Thuốc nào có thể dùng và không thể dùng trong điều trị Covid-19

Theo trang thống kê worldometers.info, tính đến 8h ngày 27/7 (giờ Việt Nam), toàn thế giới ghi nhận 195.328.867 ca nhiễm virus SARS-CoV-2 gây bệnh Covid-19, trong đó có 4.182.430 triệu ca tử vong. Số bệnh nhân được điều trị khỏi bệnh là 177.120.224 người.

Trong 24 giờ qua, toàn thế giới ghi nhận thêm 430.528 ca nhiễm mới. Mỹ - quốc gia có số ca tử vong và nhiễm bệnh lớn nhất thế giới, trong 24 giờ qua đã có số ca nhiễm mới cao nhất thế giới với 32.613 ca, tiếp theo là Iran với 31.814 ca, Ấn Độ với 30.125 ca, Indonesia với 28.228 ca, Anh với 24.950 ca, Nga với 23.239 ca, Tây Ban Nha với 20.541 ca, Brazil với 18.999 ca, Thổ Nhĩ Kỳ với 16.809 ca, Thái Lan với 15.376 ca...

Còn tại Việt Nam tính đến sáng ngày 27/7 có tổng 109.111 ca mắc, trong đó có 2.203 ca nhập cảnh và 106.908 ca mắc trong nước. Số ca mắc mới ghi nhận trong nước tính của đợt dịch kể từ 27/4 đến nay là 105.338 ca, trong đó có 18.570 bệnh nhân đã được công bố khỏi bệnh.

Có 08/62 tỉnh, thành phố đã qua 14 ngày không ghi nhận trường hợp mắc mới: Yên Bái, Quảng Trị, Thái Nguyên, Điện Biên, Hải Dương, Quảng Ninh, Bắc Kạn, Nam Định. Có 09 tỉnh, thành phố không có lây nhiễm thứ phát trên địa bàn: Lào Cai, Ninh Bình, Kon Tum, Hà Giang, Phú Thọ, Sơn La, Lai Châu, Hoà Bình, Tuyên Quang.

Trước tình hình dịch Covid-19 diễn biến phức tạp trên toàn cầu, các bác sĩ cho biết, hiện nay việc nghiên cứu và phát triển các loại thuốc điều trị Covid-19 đã cho hiệu quả đáng kể. 

Cụ thể, theo GS Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Chương trình Nghiên cứu di truyền dịch tễ học và loãng xương thuộc Viện nghiên cứu Y khoa Garvan, Giám đốc Trung tâm Công nghệ Y tế, Đại học Công nghệ Sydney, Australia, hiện nay, các bác sĩ đã có khá nhiều chứng cứ về hiệu quả của một số thuốc có thể giúp giảm nguy cơ tử vong ở những người nhiễm nCoV nặng. Tuy nhiên, một số lượng nhỏ bệnh nhân có thể rơi vào tình trạng nặng và biến chứng nguy hiểm nên cần phải nhập viện để điều trị. Mục tiêu chính của điều trị bệnh nhân Covid-19 là giảm nguy cơ tử vong.

Các thuốc này có thể chia làm 2 nhóm chính: nhóm điều trị (therapeutic) và nhóm có mục đích giảm nhẹ bệnh trạng (disease-modifying treatment). Hơn 20 thuốc như vậy đang được thử nghiệm. Kết quả đã giúp chúng ta có được một số chứng cứ quan trọng để quản lý bệnh nhân Covid-19.

Những chứng cứ đó được các nhóm chuyên gia trong lĩnh vực bệnh truyền nhiễm, cấp cứu, ICU, dịch tễ học, y học thực chứng tại Australia đúc kết thành một tài liệu có thể làm phác đồ điều trị cho các bác sĩ (viết tắt là AGCC).

Các thuốc trong nhóm điều trị chủ yếu là Dexamethasone, Remdesivir, Tocilizumab và Sarilumab. Trong các thuốc này, Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) chỉ mới phê chuẩn Remdesivir.

Dexamethasone

Dexamethasone là một loại thuốc phổ biến trong "gia đình" Corticosteroid. Cơ chế của Dexamethasone là giảm viêm ở phổi, một địa điểm quan trọng virus tấn công. Kết quả thử nghiệm lâm sàng trên hơn 2.000 bệnh nhân cho thấy Dexamethasone giảm nguy cơ tử vong trong bệnh viện đến 36% đối với bệnh nhân thở máy và giảm 18% với bệnh nhân nhận oxygen.

Theo khuyến cáo của AGCC, Dexamethasone hoặc Hydrocortisone, Prednisolone được dùng ở những bệnh nhân nặng cần bổ trợ oxygen hay những trường hợp phải thở máy. Tuy nhiên, chúng ta không nên dùng Dexamethasone thường xuyên cho những bệnh nhân không cần bổ trợ oxygen hay thở máy.

Remdesivir

Remdesivir là loại thuốc tương đối cũ, được sử dụng cho các bệnh nhân nhiễm Ebola. Một khi virus xâm nhập vào cơ thể bệnh nhân, chúng tự sao chép và nhân lên thành nhiều virus. Chức năng chính của Remdesivir là giảm ức chế khả năng sao chép của virus.

Trong một thử nghiệm lâm sàng, kết quả cho thấy Remdesivir giảm thời gian nằm viện từ 15 ngày xuống còn 11 ngày. Kết quả này quá khiêm tốn, nhưng ảnh hưởng của chúng đến tỷ lệ tử vong rất tích cực. Tỷ lệ tử vong ở nhóm dùng Remdesivir (15 ngày điều trị) là 6,7% so với nhóm không dùng thuốc là 11,4%, tức giảm nguy cơ tử vong 27%.

Ngoài ra, các biến chứng ở nhóm dùng Remdesivir (25%) cũng thấp hơn so với nhóm không dùng thuốc (32%). AGCC khuyến cáo không nên dùng Remdesivir cho bệnh nhân Covid-19 bị viêm phổi và cần thở máy xâm nhập.

Tocilizumab

Tocilizumab là thuốc từng được dùng cho điều vị viêm khớp dạng thấp. Trong thời đại dịch, tocilizumab cũng được tái sử dụng cho điều trị bệnh nhân Covid-19. Phân tử IL-6 có chức năng gây viêm khi chúng ta bị nhiễm. Cơ chế chính của Tocilizumab là ức chế sự hoạt động của phân tử IL-6 và qua đó thuốc có chức năng kháng viêm.

Kết quả của một nghiên cứu công bố trên tập san New England Journal of Medicine cho thấy so với nhóm chứng, xác suất sống còn ở bệnh nhân được điều trị với Tocilizumab và Sarilumab tăng 61%.

AGCC khuyến cáo xem xét dùng Tocilizumab cho bệnh nhân Covid-19 nếu họ đang hay đã hoàn tất quá trình điều trị bằng Dexamethasone, người chưa được điều trị bằng một IL-6 khác lúc nhập viện, trường hợp cần bổ trợ oxygen và không có bằng chứng bị nhiễm trùng. Tuy nhiên, Sarilumab chỉ được dùng cho bệnh nhân Covid-19 khi không thể dùng hay không có Tocilizumab.

Baricitinib

Một số thuốc trong nhóm này đã và đang được nghiên cứu bao gồm thuốc chống sốt rét (Hydroxychloroquine, Chloroquine), thuốc chống virus (Remdesivir, Lopinavir-Ritonavir); thuốc ức chế các triệu chứng liên quan cytokine (Tocilizumab); thuốc bổ trợ (ACE inhibitors và NSAID).

Trong các thuốc đã nghiên cứu, chỉ Baricitinib là có triển vọng và được khuyến cáo cho bệnh nhân Covid-19. Tuy nhiên, trong các thuốc đã nghiên cứu, Baricitinib là loại duy nhất có triển vọng và được khuyến cáo cho bệnh nhân Covid-19.

Baricitinib cũng là một thuốc trong "gia đình" JAK inhibitor, được sử dụng trong điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp. Cơ chế vận hành của Baricitinib là bất hoạt Janus kinase enzymes, vốn là nguyên nhân của triệu chứng viêm ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp. Baricitinib có thể giảm đau, giảm xơ cứng và sưng khớp.

Trong một thử nghiệm lâm sàng trên 1.033 bệnh nhân Covid-19, các nhà nghiên cứu phân chia thành hai nhóm: 1/2 được cho dùng Baricitinib và số còn lại là giả dược (nhóm chứng).

Bệnh nhân được điều trị có thời gian bình phục là 7 ngày, so với nhóm chứng là 8 ngày. Tuy nhiên, bệnh nhân dùng Baricitinib có xác suất bình phục cao hơn nhóm chứng 30%. Một kết quả đáng chú ý khác là ở bệnh nhân được điều trị bằng Baricitinib và Remdesivir có nguy cơ tử vong thấp hơn nhóm chứng khoảng 35%.

Thuốc kháng thể đơn dòng

Kháng thể đơn dòng là những protein nhân tạo (bào chế trong phòng thí nghiệm) bắt chước hệ thống miễn dịch chống lại các mầm gây bệnh như virus. Sotrpvimab là một trong những thuốc kháng thể đơn dòng được FDA phê chuẩn cho điều trị bệnh nhân Covid-19. Sotrpvimab được bào chế đặc hiệu cho virus SARS-Cov-2 và ngăn chặn không cho chúng xâm nhập vào tế bào con người.

Các thuốc kháng thể đơn dòng được thiết kế để điều trị nguyên nhân của bệnh (tức virus) hơn là triệu chứng. Một số nghiên cứu sơ khởi cho thấy các thuốc này có thể giảm nguy cơ nhập viện. Tuy nhiên, một số thuốc kháng thể hiện nay rất đắt tiền, với giá hàng nghìn USD.

Những thuốc không được khuyến cáo

Trong vòng 18 tháng qua, rất nhiều thuốc được thử nghiệm cho điều trị Covid-19, nhưng kết quả không khả quan. Một trong những thuốc có triển vọng nhất là Hydroxychloroquine vốn được sử dụng cho bệnh nhân sốt rét. Tuy nhiên, qua nhiều thử nghiệm, thuốc này không có hiệu quả. Vì vậy, Hydroxychloroquine không được khuyến cáo dùng cho bệnh nhân Covid-19.

Ngoài ra, hàng loạt thuốc cũng đã được thử nghiệm nhưng chưa được khuyến cáo cho điều trị bệnh nhân Covid-19, gồm: Azithromycin, Colchicine, Interferon beta-1a, Interferon beta-1a, Loinavir-ritonavir, Angiotensin 2 receptor agonist, Anakinra, Aprepitant, Baloxavir marboxil, Bamlanivimab, Bromhexine hydrochloride, Budesonide, Camostat mesilate, Chloroquine, Dutasteride, Enisamium, Favipiravir, Fluvoxamine, Ivermectin, Lenzilumab, Nitazoxanide, Ruxolitinib, Vitamin C, Vitamin D.

Hơn một năm trước, các bác sĩ không có nhiều lựa chọn. Ngày nay, các bác sĩ đã có khá nhiều chứng cứ về hiệu quả của một số thuốc có thể giúp giảm nguy cơ tử vong cho bệnh nhân. Tuy nhiên, nhiều loại thuốc vẫn còn đang trong giai đoạn thử nghiệm. Trong tương lai gần, y học sẽ có thêm thuốc điều trị bệnh nhân Covid-19. Do đó, những khuyến cáo và phác đồ điều trị AGCC cũng sẽ thay đổi cho phù hợp với chứng cứ mới.

An Dương (T/h)