Thiết kế chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới: Góc nhìn từ các quốc gia trên thế giới

Về các giải pháp trong thời gian tới, Bộ trưởng nêu rõ, Bộ Công Thương sẽ phối hợp với các bộ ngành liên quan tham mưu cơ quan có thẩm quyền ban hành các chính sách quản lý chặt chẽ, có cơ chế quản lý rõ ràng đối với thuốc lá điện tử, khắc phục khoảng trống về pháp lý trong lĩnh vực này, tạo cơ sở để các ban ngành, địa phương thực hiện đồng bộ, có căn cứ pháp luật.

Đồng thời, tham mưu cho cấp ủy chính quyền địa phương dành nguồn lực thỏa đáng để thực hiện hiệu quả Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá, trong đó có thuốc lá nói chung và thuốc lá điện tử nói riêng.

Cũng theo Bộ trưởng, các vi phạm đối với thuốc lá truyền thống hay thuốc lá thế hệ mới hiện nay chủ yếu là do nhập lậu. Do đó, lực lượng chức năng cần ngăn chặn ngay từ biên giới, khi đã vào nội địa rồi việc quản lý gặp nhiều khó khăn. Bộ Công Thương cũng đã đề xuất Bộ Y tế đánh giá toàn diện về thuốc lá mới trên góc độ khoa học, nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phòng chống tác hại của thuốc lá.

Trước đó, tại phiên giải trình ngày 4/5, ông Nguyễn Thanh Mẫn - Chủ tịch Quốc hội cũng đã cho rằng cần nhận diện chính xác và đánh giá tác hại của thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

“Quản lý phải trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, bằng chứng thực tiễn, phân tích các tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp, năng lực cơ quan quản lý Nhà nước” Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh và đề nghị Bộ Y tế cần có bằng chứng nghiên cứu đầy đủ về khoa học đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Ông Tạ Văn Hạ - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cũng từng chia sẻ, cần có đầy đủ thông tin khoa học, dựa trên nghiên cứu cụ thể, và tham khảo, thừa nhận những căn cứ khoa học cập nhật nhất từ các cơ quan y tế trên thế giới, thậm chí là các kinh nghiệm pháp lý và thực tiễn quốc tế của các chính phủ trên toàn cầu để làm cơ sở cho việc hoàn thiện khung pháp lý đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng tại Việt Nam.

Góc nhìn về thuốc lá mới từ các quốc gia phát triển trên thế giới

Báo cáo “Khói thuốc lá gây bệnh như thế nào: Cơ sở sinh học và hành vi của bệnh do hút thuốc” năm 2010 của Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ đã chỉ ra rằng, theo một số nghiên cứu, các chất độc tạo ra trong quá trình đốt cháy thuốc lá mới là nguyên nhân gây ra bệnh tật cho người dùng, còn bản thân nicotine lại không liên quan đến hầu hết các bệnh từ hít phải khói thuốc lá. Để ngăn ngừa, giảm thiểu tác hại của thuốc lá và cải thiện sức khỏe cho những người hút thuốc lá không thể hoặc không muốn cai thuốc lá, thế giới chuyển dần sang sử dụng một loại thuốc lá thay thế, ít độc hại hơn so với thuốc lá điếu. Đó là thuốc lá thế hệ mới, mà phổ biến là thuốc lá điện tử.

Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) nhận định: “Chúng tôi thấy được khả năng thuốc lá điện tử, có thể trở thành lựa chọn thay thế có tiềm năng ít gây hại hơn cho những người trưởng thành nghiện hút thuốc lá”.

Còn theo Văn phòng của WHO tại Châu Âu: “Việc thay thế toàn bộ thuốc lá điếu truyền thống bằng sản phẩm điện tử giúp người sử dụng giảm việc bị phơi nhiễm với nhiều chất độc hại và chất gây ung thư trong thuốc lá truyền thống”.

Báo cáo về tiềm năng giảm tác hại của thuốc lá điện tử được đăng tải chính thức trên trang web của WHO Châu Âu.  

Một số quốc gia đã coi thuốc lá thế hệ mới, nhất là thuốc lá điện tử như là một phần trong chiến lược giảm thiểu tác hại thuốc lá truyền thống và đưa ra những giải pháp quản lý và điều tiết hành vi người dùng với thuốc lá truyền thống.

Điển hình, Chính phủ Anh đã chính thức công nhận các sản phẩm thuốc lá điện tử có vai trò trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc, cai thuốc lá và giảm thiểu tác hại thuốc lá. Vì thế, từ năm 2024, một chiến dịch quốc gia đã diễn ra với tên gọi “Swap to Stop” (Chuyển đổi để cai thuốc lá), Chính phủ Anh cung cấp 1 triệu kit thuốc lá điện tử miễn phí cho người hút thuốc lá ở Anh để khuyến khích họ chuyển từ thuốc lá truyền thống sang sử dụng thuốc lá điện tử và tiến tới cai thuốc lá. Gần 1/5 số người hút thuốc ở Anh sẽ được cung cấp bộ sản phẩm thuốc lá điện tử cùng với hỗ trợ hành vi để giúp họ từ bỏ thói quen hút thuốc, nhằm giúp chính phủ Anh thực hiện tham vọng trở thành quốc gia không khói thuốc vào năm 2030, giảm tỷ lệ hút thuốc xuống 5% hoặc ít hơn. 

Một quốc gia trong khu vực Đông Nam Á là Philippines vào năm 2022 cũng đã ban hành Đạo luật Cộng hòa số 11900, còn gọi là "Đạo luật quản lý các sản phẩm nicotin hóa hơi và không chứa nicotine" để quản lý các sản phẩm nicotin hóa hơi và không chứa nicotin và các sản phẩm thuốc lá mới. Đạo luật ra đời nhằm mục đích giảm thiểu tác hại do hút thuốc gây ra bằng cách thiết lập một khung pháp lý mạnh mẽ cho việc nhập khẩu, sản xuất, bán và phân phối các sản phẩm nicotine và không chứa nicotine dạng hóa hơi. Luật này hứa hẹn sẽ giúp bảo vệ trẻ vị thành niên và hạn chế các hoạt động liên quan đến thuốc lá xung quanh trường học.

Năm 2022, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá và các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới/sản phẩm hóa hơi lên tới gần 3 tỷ USD đã được Philippines tài trợ cho các dịch vụ quan trọng của Chính phủ, chăm sóc sức khỏe toàn dân, các dự án cơ sở hạ tầng và phục hồi sau đại dịch COVID-19. Nước này cũng đang nghiên cứu "Đạo luật chống phá hoại kinh tế nông nghiệp" để chống buôn lậu thuốc lá.

Chương trình “Swap to Stop” (Chuyển đổi để cai thuốc lá) của Chính phủ Anh.

Đầu tháng 2/2024, trong bài viết mới nhất trên Tạp chí y tế hàng đầu thế giới The Lancet, hai giáo sư đồng thời nguyên là lãnh đạo của WHO, Robert Beaglehole và Ruth Bonita, một lần nữa nhắc lại tầm quan trọng của chiến lược giảm tác hại thông qua những dữ liệu thực tế từ các quốc gia đã áp dụng và mong muốn Tổ chức này xem xét hướng tiếp cận này trên cơ sở giảm tỷ lệ tử vong do hút thuốc lá gây ra.

Trong nội dung bài viết, hai giáo sư nêu rõ các nước phát triển như New Zealand, Thụy Điển, Na Uy, Anh, Nhật Bản, các nước thuộc liên minh Châu Âu… đều không cấm các sản phẩm thuốc lá không khói thế hệ mới (thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng). Trong khi đó, cũng một số quốc gia cấm thuốc lá thế hệ mới nhưng chủ yếu là các quốc gia có thu nhập thấp.

Rõ ràng, các nước trên thế giới đã nhìn nhận tích cực hơn về vai trò của thuốc lá thế hệ mới trong việc giảm tác hại của thuốc lá. Tại Hội nghị Các bên về Kiểm soát thuốc lá lần thứ 10 (COP10) vừa tổ chức từ ngày 5-10/2/2024, các chuyên gia kêu gọi WHO đánh giá công tâm về những dữ liệu này. Đại biểu các quốc gia cũng đồng ý thành lập nhóm chuyên trách để tiếp tục xem xét, đánh giá và đưa ra khuyến nghị thích hợp vào kỳ họp COP11 (dự kiến sau 2 năm) đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng thay vì đưa ra kết luận tại kỳ họp năm nay.

Trước những bằng chứng, dữ liệu khoa học về thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng từ những tổ chức y tế uy tín và các chính phủ trên thế giới, Việt Nam cần tham khảo các thông tin cập nhật, thực tế, đa chiều, toàn diện về sản phẩm, thực trạng thị trường cũng như các kinh nghiệm quản lý thuốc lá thế hệ mới trên thế giới… Từ đó, có thể xây dựng một chính sách quản lý hiệu quả cho cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, góp phần vào mục tiêu giảm thiểu tác hại thuốc lá, đảm bảo trật tự kinh doanh và tăng nguồn thu ngân sách từ thuế.

 Theo Tạp chí Công thương