Thực phẩm, Bộ Y tế cũng khuyến cáo người tiêu dùng cần cẩn thận với các loại giá đỗ có hình thức bất thường. Khi chế biến, giá đỗ an toàn thường không tiết ra nước đục, có mùi tự nhiên dễ chịu và không bị dập nát. Đặc biệt, người dân nên mua giá đỗ ở các cửa hàng thực phẩm sạch hoặc siêu thị uy tín thay vì các chợ không đảm bảo nguồn gốc.

Cục An toàn Thực phẩm nhấn mạnh rằng, người tiêu dùng cần nâng cao nhận thức và trách nhiệm khi lựa chọn thực phẩm. Ngoài việc bảo vệ sức khỏe cá nhân, việc từ chối mua sản phẩm không an toàn cũng góp phần đẩy lùi các hành vi sản xuất, kinh doanh vi phạm pháp luật.

An Dương (T/h)