Nâng mức phạt để tăng tính răn đe đối với hành vi làm thực phẩm bẩn

Ngộ độc thực phẩm gia tăng cần triển khai xử phạt quy định theo hành vi

Theo số liệu thống kê của Bộ Y tế, trong năm 2024, tình hình ngộ độc thực phẩm có diễn biến phức tạp, đặc biệt tại bếp ăn tập thể của các công ty, doanh nghiệp, trường học và do thức ăn đường phố. Thống kê toàn quốc ghi nhận 131 vụ ngộ độc thực phẩm, làm 4.726 người mắc và 21 trường hợp tử vong. Số vụ ngộ độc thực phẩm lớn (trên 30 người mắc/vụ) là 29 vụ, khiến 4.049 người mắc và 2 người tử vong. Số vụ ngộ độc nhỏ, vừa (dưới 30 người mắc/vụ) là 102 vụ, khiến 747 người mắc và 19 người tử vong.

Năm 2024 cũng ghi nhận một số vụ ngộ độc thực phẩm xảy ra tại bếp ăn trường học và cả căng-tin, các cơ sở kinh doanh thực phẩm xung quanh khu vực trường học; do thức ăn đường phố như vụ ngộ độc thực phẩm hơn 300 người phải nhập viện tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, khiến nhiều người dân lo lắng khi tất cả số người bệnh này xuất hiện triệu chứng nghi ngộ độc sau khi ăn bánh mì mua ở cửa hàng bánh mì - xôi Cô Ba Bến Đình, phường 7, thành phố Vũng Tàu.

Những con số này là hồi chuông cảnh báo về mức độ nghiêm trọng của vấn đề an toàn thực phẩm, đặc biệt là tại các bếp ăn tập thể trong trường học, khu công nghiệp, khu chế xuất và các cơ sở kinh doanh thực phẩm đường phố. Đứng trước thực trạng này, việc tăng cường giám sát nguy cơ, phòng ngừa ngộ độc thực phẩm và bệnh truyền qua thực phẩm không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan quản lý mà còn là nghĩa vụ của các cơ sở kinh doanh thực phẩm, bếp ăn tập thể và doanh nghiệp trong ngành thực phẩm. 

Bà Trần Việt Nga - Cục trưởng Cục An toàn Thực phẩm (Bộ Y tế) cho biết, theo quy định hiện nay, mức phạt tiền tối đa lên đến 7 lần giá trị hàng hóa vi phạm đối với mọi hành vi vi phạm, đồng thời áp dụng các hình thức xử phạt bổ sung như đình chỉ hoạt động có thời hạn, tước quyền sử dụng giấy phép, buộc tiêu hủy thực phẩm, thu hồi thực phẩm, buộc chịu chi phí xử lý ngộ độc thực phẩm, và nộp lại số tiền bằng giá trị tang vật vi phạm nếu tang vật không còn.

Thực phẩm bẩn là nguyên nhân gây ra nhiều vụ ngộ độc. Ảnh minh họa

Theo bà Nga, trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, việc triển khai xử phạt sẽ quy định theo hành vi. Trong đó, các hành vi có mức xử phạt cao nhất đối với cá nhân lên tới 100 triệu đồng, đối với tổ chức mức cao nhất tới 200 triệu đồng. Thực tế Cục An toàn Thực phẩm đã nhiều lần xử phạt và áp dụng mức xử phạt này, có đơn vị bị xử phạt tới gần 11 tỉ đồng.

Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên cũng cho rằng tuyên truyền là giải pháp căn cơ đảm bảo an toàn thực phẩm, nhất là thay đổi nhận thức của người dân, song cần nâng mức phạt hơn nữa để tăng tính răn đe. Bộ Y tế đã xây dựng cơ sở dữ liệu về an toàn thực phẩm, đồng thời mong muốn các bộ ngành thành viên ban chỉ đạo cập nhật dữ liệu vào hệ thống này.

Hiện nay, Bộ Y tế cũng đang đề xuất sửa đổi Luật an toàn thực phẩm theo ba nhóm chính bao gồm: Quản lý nhà nước đối với các sản phẩm thực phẩm, trong đó tập trung vào các vấn đề về đăng ký và tự động công bố sản phẩm, kiểm tra thực phẩm, kiểm tra nhà nước và quản lý các sản phẩm kiểm tra phải đặc biệt; quản lý nhà nước đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm; phân công, phân cấp cơ sở quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm. 

Nhiều lỗ hổng về quản lý 

Luật An toàn thực phẩm được kỳ vọng sẽ giải quyết những bất cập về an toàn thực phẩm thời gian qua. Tuy nhiên vẫn còn một số quy định không còn phù hợp. Một trong những "lỗ hổng" về quản lý các sản phẩm thực phẩm bổ sung hiện nay là quy định tự công bố sản phẩm.

Theo Luật An toàn thực phẩm và nghị định số 15/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm đã phân công rõ trách nhiệm quản lý, bảo đảm việc quản lý xuyên suốt toàn bộ quá trình sản xuất và kinh doanh thực phẩm. Tại văn bản này quy định Bộ Y tế quản lý 6 nhóm ngành hàng, Bộ Công Thương quản lý 8 nhóm ngành hàng và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quản lý 19 nhóm ngành hàng. Đồng thời, tùy thuộc vào từng nhóm ngành hàng sẽ có đơn vị quản lý khác nhau.

Theo nghị định 15 về an toàn thực phẩm có hiệu lực từ năm 2018, các tổ chức và cá nhân sản xuất, kinh doanh thực phẩm thực hiện tự công bố thực phẩm đã qua chế biến bao gói sẵn, phụ gia thực phẩm, chất hỗ trợ chế biến thực phẩm, dụng cụ chứa đựng thực phẩm, vật liệu bao gói tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm.

Trong đó, các cơ sở phải có phiếu kết quả kiểm nghiệm an toàn thực phẩm của sản phẩm trong thời hạn 12 tháng tính từ thời điểm được cấp bởi phòng kiểm nghiệm được chỉ định hoặc phòng kiểm nghiệm được công nhận phù hợp ISO 17025 gồm các chỉ tiêu an toàn do Bộ Y tế quy định.

Từ năm 2018, sau khi nghị định 15 được áp dụng, cũng là thời điểm các loại thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học, thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt, thực phẩm bổ sung và các thực phẩm thông thường không cần phải đợi cơ quan chức năng kiểm định chất lượng mà chỉ cần nộp hồ sơ theo quy định và đưa sản phẩm ra thị trường.

Sau khi sản phẩm được lưu hành trên thị trường, các cơ quan chức năng như Cục An toàn Thực phẩm (Bộ Y tế), Chi cục Quản lý An toàn Thực phẩm, các đơn vị liên quan sẽ kiểm tra định kỳ hoặc đột xuất để đảm bảo các tiêu chuẩn vẫn được duy trì. Qua công tác hậu kiểm, thời gian qua nhiều sản phẩm phát hiện có chứa chất cấm, ghi nhãn dán không đúng... để xử phạt và cảnh báo những quảng cáo sai sự thật đến người dân.

Trao đổi về vấn đề này ông Cao Văn Trung - Trưởng phòng Thanh tra Cục An toàn Thực phẩm (Bộ Y tế) cho hay, theo kế hoạch hằng năm ban chỉ đạo liên ngành trung ương về an toàn thực phẩm sẽ ban hành kế hoạch về thanh tra kiểm tra, hậu kiểm các sản phẩm trên thị trường.

Bên cạnh đó, địa phương cũng xây dựng kế hoạch kiểm tra. Tùy thuộc vào từng địa phương sẽ tính toán dựa trên các nhóm sản phẩm có nhiều nguy cơ vi phạm an toàn thực phẩm để kiểm tra. Đồng thời sẽ kiểm tra khi có phản ảnh, tố cáo của người dân... Nếu phát hiện vi phạm về an toàn vệ sinh thực phẩm, hay sản phẩm không đảm bảo chất lượng, cơ sở sản xuất sẽ bị xử phạt theo quy định hiện hành.

Ông Cao Văn Trung cũng cho rằng việc lấy mẫu giám sát còn khá hạn chế và khuyến cáo bên cạnh cơ quan chức năng, người dân, các chuỗi cung ứng sản phẩm như siêu thị cũng cần tăng cường kiểm tra các sản phẩm.

Hiện nay, Bộ Y tế cũng đang lấy ý kiến để sửa đổi nghị định 15 vì một số quy định không còn phù hợp với bối cảnh hiện nay. Trong đó sẽ bổ sung thêm nhiều quy định mới nhằm tăng tính răn đe đối với các trường hợp vi phạm và các doanh nghiệp không trung thực khi tiến hành công bố sản phẩm.

Bà Phạm Khánh Phong Lan - Giám đốc Sở An toàn Thực phẩm thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, siết quản lý trong lĩnh vực an toàn thực phẩm không chỉ nằm ở việc tăng chế tài, mà cần thêm những giải pháp đồng bộ, sát với thực tế.

Theo bà Lan, hiện mức xử phạt hành chính trong lĩnh vực đã được cho tăng nhiều so với trước và thật sự nếu chỉ tính khung, mức xử phạt ít nhiều đã có tính răn đe. Nhưng ngoài chế tài, phải nhìn thực trạng, có bắt được vi phạm, có xử lý được vi phạm hay không...Cụ thể, hiện lực lượng thanh tra kiểm tra trong lĩnh vực còn khá mỏng, thậm chí thời gian tới sẽ mỏng hơn vì tinh gọn. Ngoài ra, quyền hạn của lực lượng thanh tra cũng bị hạn chế.

Các hành vi vi phạm thường lén lút, giấu kín, phải vào nhà mới bắt được quả tang, nhưng điều này chỉ có lực lượng công an làm được, còn thanh tra chuyên ngành thì không. Thực tế kinh doanh sản xuất nhỏ lẻ, manh mún hiện chủ yếu dẫn đến việc thanh tra kiểm tra gặp khó. Ví dụ những người bán vỉa hè khi kiểm tra bỏ chạy thì phạt bằng cách nào.

Mức phạt có cao đi chăng nữa nhưng nếu lực lượng mỏng, cơ chế và quyền lực cho thanh tra ít thì khó để phát hiện xử lý các vi phạm, không phát huy hết được ý nghĩa của việc tăng chế tài.

Ngoài ra, vi phạm trong an toàn thực phẩm đã được xử lý hình sự, nhưng việc xử lý hình sự chỉ đếm trên đầu ngón tay do việc chuyển hình sự theo quy định thì lại rất phức tạp, qua nhiều khâu, thời gian khá lâu... nhiều ngành chức năng không đủ nguồn lực để có thể đi tới cùng.

Chưa kể cơ chế để phát hiện, xử lý kịp thời vi phạm vẫn còn hạn chế. Điển hình như người sản xuất trộn chất cấm này kia thì họ biết rất dễ nhưng cơ quan quản lý thì buộc phải lấy mẫu kiểm nghiệm, nhưng hầu hết kiểm nghiệm theo lối mòn, cơ bản, chung chung như thịt, cá... chủ yếu kiểm tra vi sinh, có nhiễm độc tố không...

An Dương (t/h)