Nghị quyết 57 mở ra ‘cuộc cách mạng’ về khoa học – công nghệ ở Việt Nam

(VietQ.vn) - Ngày 22/12/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW (Nghị quyết 57) của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. TS. Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN, Chủ tịch Hội Tự động hóa Việt Nam đánh giá, Nghị quyết 57 được kỳ vọng sẽ tháo gỡ các “điểm nghẽn” và mang tính “cách mạng” đối với phát triển khoa học - công nghệ của Việt Nam.
Chào Ất Tỵ 2025: Năm của trí tuệ và đổi mới!
Lời chúc Tết Nguyên đán Ất Tỵ của Chủ tịch nước Lương Cường
Bảo vệ người tiêu dùng trong thời đại số: Cơ hội song hành thách thức
Mở đường cho khoa học và công nghệ bứt tốc
Thưa ông, vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW (Nghị quyết 57) của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Điều này có ý nghĩa như thế nào đối với phát triển khoa học - công nghệ của Việt Nam trong thời gian tới?
Trước hết, phải khẳng định Đảng và Nhà nước rất coi trọng việc phát triển khoa học – công nghệ và xem đây là một trong những lĩnh vực đột phá để phát triển đất nước. Đây không phải lần đầu tiên chúng ta có nghị quyết riêng về phát triển lĩnh vực khoa học - công nghệ. Năm 2012, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI cũng đã ban hành Nghị quyết số 20-NQ/TW (Nghị quyết 20) về phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
Tuy nhiên, sau hơn 10 năm thực hiện, bên cạnh những kết quả đã đạt được như khoa học và công nghệ đã có chuyển biến tích cực, từng bước khẳng định vai trò động lực trong phát triển kinh tế - xã hội, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ có nhiều tiến bộ, một số lĩnh vực đa ngành mới được hình thành, tăng cường tiềm lực và trình độ khoa học, công nghệ quốc gia có thể thấy việc triển khai thực hiện Nghị quyết 20 vẫn còn một số hạn chế, yếu kém, có mặt chậm khắc phục, chưa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Có thể dẫn chứng như việc thể chế hóa chưa đầy đủ, đồng bộ; công tác quản lý Nhà nước chậm đổi mới, chưa thúc đẩy mạnh mẽ phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Năng lực một bộ phận cán bộ khoa học và công nghệ còn hạn chế; tiềm lực, trình độ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia còn khoảng cách so với nhóm các nước dẫn đầu khu vực. Bên cạnh đó, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa thực sự đóng vai trò là quốc sách hàng đầu, đột phá chiến lược, là động lực quan trọng để đổi mới mô hình tăng trưởng, phát triển đất nước nhanh và bền vững.

TS. Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN, Chủ tịch Hội Tự động hóa Việt Nam.
Do đó, Nghị quyết 57 được ban hành mới đây có ý nghĩa sẽ khắc phục được những “điểm nghẽn” của Nghị quyết 20 trước kia. Điều này thể hiện rõ ở những vấn đề mà Nghị quyết 57 đặt ra rất toàn diện, như: tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; yêu cầu đổi mới tư duy, hoàn thiện chính sách, pháp luật, nâng cao vai trò quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; nâng cao tiềm lực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo; thúc đẩy phát triển thị trường khoa học và công nghệ; đẩy mạnh hội nhập, hợp tác quốc tế về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; và thêm vào đó là quy định cụ thể về tổ chức thực hiện như thế nào.
Tôi tin tưởng rằng, với Nghị quyết 57 lần này, chúng ta sẽ tháo gỡ được các “điểm nghẽn”, vướng mắc trong quá trình tổ chức thực hiện Nghị quyết 20 trước kia. Đồng thời, tạo ra động lực mới cũng như mở đường – đặc biệt là về mặt khuôn khổ chính sách – để cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo phát triển bứt tốc, đáp ứng được nhu cầu thực tiễn của phát triển đất nước hiện nay.
Điều kiện cần và đủ để nhân tài phát huy năng lực
Những nội dung nổi bật, hay nói đúng hơn là mang tính đột phá của Nghị quyết 57 là gì, thưa ông?
Thứ nhất, tôi cho rằng những mục tiêu của Nghị quyết 57 đặt ra là rất cụ thể và khả thi. Trong bối cảnh Cách mạng 4.0 và Chương trình chuyển đổi số quốc gia đang phát triển mạnh mẽ, lần đầu tiên, tại Nghị quyết 57, khoa học, công nghệ cùng với đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số đã được đặt lên ở vị trí “là đột phá quan trọng hàng đầu” với những mục tiêu quan trọng cùng các giải pháp rất quyết liệt. Chẳng hạn, đến năm 2030, Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu Đông Nam Á, nhóm 50 nước đứng đầu thế giới về năng lực cạnh tranh số và chỉ số phát triển Chính phủ điện tử. Đây là mục tiêu rất khó, muốn đạt được đòi hỏi chúng ta phải nỗ lực rất lớn.
Thứ hai, Nghị quyết 57 thể hiện rõ quyết tâm tập trung cao độ của Đảng và Nhà nước dành cho phát triển lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, được cụ thể hóa bằng nguồn lực rõ ràng. Đó là xác định phải tăng đầu tư cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Theo đó, đến 2030, kinh phí chi cho nghiên cứu phát triển chiếm tỷ lệ 2% tổng GDP quốc gia, trong đó kinh phí từ xã hội chiếm hơn 60%; bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và tăng dần theo yêu cầu phát triển. Thời gian qua, chi ngân sách Nhà nước cho khoa học, công nghệ đều dưới 1% tổng chi ngân sách Nhà nước. Việc tăng đầu tư theo Nghị quyết 57 sẽ buộc Bộ Tài chính phải cân đối lại ngân sách cho khoa học và công nghệ, qua đó tạo nền tảng cho sự phát triển lĩnh vực quan trọng này.
Đáng chú ý, Nghị quyết 57 đã có đột phá về tư duy trong đầu tư ngân sách nhà nước cho hoạt động nghiên cứu phát triển. Theo đó, ngân sách chi cho nghiên cứu, phát triển khoa học, công nghệ ưu tiên thực hiện theo cơ chế quỹ, thông qua các quỹ phát triển khoa học và công nghệ. Tư duy này đã được đề cập tại Nghị quyết 20, nhưng hơn 10 năm qua gần như chúng ta không làm được điều này. Lần này, Nghị quyết 57 đã quy định rất cụ thể và với sự quyết liệt, chắc chắn sẽ tạo ra sự thay đổi.
Thứ ba, trong Nghị quyết 57 cũng thể hiện ý chí, sự quyết liệt của Đảng trong việc lãnh đạo, chỉ đạo tập trung phát triển khoa học - công nghệ. Đặc biệt, Tổng Bí thư cũng đã chỉ đạo, nêu lại các vấn đề mà từ trước đến nay được trao đổi rất nhiều nhưng chúng ta thực hiện cũng chưa được đến nơi đến chốn, ví dụ như là chấp nhận rủi ro mạo hiểm trong hoạt động nghiên cứu và ứng dụng khoa học – công nghệ; thực hiện cơ chế quỹ tài chính để tài trợ cho các hoạt động của các dự án nghiên cứu và triển khai khoa học – công nghệ; phải có các chức danh như tổng công trình sư, có các cơ chế, chính sách để thu hút và giữ chân các nhà khoa học giỏi trong nước cũng như nước ngoài; cho phép mua lại công nghệ của các nước để phát triển; phải thực hiện các dự án có hàm lượng khoa học - công nghệ cao và giá trị ứng dụng rất lớn như về vi mạch, bán dẫn, chip, điện hạt nhân, đường sắt cao tốc…
Tựu trung, Nghị quyết 57 đã xây dựng hành lang pháp lý, thể chế hóa cho đổi mới sáng tạo, từ đó khuyến khích và thu hút nhân tài. Thực tế ngay với các nước phát triển, các nhà khoa học cũng chấp nhận tỷ lệ thành công chỉ 20 - 30%. Với quy định này chắc chắn sẽ khuyến khích các nhà khoa học dám nghĩ, dám làm, dám nhận nhiệm vụ khi tiếp cận với nguồn ngân sách nhà nước đầu tư cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Thứ tư, đó là nội dung về giải pháp thực hiện Nghị quyết 57. Tôi đánh giá lần này được quy định thực hiện quyết liệt hơn và khả thi hơn so với Nghị quyết 20 trước đây. Điểm mới lần này thể hiện rõ là có hẳn một Ban chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo do đích thân đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đứng đầu, bên cạnh Ban chỉ đạo ấy sẽ có một Hội đồng tư vấn gồm các nhà khoa học hàng đầu và rất uy tín. Đồng thời, Nghị quyết 57 cũng yêu cầu toàn bộ hệ thống chính trị phải quán triệt tư tưởng đổi mới, tập trung tháo gỡ các “điểm nghẽn” để phát triển khoa học công nghệ, bởi vì trong kỷ nguyên số, khoa học - công nghệ chính là động lực, nền tảng để phát triển đất nước.
Thực tế một vấn đề tồn tại từ nhiều năm nay là sự lãng phí chất xám, điều này được thể hiện qua việc nhiều công trình, dự án nghiên cứu khoa học sau khi hoàn thiện thì bị “bỏ ngăn kéo” thay vì được đưa vào ứng dụng thực tiễn. Nghị quyết 57 sẽ khắc phục tình trạng này như thế nào?
Theo đánh giá chung của cộng đồng khoa học mà tôi được biết thì họ đều đánh giá cao, tin tưởng Nghị quyết 57 sẽ đi vào cuộc sống, cải thiện chất và lượng của khoa học - công nghệ Việt Nam và đóng góp vào sự thay đổi của đất nước, nhất là trong kỷ nguyên vươn mình. Cá nhân tôi cho rằng, Nghị quyết 57 thực sự là một nghị quyết mang tính cách mạng, rất quyết liệt, rất khả thi và đi vào những vấn đề cụ thể, đặc biệt là những vấn đề từng gây những “điểm nghẽn” trong phát triển khoa học - công nghệ của đất nước. Tôi hi vọng Nghị quyết 57 sẽ giải quyết được những vấn đề mà nhiều năm qua chúng ta đã không giải quyết được.
Đơn cử như vấn đề mà xã hội rất bức xúc, đó là nhiều đề tài nghiên cứu được nghiệm thu xuất sắc mà lại bị “bỏ ngăn kéo”, không được ứng dụng vào thực tiễn, nguyên nhân là do là việc định giá kết quả nghiên cứu để chuyển giao cho doanh nghiệp. Ở các nước phát triển, mặc định giao quyền sở hữu và quyền định giá ấy cho các nhà khoa học, tuy nhiên ở nước ta chưa cho phép điều đó. Do đó, tôi mong rằng với Nghị quyết 57, chúng ta có thể giao quyền tự chủ cao nhất cho những người làm khoa học, để họ được quyền sở hữu kết quả nghiên cứu và tự định giá trong quá trình chuyển giao công nghệ.
Cuối cùng, Việt Nam sẽ phát triển hoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo không chỉ đáp ứng nhu cầu của đất nước mà chúng ta còn hướng đến là một thị trường chuyên về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, thu hút được các nguồn lực từ nhiều nơi trên thế giới hội tụ về.
Xin trân trọng cảm ơn ông!
Lưu Thủy (thực hiện)