Vì sao việc quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới gặp khó khăn?

Quản lý thuốc lá thế hệ mới: Nhiều tranh luận, khó đồng nhất

Theo thông tin được đưa ra tại Chương trình họp thường kỳ với các Bên (quốc gia) tham gia Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá (FCTC) lần thứ 9 (COP9), thị phần toàn cầu của các sản phẩm thuốc lá điện tử kể cả có nicotin và không có nicotin trong năm 2015 ước tính đạt gần 10 tỷ đô. Theo thống kê chưa đầy đủ, chỉ tính riêng một sản phẩm vape đã đạt tăng trưởng mạnh lên đến 70% tại Mỹ.

Tại Anh sản phẩm này chiếm 36,3% thị trường lên đến 80 tỷ bảng Anh. Cũng theo số liệu từ một công ty thuốc lá, các sản phẩm thuốc lá làm nóng của công ty hiện diện 70 thị trường trên toàn cầu. Ngoài ra còn có các sản phẩm thuốc lá ngậm tại thị trường Mỹ tăng trưởng 450%.

Trong khi đó, WHO vẫn nhấn mạnh, thế giới sẽ vẫn còn hơn 1 tỷ người tiếp tục hút thuốc lá điếu cho đến năm 2025. Điều này cho thấy, dù biết nicotin gây nghiện nhưng thị trường tiêu thụ các sản phẩm nicotin không hề thay đổi. Người hút thuốc chỉ chuyển đổi từ tiêu thụ nicotin từ thuốc lá điếu đốt cháy sang các sản phẩm nicotin từ các sản phẩm thuốc lá “công nghệ” chứa ít hàm lượng chất hóa học gây hại hơn. Do vậy, mặc dù trong suốt các kỳ họp COP vẫn diễn ra những tranh luận về khoa học của các sản phẩm thuốc lá “công nghệ” (thuốc lá thế hệ mới), nhưng tại COP7 và COP8, WHO kêu gọi Chính phủ các nước cần sớm kiểm soát, đưa các sản phẩm này vào luật.

Theo đó COP7, WHO ban hành hướng dẫn quản lý thuốc lá điện tử. Còn tại COP8, WHO công nhận thuốc lá làm nóng là thuốc lá và kêu gọi các nước quản lý thuốc lá làm nóng theo luật kiểm soát thuốc lá quốc gia. Về góc độ khoa học, Cục quản lý Dược phẩm và Thực Phẩm (FDA) của Mỹ, Viện đánh giá nguy cơ Liên bang Đức (BfR), Y tế Công cộng Anh (PHE)… đã kiểm nghiệm và công bố những sở cứ về việc các sản phẩm thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử có hàm lượng hóa chất gây hại ít hơn so với thuốc lá điếu đốt cháy.

Những nghiên cứu này không nhằm mục đích khuyến khích hút thuốc lá mà cung cấp thêm cho người chưa thể cai nghiện thuốc lá sự lựa chọn để góp phần giảm thiểu tác hại từ việc hút thuốc lá; các nước vẫn nhấn mạnh vai trò cai bỏ thuốc lá và các sản phẩm nicotin luôn là ưu tiên hàng đầu.

Hiện vẫn đang tồn tại nhiều tranh luận xung quanh các căn cứ khoa học về thuốc lá thế hệ mới và điều này phần nào tác động đến quyết định của các chính phủ liên quan đến chính sách quản lý sản phẩm này.

Cần quản lý theo các tiêu chuẩn, quy chuẩn

Trước đó, theo chia sẻ của ông Lê Thành Hưng (Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam), trên cơ sở các nghiên cứu, nhiều nước đã ban hành tiêu chuẩn quốc gia cho sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, bao gồm nhiều nước châu Âu, bắc Mỹ, các nước Liên Xô Cũ, Trung Đông và châu Á,… Ông Hưng cho rằng hiện nay trên thế giới cũng như ở Việt Nam có nhiều cách gọi khác nhau cho các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

Việc thống nhất tên gọi là việc cần thực hiện trước tiên, bao gồm việc định nghĩa về sản phẩm thuốc lá thế hệ mới cụ thể (thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử). Lý giải cho sự cần thiết này, ông Hưng cho biết: “Việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đều có sự hỗ trợ của phụ kiện điện tử nên họ coi tất cả sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đều là thuốc lá điện tử. Việc đưa ra khái niệm, định nghĩa cho các sản phẩm sẽ giúp thống nhất cách hiểu về bản chất kỹ thuật của sản phẩm”.

Theo các chuyên gia, đều là thuốc lá thế hệ mới, hoạt động trên nguyên lý không đốt cháy, không tạo khói, chỉ thải ra phần lớn hơi nước (còn gọi là khí hơi, sol khí, aerosol) nhưng thuốc lá làm nóng khác biệt về bản chất so với thuốc lá điện tử. Thuốc lá làm nóng chứa nguyên liệu thuốc lá, người dùng không thể tự ý thay đổi thành phần cấu tạo hay trộn bất cứ thứ gì khi đưa sản phẩm thuốc lá vào trong thiết bị để làm nóng.

Còn thuốc lá điện tử, ông Hưng giải thích, gồm thiết bị điện tử có chức năng làm nóng thành phần dung dịch, nhằm tạo ra làn hơi có bản chất là sol khí (aresol) có chứa nicotin để người sử dụng hút vào. Thuốc lá điện tử có hai dạng là hệ đóng và hệ mở. Trong sản phẩm thuốc lá điện tử hệ mở, người dùng có thể bổ sung các hợp chất theo ý muốn. Đối với thuốc lá điện tử hệ đóng, người dùng phải sử dụng đầu chứa dung dịch được nhà sản xuất thiết kế dành riêng cho thiết bị. Người dùng không thể thêm bớt hay điều chỉnh thiết bị, do đó tránh được nguy cơ mất an toàn.

Các chuyên gia cho biết, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới khi sử dụng thực tế tạo ra rất ít khói, mà chủ yếu là các sol khí, gồm có hơi nước, nicotin và một số thành phần khác. Do đặc trưng về bản chất nguyên liệu và cách thức chế biến nguyên liệu, nguyên liệu của thuốc lá làm nóng hoặc dung dịch thuốc lá điện tử không bị đốt cháy khi sử dụng các sản phẩm này.

Các chuyên gia cũng dẫn chứng nhiều nghiên cứu chứng minh thành phần chất gây hại hoặc có tiềm năng gây hại của sol khí tạo ra khi sử dụng thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử là thấp hơn về số lượng, nồng độ so với sản phẩm thuốc lá điếu. Các nghiên cứu bao gồm nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Liên bang Đức về Đánh giá rủi ro (Federal Institute for Risk Assessment - BfR) được tiến hành năm 2017 hay của cơ quan Y tế Cộng đồng Anh (Public Health England).

Ông Lê Thành Hưng cho biết thêm, trong khi còn những tranh cãi về các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, về tính năng tác dụng cũng như việc áp dụng pháp luật thì không thể phủ nhận rằng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới xuất hiện tại Việt Nam đang được một bộ phận người tiêu dùng ưa chuộng.

Mặc dù được sử dụng khá nhiều nhưng tại Việt Nam, hiện mặt hàng này chưa được phân loại hàng hoá, chưa có tiêu chuẩn và quy chuẩn kĩ thuật để nhập khẩu vào Việt Nam. Hiện nay sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng đang được phân phối thông qua các kênh không chính thức tại Việt Nam ngày càng phổ biến do chưa được quản lý chặt chẽ. 

Ông Lê Thành Hưng cho hay, trước sự xuất hiện của thuốc lá thế hệ mới, nhu cầu xây dựng tiêu chuẩn đối với sản phẩm này cũng được đặt ra, trên cả hai khía cạnh là tiêu chuẩn về chất lượng và tiêu chuẩn về an toàn. Hiện nay, toàn bộ tiêu chuẩn về thuốc lá hiện hành vẫn chỉ được áp dụng cho thuốc lá truyền thống.

Bảo Lâm